به گزارش روابط عمومی دانشگاه؛ به همت مرکز صلح و گفت و گوی دانشگاه ادیان و مذاهب و همزمان با هفته وحدت و ایام ولادت با سعادت پیامبر اعظم(ص) و امام جعفر صادق(ع) نشست علمی«بررسی وضعیت تقریب مذاهب در جهان اسلام، زمینه‌ها-موانع» با سخنرانی استاد شیخ اسد محمد قصیر (استاد حوزه و دانشگاه) دکتر مهدی فرمانیان (عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب) و دکتر شهباز محسنی (استاد دانشگاه) برگزار شد.

استاد شیخ اسد محمد قصیر تقریب را از مهم‏ترین موضوعات مورد نیاز جوامع اسلامی دانست و گفت: یکی از ثمرات اقدامات امام خمینی (ره) ایجاد وحدت بین مسلمانان است. مقاومت اسلامی و به تبع آن وحدت اسلامی از زمان سید جمال الدین اسدآبادی و نظریات ایشان ارائه شد. این عالم روشنفکر برای تقریب مذاهب اسلامی و وحدت اسلامی کوشید و با همین هدف، سفرهایی به مناطق مختلف جهان اسلام و اروپا داشت. همچنین آیت الله بروجردی نیز از دارالتقریب حمایت کرد. چراکه توجه ایشان به تقریب مذاهب اسلامی نشانگر اهتمام وی به وحدت و انسجام مسلمانان بود.

وی ادامه داد: اگر بخواهیم آنچه را که در طول قریب به یک قرن اتفاق افتاده، یعنی از زمان تأسیس دارالتقریب در مصر تا تقریباً امروز ارزیابی کنیم، می‌توان گفت که پروژه وحدت اسلامی با تاسیس دارالتقریب شروع شد، که بنده این موضوع را در دو بخش بیان می‌کنم.

بخش اول تاسیس و رشد این مسئله است. دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه از نهادهای مهم تقریب بین مذاهب شیعه و سنی در عصر حاضر می‌باشد. در سال ۱۳۶۶ه‍. ق، «دار التقریب بین المذاهب الاسلامیه» در شهر قاهره مصر تأسیس گردید. این مؤسسه در راستای تقریب و نزدیکی مذاهب اسلامی و با پیگیری سید حسین طباطبایی بروجردی و محمود شلتوت گام به عرصه فعالیت نهاد. مؤسس دارالتقریب علامه شیخ محمد تقی قمی می‌باشد. پدر وی احمد قمی از روحانیان و علمای قمی ساکن تهران بود. محمدتقی در تهران دیده به جهان گشود. سفری به لبنان و سپس مصر نمود. وی در سال ۱۳۱۷ شمسی راهی مصر شد و دارالتقریب را بنیان نهاد. از همکاران و هم مشربان قمی در پشتیبانی از دارالتقریب می‌توان به سید حسین طباطبایی بروجردی، مرحوم کاشف الغطا، محمود شلتوت، موسی صدر، و… را نام برد.

وی ادامه داد: و اما بخش دوم اقدامات دارالتقریب در راستای وحدت و تقریب بین مذاهب اسلامی است. اعضای این نهاد اسلامی با هدف مرتفع نمودن مانع‌های وحدت بین مسلمانان، اقدام به فعالیتهایی به قصد تقویت نمودن قرابت بین مذاهب اسلامی کردند، همانند: «باز نمودن باب اجتهاد جواز خارج از دیگر مذاهب اسلامی»، «بوجود آوردن ارتباط همبستگی بین رئیس‌های شیعی و سنی (با اجرای اقداماتی گوناگون همانند انجام نامه نگاری و اعزام نماینده‌ها)»، «همکاری نمودن با کنگره‌های اسلامی در مسیر ایجاد همبستگی»؛ «معرفی نمودن مذاهب در دیگر کشورها»؛ «جواز تبعیت کردن از مذاهب گوناگون»؛ «پیدایش فقه مقارن (به پیشنهاد محمد عبده)» و مواردی دیگر. نویسنده کتاب منادیان تقریب، یکی از دستاوردهای دارالتقریب را تدریس فقه مقارن دانسته و گفته که این کار توسط شیخ محمد مصطفی مراغی رئیس الازهر انجام شده و این کار قبل از تأسیس دارالتقریب سابقه نداشته است.

