به گزارش دانشکده ادیان؛ نوزده تیرماه 1403 جلسه دفاع از رساله دکتری «تبیین ملاصدرا از قوای ادراکی حیوانات و ارزیابی تطبیقی آن بر مبنای آیات قرآن کریم» دانشجو رشته دین پژوهی دانشکده ادیان آقای «محمد ملائی» با حضور استاد راهنما «سرکار خانم دکتر فاطمه توفیقی» و استاد مشاور «سرکار خانم دکتر نعیمه پورمحمدی» در سالن شهید بهشتی دانشگاه ادیان و مذاهب برگزار شد.

چکیده:

در این رساله به تبیین قوای ادراکی حیوانات از دیدگاه ملاصدرا و ارزیابی آن بر اساس آیات قرآن می‌پردازیم. آرای ملاصدرا را می‌توان در آثار فلسفی او مانند الأسفار الأربعة و در آثار تفسیری او مانند تفسير القرآن الكريم دید. برای ارزیابی آرای ملاصدرا با قرآن، ابتدا به یک ملاک مشخصِ قرآنی از وجه تمایز انسان بر حیوان نیاز داریم تا لزومِ به تأویل رفتن ظاهر آیاتِ 38 أنعام، 26- 15نمل و 5 تکویر را که از امت بودن، نطق و حشر حیوانات سخن می‌گوید، و آشکارا مرزهای تمایز انسان بر حیوان را جابجا می‌کند، بفهمیم؛ بررسی آیه 70اسراء که از أشرف بودن انسان سخن می‌گوید و آیاتی که از اختصاص عقل به انسان سخن می‌گویند ما را به این نتیجه می‌رساند که عقل، صریح‌ترین وجه تمایز انسان بر حیوان در بیان قرآن است. اما عقلی که قرآن از آن سخن می‌گوید تعریف و لوازم مشخصی ندارد. این مفسران قرآن هستند که عقل را تعریف کرده و برای آن لوازمی می‌شمرند که با ظاهر آیات 38 أنعام، 26-15نمل و 5 تکویر در تعارض است و مفسران را وامی‌دارد تا برای حفظ برتری انسان بر حیوان، ظاهر آن آیات را به تأویل ببرند. بنابراین، تعریف و لوازم عقل، نصّ قرآن نیست و قابلیت بازنگری دارد. بررسی دین‌پژوهانه در بیان فلسفی ملاصدرا از نفس انسان، نفس حیوانی و تعریفی که وی برای عقل و لوازم آن دارد نشان می‌دهد که اگرچه بیان ملاصدرا در مطابقت‌سنجی با قرآن، کاملاً قابل دفاع نیست، اما می‌تواند عقل را به گونه‌ای تعریف کند که هم در ظاهر آیاتی که از امت بودن، نطق و حشر حیوانات سخن می‌گویند نیاز به تأویل نباشد و هم، عقل به عنوان وجه تمایز انسان بر حیوان باقی بماند. البته بررسیِ آثار تفسیری ملاصدرا، نشان می‌دهد او از ظرفیت نظام فلسفی‌‌ِ‌اش در حل این ناسازگاری در بحث تفسیری استفاده نکرده است.

شایان ذکر است، در این جلسه جناب آقای دکتر سید جمال الدین میرشرف الدین به عنوان استاد داور داخلی و جناب آقایان دکتر علی اله بداشتی و دکتر علی شهبازی در سمت اساتید داور خارجی حضور داشتند.