عنوان رساله:
بررسی مسأله جبر و اختیار در صحیفه سجادیه
استاد راهنما:
جناب آقای دکتر محمد حسن محمدی مظفر
استاد مشاور:
حجت الاسلام دکتر محمد رضا ملانوری
چکیده:
موضوع پژوهش حاضر، بررسي سخنان امام سجاد عليه السلام در خصوص تأييد يا رد جبر، تفويض و امر بين الامرين است. ساختار تحقيق شامل يک مقدمه و سه فصل است؛ فصل اول ديدگاه جبرگرايانه، فصل دوم ديدگاه تفويض و فصل سوم ديدگاه امر بين الامرين (اختيار) است که ابتدا در هر کدام به ترتيب، رويکرد جبر، تفويض و امر بين الامرين را توضيح داده و سپس به بررسي روايات امام سجاد عليه السلام پرداخته ايم. يافته هاي پژوهش نشان مي دهند که ايشان، اعتقاد به جبر و تفويض را باطل دانسته و اگر در جايي هم جملاتي از ايشان، دلالت ظاهري بر جبر داشته، با دقت نظر و بررسي جملات قبل و بعد و نيز توجه به ابعاد وجودي انسان مانند نيازمندي و … اين برداشت اوليه از بين رفته و جاي خود را به ديدگاه اهل بيت يعني امر بين الامرين مي دهد. همچنين در بررسي هاي انجام شده، نشانه اي دال بر تأييد ديدگاه تفويض مشاهده نشد. اين مطلب در هر سه حوزه آموزه هاي ديني يعني عقائد، اخلاق، و احکام بررسي شده و در هر سه مورد، ايشان ديدگاه امر بين الامرين يا اختيار انسان را تأييد مي کند. بر اين اساس، ديدگاه امام چهارم شيعيان درباره ساختار وجودي انسان در زمينه جبر يا اختيار و از طريق آثار بر جاي مانده از ايشان روشن مي شود. اين امر، در سبک زندگي فردي و اجتماعي انسان اثرگذار است. برنامه ريزي ها نبايد به گونه اي باشد که نقش خود انسان و اراده اش را ناديده بگيرد يا کم رنگ تلقي کند. هم چنين نبايد به گونه اي باشد که اراده خدا را هم حذف کند. هم اراده الاهي و هم اراده انسان در امر زندگي در ساحت هاي مختلف عقائد مانند توحيد، ربوبيت و …، اخلاق مانند صبر، توکل و …، احکام مانند حقوق مختلف بر عهده انسان و … نقش دارند و در نتيجه توجه به دين در تعليم و تربيت انسان نقش به سزايي دارد. اين پژوهش، از نوع بنيادي و به روش ترکيبي و با استفاده از داده هاي کتابخانه‌اي از طريق: اينترنت، نرم‌افزار، کتاب چاپي، کتاب خطي، مقاله ، منابع فارسي و غير فارسي (زبان‌هاي ديگر) و آثار ترجمه، از طريق تحليل محتوا و با هدف دستيابي به نگاه امام سجاد عليه السلام به مختار بودن انسان و نکات يا راهکارهاي ايشان در اين موضوع، انجام شده است.