وی با تاکید بر فقه تقریبی بیان داشت: یکی دیگر از دستاوردهای دارالتقریب، زمینه‌سازی برای تشکیل مجامع تقریبی بوده که مجمع تقریب مذاهب، یکی از آنها می‌باشد.

وی ضمن اشاره به اقدامات مثبت آیت الله محمدعلی تسخیری بیان کرد: تکمیل اقدامات آیت الله تسخیری می‌تواند راهگشای مسائل تقریب باشد. آیت الله تسخیری آثاری در موضوع تعدد مذاهب، تقریب و وحدت اسلامی، تألیف کرده است. المختصر المفید فی تفسیر القرآن المجید، الاخلاق فی الاحادیث المشترکة بین السنة و الشیعة از دیگر آثار او است. وی اساس تقریب را یک مساله علمی می‌دانست و می‌گفت معنی دقیق تقریب، پیدا کردن مشترکات و سپس همکاری در آن است. بعضی از دیدگاه‌های او مانند استفاده از ظرفیت‌های مجمع فقه اسلامی، عبور از اختلافات مذهبی و … راهگشای مسائل تقریب خواهد بود.

استاد شیخ اسد محمد قصیر ضمن  در پایان با تاکید بر وحدت فرهنگی و عدم توهین به مقدسات فریقین بیان کرد: قرآن سند وحدت ماست و باید نسبت به قرآن علم و آگاهی داشته باشیم. وحدت یکی از ضروریات جهان اسلام است و باید به امت اسلام بنگریم و به آن پایبند باشیم.

در ادامه این نشست دکتر شهباز محسنی با بیان ابیاتی از مولانا در مورد حضرت رسول اکرم (ص) تشریح کرد: مولانا می‌فرماید که چون که صد آمد نود هم پیش ماست یا در یکی از غزل‌هاش یک بیت دارد که جنبه دعایی هم هست و می‌گوید که هزار جان مقدس فدای روی تو باد که در جهان چو تو خوبی کسی ندید و نزاد و … پیامبر اکرم (ص) جامع تمام بشریت است و این جامعیت ایشان است که پیوند ناگسستنی بین مسلمانان ایجاد کرده است.

وی ادامه داد: ساخت تمدن حاصل پروسه وحدت هست در تفرقه نمی‌شود که به تمدن رسید. تمدن شناسان یا جامعه شناسانی همچون ابن خلدون بحثی دارند که می‌فرماید که من صدای خرد شدن استخوان‌های تمدن اسلامی را می‌شنوم و این به خاطر اختلافات و اقوام گوناگون در تمدن اسلامی است.

دکتر محسنی افزود: در ضعف، اختلاف و رخوت نمی‌شود وحدت را ایجاد کرد. ما مسلمانان در برخی از حوزه‌ها  مانند مسائل اقتصادی مصرف کننده هستیم و این از ضعف ماست. برخی از تمدن شناسان هم یک فرقی قائل شدند بین فرهنگ و تمدن یا کالچر که دستاوردهای فرهنگی یک جامعه است مانند دین، شعر، فلسفه و ادبیات و اینها که  جزو فرهنگ هستند و در اینها با تمام اینکه فرهنگ غنی‌ای داریم باز هم عقب هستیم.

این فعال حوزه تقریب بین مذاهب اسلامی در خصوص آینده پژوهی در مباحث وحدت افزود: باید واقعاً در این حوزه فکری بشود و علاوه بر آسیب‌شناسی‌هایی که داریم آینده پژوهی نیز داشته باشیم. همچنین باید به حوزه آموزش نیز توجه داشته باشیم. چراکه ما هنوز در بین صاحبان مذاهب نیاز به آموزش داریم. ما آموزش کافی ندیده‌ایم هرچند مراسم‌ها و سمینارها و کنفرانس‌هایی در رابطه با وحدت همچون کنفرانس وحدت اسلامی برگزار می‌شود اما کافی نیست. لازم هست اما کافی نیست چرا که ارتباط کافی بین مردم و مسئولین برقرار نمی‌شود. ما باید به دنبال نتایج عملی باشیم. همچنین دولت‌ها و سیاستمداران ما باید زحمات و تلاش‌هایی که علما می‌کشند را قدر بدانند.

