The Nature and Instances of Intellectual Virtues in Mullā Ṣadrā’s Philosophy

عنوان رساله:
چيستي و مصاديق فضايل عقلاني در حکمت صدرايي

:Supervisor

Dr. Ḥamīd Reḍā Sharī’atmadārī

استاد راهنما: حجت الاسلام دکتر حمیدرضا شریعتمداری

:Master Reviewer

Dr. Mohammad javad Asqari

استاد داور: حجت الاسلام دکتر محمد جواد اصغری

:Abstract

From Mull adrs point of view, intellectual virtues refer to the character of people and not to their perceptive faculties and tools. Therefore, it seems that Mull adrs intellectual virtues are acquired virtues in order for man to achieve his true perfection. Accordingly, it is possible to consider psychical faculties and facilities necessary to achieve knowledge as intellectual virtues as far as they deal with human free will and are used in order to achieve true happiness and felicity.
From Mull adrs perspective, the intellectual virtues have some specific characteristics. This kind of virtues is existential, gradational and volitional. It refers to the superiority and advantage of its owner. These virtues deal with the intellectual and cognitive faculties of a human being and preserve human dignity and have the possibility of becoming a psychic disposition which requires stability and immutability. This type of virtue is necessary to achieve true happiness, and in terms of influence on the ultimate happiness of mankind, enjoying this category of virtues is given priority over other virtues.
In adrs philosophy, different faculties influence on the acquisition of intellectual virtues such as faculties of (external and internal) sensation, intellectual faculties (intellect in potency, dispositional intellect, actual intellect, and acquired intellect), in-born intellect, strong conjecture, holy faculty, the power of remembrance and presence of mind.
From Mull adrs point of view, intellectual virtues are closer to character-oriented intellectual virtues than they are to faculty-oriented intellectual virtues. The most important instances of intellectual virtues from Mull adrs perspective are attention, eagerness for knowledge, intellectual contemplation (avoiding superficiality, looking for valid reason, adequate researching, accuracy and sharpness, examining the consequences of knowledge), intellectual coherence, intellectual courage, intellectual care, intellectual choice, intellectual jihd, intellectual endurance, intellectual patience, intellectual focus, intellectual humility, intellectual generosity, intellectual improvement, intellectual independence (avoidance of imitation, avoidance of prejudice), avoidance of contention, practical wisdom and theoretical wisdom

Keywords: intellectual virtues, moral virtues, Mullā Ṣadrā, transcendental wisdom, faculty, characte traits

چکیده:

فضایل عقلانی به فضیلت هایی اشاره دارد که با شئون مختلف عقل و اندیشه انسان سروکار دارد و با تعلیم به دست می آیند. این دسته از فضایل معمولا در برابر فضایل اخلاقی مطرح می شوند که ناشی از تعدیل قوای شهوت و غضب است و با تمرین و تکرار حاصل می شود. به دلایلی نظیر میزان بالای تأثیرگذاری در حوزه های مختلف علوم انسانی مخصوصا تعلیم و تربیت، اخلاق و ارتباطات فرهنگی، مسائل مربوط به فضایل عقلانی از زمان ارسطو تاکنون توجه بسیاری از اندیشمندان را در حوزه های مختلف علوم بویژه معرفت شناسی و فلسفه اخلاق جلب کرده است. با وجود این، پژوهش های اسلامی قابل توجهی در این حوزه صورت نگرفته و همین امر ضرورت مطالعات عمیق و گسترده در این حوزه را می طلبد. پژوهش حاضر با هدف بررسی چیستی و مصداق فضایل عقلانی از منظر حکمت صدرایی که منتسب به یکی از مهمترین حکمای اسلامی و بنیانگذار مکتب فلسفی حکمت متعالیه یعنی ملاصدرا است انجام گرفته تا گامی مثبت در جهت تشریح مواضع اسلامی در قبال مسائل جدید شمرده شود. روش پژوهش حاضر توصیفی – تحلیلی بوده است. بررسی آثار مختلف ملاصدرا گرچه حاکی از این است که وی از این مسائل به طور مستقیم و به تفصیل بحث نکرده، اما مبانی فکری ایشان (واقع گرایی، شناخت گرایی و غایت گرایی در حوزه ارزش ها) و نیز نظرات اجمالی ایشان در مواضع مختلف را می توان منابع معتبری برای استنباط پاسخ به پرسش از چیستی و مصادیق فضایل عقلانی دانست. به نظر می رسد از منظر ملاصدرا فضایل عقلانی ناظر به منش افراد است ونه قوا، ابزارها و امکانات ادراکی انسان. مراد ملاصدرا از فضایل عقلانی، فضایلی اکتسابی است که در راستای دستیابی انسان به کمال حقیقی خود به دست می آید. بر این اساس، می توان بهره مندی از قوای نفسانی و امکانات لازم برای دستیابی به معرفت را تا جایی که با اراده و اختیار انسان سرو کار دارد و در راستای دستیابی به سعادت حقیقی مورد استفاده قرار می گیرد را نیز جزء فضایل عقلانی به شمار آورد. از منظر ملاصدرا فضایل عقلانی از ویژگی های خاصی برخوردارند. این دسته از فضایل اموری وجودی، ذو مراتب و اختیاری اند. به برتری و مزیت دارنده آن دلالت دارند،  به قوه عاقله و شناخت وی از واقعیات عالم مرتبط اند و به حفظ شأن انسانی کمک می کنند، تبدیل آنها به ملکه نفسانی امکان پذیر است و در این صورت ثابت و تغییرناپذیر خواهند بود، اتصاف به این نوع از فضایل برای دستیابی به سعادت حقیقی ضروری است، و برای تحقق سعادت نهایی بشر، اتصاف به این دسته نسبت به سایر فضایل اولویت دارد. در فلسفه صدرایی، قوای مختلف نفسانی نظیر قوای حسی (ظاهری، باطنی)، قوای عقلی (عقل هیولانی، بالملکه، بالفعل، مستفاد)، عقل فطری، حدس قوی، قوه قدسی، یادآوری و حضور ذهن در تحصیل فضایل عقلانی تأثیرگذارند.  مهمترین مصادیق فضایل عقلانی مرتبط با منش انسان نیز عبارتند از توجه، شوق به معرفت، تعمق عقلانی (پرهیز از سطحی نگری، پی جویی دلیل معتبر، تتبع کافی، دقت و تیزبینی، بررسی لوازم معرفت)، انسجام عقلانی، شجاعت عقلانی، مراقبت عقلانی، گزینش عقلانی، جهاد عقلانی، استقامت عقلانی، صبر عقلانی، تمرکز عقلانی، تواضع عقلانی، سخاوت عقلانی، بهبود عقلانی، استقلال عقلانی (دوری از تقلید، دوری از تعصب، پرهیز از مراء)، حکمت عملی و حکمت نظری.

واژگان کلیدی:  فضایل عقلانی، فضایل اخلاقی، حکمت  متعالیه،  قوا، منش