دکتر محسنی ادامه داد: در سوره مبارکه آل عمران آیه ۱۰۵  آمده است که: وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ تَفَرَّقُوا وَاخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْبَيِّنَاتُ ۚ وَأُولَٰئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ. و شما مسلمانان مانند مللی نباشید که پس از آنکه آیات روشن برای (هدایت) آنها آمد راه تفرقه و اختلاف پیمودند، که البته برای آنها عذاب بزرگ خواهد بود. یا در سوره مبارکه شورا  آیه ۱۳ فرموده که: شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدِّينِ مَا وَصَّىٰ بِهِ نُوحًا وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَىٰ وَعِيسَىٰ ۖ أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ ۚ كَبُرَ عَلَى الْمُشْرِكِينَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ ۚ اللَّهُ يَجْتَبِي إِلَيْهِ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي إِلَيْهِ مَنْ يُنِيبُ. خدا شرع و آیینی که برای شما مسلمین قرار داد حقایق و احکامی است که نوح را هم به آن سفارش کرد و بر تو نیز همان را وحی کردیم و به ابراهیم و موسی و عیسی هم آن را سفارش نمودیم که دین خدا را بر پا دارید و هرگز تفرقه و اختلاف در دین مکنید. مشرکان را که به خدای یگانه و ترک بتان دعوت می‌کنی (قبولش) بسیار در نظرشان بزرگ می‌آید. (باری از انکار آنها میندیش که) خدا هر که را بخواهد به سوی خود (و مقام رسالت خویش) برمی‌گزیند و هر که را به درگاه خدا به تضرّع و دعا باز آید هدایت می‌فرماید. از این آیات درمی‌یابیم که همه جای قرآن دعوت به  وحدت و  وفاق  فرموده و این قرآن یعنی این نعمت قرآن فقط در اختیار امت اسلام هست و امت‌های دیگر از داشتن چنین کتابی محروم بودند.  این مسئله بسیار اهمیت دارد و ما از این مسئله به رغم همه تاکیدات صرف نظر می‌کنیم و آن را کنار می‌گذاریم.

این استاد دانشگاه افزود: مسئله تقریب سابقه تاریخی دارد مرحوم شیخ شلتوت و مرحوم آیت الله بروجردی  که خداوند رحمتشان کند و درجاتشان بیفزاید، زحمت بسیاری برای مسئله تقریب کشیده‌اند.در اینجا جا دارد از یکی از دانشمندان  کردستان که در دوره ناصرالدین شاه قاجار می‌زیسته به نام قاضی کوثر یاد کنم. در تحقیقات بنده در مورد تاریخ مسئله تقریب به صورت اتفاقی به یک نامه‌ای برخوردم  که این ماموستا یا این شیخ الاسلام آن زمان از کردستان نامه‌ای به خدمت میرزا حسن آشتیانی فرستاده و بدون اینکه فشار یا سفارشی به ایشان باشد می‌گوید که: «بر کافه خاص و عام معلوم و مبرهن و در کفر و اسلام آشکارا و مبیّن است فرقه تشیّع از ذکور و اناث و صغار و کبار که با فرقه سنّت و جماعت، متّحد بالذات و متغایر بالاعتبار واقع گشته‌اند. از توفیق خالق پروردگار این فئتین عظیمتین فی ما بین ملت شقیّه کفار، به سان نیّرین مبیّنین روشن و آشکار و از برکت حضرت سیّد مختار ــ صلّی الله علیه الملک الغفّار ــ این فرقتین کریمتین در نظر طایفه کسیفه فُّجار، بر سنن اصحاب و ائمه کبار، به مصداق «والجبالُ أوتادا» ثابت و برقرار، اتّفاق افتاده‌اند یک عینند و دو نهر، یک مُلکند و دو شهر. چون ائمه دین مبین ــ رضوان الله تعالی علیهم اجمعین ــ بنای این دو مذهب را بر یک اصل نهاده و ابواب اصول آن دو آیین را در یک فصل گشاده‌اند از هذیان عوام طرفین رکنی از ارکان آن، یک اصل رخنه نپذیرد و آیینه اوراق سبز غٌصون آن دو فرع به دوام جهان، زنگار خلل نگیرد. علی هذا، تعصّب مذهبی برکنار و غیرت دینی را با زمره کفّار که علی الظاهر در کمال اقتدارند به مفاد حدیث «ماتشاور قوم الا هداهم الله الی رشد أمورهم» به وجه صلاح و مشورت فریقین، اختیار باید کرد. چنانکه در این روزها مسموع گردید که جنابعالی ــ دام فضله ــ به منطوق آیه کریمه «یا داود انا جعلناک فی الأرض خلیفة فاحکم بین الناس بالحق» و به مصداق حدیث «العلماءُ ورثة الأنبیاء تعصّبا من الدین» در باب عمل دخانیّه که فی الواقع بدعتی است شنیعه و حرفتی است منیعه همّت کامله را مبذول و نیّت شامله را معمول فرموده‌اید. شکرالله سعیکم و أدام الله رعیکم. یقین است جنابعالی ــ دام اجتهاده ــ که رئیس علمای ایران و سلطان بیشه شیران هستید همواره مصدر این گونه همّت و محلّ این طرز نیّت خواهید گشت و البته ان شاء الله تعالی تا کنون به مفاد «همّة الرّجال تقلع الجبال» رفع این بدعت را صورت داده و مهر خاموشی را بر دهان اهل کفر و ضلال نهاده‌اید و زبان اهل عَرَض را بسته و حالت رعایای بیچاره از اضطراب و غرض رسته است. حمدالله ثم حمدالله که همچون تو وجودی را برای تعلیم خاصّ و عام و ملجا کافّه أنام مرحمت فرموده. به تازگی استماع شد که از روی اجتهاد در وجود قلیان قبیح به تصریح، حکم به حرمت فرموده و ابواب قدغن را بر جمیع اهالی ایران گشوده‌اید. اگر فی الحقیقه از این قول خبری و از این شهرت اثری هست ما داعیان و بستگان خود را به دستورالعمل کافی اشارتی و به خیریت انجام و حسن عاقبت فرجام این عمل بشارتی فرمایید تا داعی حقیقی نیز برحسب اشارت و بشارت جنابعالی ــ دام فضله ــ حال که دسته‌ای از فرنگی‌ها اینجا رسیده‌اند، در کمال اهتمام سعی را مبذول کرده و در خصوص قلیان، درگاه قدغن را بر خاصّ و عام این ملک بگشاییم و اگر کار به جایی رسیده باز لطف را دریغ نفرمایید. به نوید فیصل این امر خطیر و مژده سلامت وجود خودتان و ارجاع هرگونه خدمتان، داعی و بستگان خودتان را سرافراز و شادمان خواهید فرمود تا در سرانجام آنها عمر عزیز را صرف نماییم. والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته» (نامۀ ۳۷ از نامه‌های قاضی کوثر، شیخ الاسلامی، 1395: ۲۹۳).

دکتر شهباز محسنی در پایان افزود: ائمه دین مبین بنای این دو مذهب را بر یک اصل نهاده و ابواب و اصول آن را در یک فصل گشاده‌اند. اما متاسفانه از هذیان عوام طرفین گاهی حرفایی می‌شنویم که نباید زده شود. مولانا می‌گوید عالمی را یک سخن ویران کند. به همین منظور باید توجه داشته باشیم که مرجع حل اختلافات ما باید قرآن کریم باشد و بر اساس آیات قرآن با یکدیگر تعامل و رفتار داشته باشیم.

در پایان این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر مهدی فرمانیان، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب، با بیان اینکه در مسیر اتحاد اسلامی و همبستگی مسلمانان جهان همواره مشکلات و موانع گوناگون وجود دارد افزود: به اعتقاد بنده در مورد زمینه‌ها باید گفت که ده زمینه تقریبی وجود دارد. یکی از این زمینه ها دید مشترک ما مسلمانان است. ما اشتراکات فراوانی در کلام فقه و اخلاق داریم. مسلمانان در اختلافات نیز اشتراکاتی دارند. در بحث نبوت امامت و مسائل اقتصادی مانند بانک‌ها و دادوستندها، زمینه‌های فرهنگی و … این اشتراکات مشاهده می‌شود. دومین زمینه اشتراک منافع است. ما منافع مشترک بسیاری داریم و باید از این منافع در زمینه‌های مختلف برای اتحاد بین مسلمانان استفاده شود.

وی ضمن تاکید بر ضرورت وحدت شیعه و سنی ادامه داد: مرز مشترک، اهداف مشترک، علوم، زبان و فطرت مشترک از دیگر زمینه‌های اتحاد بین مسلمانان است که باید از آنها به نحو درستی بهره جست. اتحاد و اتفاق میان مسلمانان جهان در دنیاى کنونى از ضرورت‏هاى انکارناپذیر است. امرى که باید علما و دانشمندان مسلمان با آگاه‏ سازى جوامع اسلامى آن‏ها را نسبت به این نیاز مطلع سازند. وحدت بر همه‏ ى ضرورت‏ها و اولویت‏ها ترجیح دارد و از مهمترین موانع آن می‌توان به سیاست‌ورزی‌ها در این زمینه اشاره کرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان اینکه مهمترین مانع وحدت سیاستمدارن هستند گفت: مشکل اصلی عدم تقریب در جهان اسلام سیاسیونی هستند که با سیاست‌گذاری‌های غلط مانع تقریب بین مذاهب اسلامی می‌شوند. همانطور که مشاهده می‌کنید مسئله غزه در بین مسلمانان تقریب ایجاد کرده است. اما برخی از سیاستمداران در همین مورد نیز اختلاف‌نظر دارند و برای آن موانعی ایجاد می‌کنند.

وی افزود: از دیگر موانع تقریب بین مسلمانان می‌توان به عالمان افراطی اشاره کرد. هرچند این دسته درصد کمی را شامل می‌شوند اما چون سخنی که می‌گویند بار احساسی و عاطفی بسیاری دارد این سخن‌ها ایجاد اختلاف می کند و کل جهان اسلام را در بر می‌گیرد.

دکتر مهدی فرمانیان ادامه داد: مانع سوم رسانه است. در شرایط امروز جهان اسلام، رسانه ها هم می توانند به عنوان عنصر تخریب گر وحدت اسلامی نقش ایفا کنند و هم می توانند ابزاری در جهت تقویت وحدت اسلامی باشند. رسانه‌ها تحت تاثیر سیاستمداران هستند و برخی برای بهتر دیده شدن به دنبال ایجاد تفرقه میان مسلمانان هستند.

مانع چهارمی که می‌توان ذکر کرد استکبار جهانی است. آنچه که از وضعیت جهان امروز استنباط می‌شود، این است که کشورهای غربی و استعمارگران با دین اسلام دشمن هستند و می‌خواهند آن را حذف کنند به همین علت به دنبال تفرقه میان مسلمانان هستند.

وی افزود: مانع دیگر فهم اشتباه از یکدیگر حتی در بین علما و فقهاست. خطر بزرگ سوتفاهم هاي موجود بين مسلمانان مانعی است که می‌تواند به وحدت بین مسلمانان آسیب بزند. يكي از مشکلات مسلمين اين است كه گذشته از اين كه از لحاظ پاره اي معتقدات تفرق و تشتت پيدا كرده اند و گرایش‌ها و فرقه هایی در ميان آنها پيدا شده است دچار سوتفاهمات زيادي نسبت به يكديگر مي باشند. این سوءتعبیرها از فهم اشتباه است. مانع آخر نیز شایعات است. شایعاتی که در رسانه‌ها و حتی محافل علمی مطرح می‌شود به این مشکل دامن زده و وحدت بین مسلمین را خدشه دار می‌کند.

دکتر مهدی فرمانیان در پایان افزود: همانطور که ذکر شد، مشکل اصلی عدم تقریب در جهان اسلام این موانع است و لذا باید بیشترین چیزی که روی آن سرمایه گذاری کرد تقریب سیاسی است. هفتاد درصد این مشکلات به سیاسیون برمی‌گردد. جهان اسلام و مسلمانان بیش از پیش به تقریب سیاسی نیاز دارند. تقریب سیاسی به معنای دست کشیدن از مواضع سیاسی کشور نیست بلکه به معنای ایجاد مشترکات، و کاهش اختلافات و کمک برای رفع آن مشکلات و موانع است.