یادداشت حجه­ الاسلام و المسلمین دکتر رضا الهی­ منش

عضو هیأت علمی دانشکده عرفان دانشگاه ادیان و مذاهب قم:

موضوع: آثار ذکر “سُبّوح”

بسم الله الرحمن الرحیم

و صلی الله علی سیدنا محمد و اله الطاهرین

اللهم عجل لولیک الفرج

پرسشی را یکی از عزیزان پیرامون ذکر شریف ” سُبّوح قُدّوس ربُّ الملائکة و الروح” و تأثیر آن در سلوک و تحقّق آثار سلوکی مطرح نمود.

آنچه در پاسخ، به خاطر حقیر می­رسد چنین است:

توصیف خداوند به اسم “سبوح” بدین معناست که ذات واجب­الوجود او از همه اوصاف و نواقص امکانی منزّه است چنانکه توصیف او به اسم “قدوس”، گویای این حقیقت است که ذات ذوالجلال خداوند حتی از کمالات محدود و متجلّی در مخلوقات و حتی در اعیان ثابته و از آن بالاتر حتی از کمالات متجلی در اسماء و مرتبه واحدیّت، به عنوان ربّ اعیان ثابته، منزه است و ظاهراً اسم سبوح بیش از همه، آثارش در ملائکه بروز یافته است زیرا فرشتگان در مرحله عقلی و جبروتی گرچه به عنوان مخلوق، دارای حدّ و ماهیت و اوصاف امکانی­اند اما تنزّه آنها از تعلّقات، آنان را به گونه­ای به حقایق وجوبی در صُقع ربوبی ملحق کرده است، از این رو از عالَم عقل به “جبروت” تعبیر می­شود زیرا عالمی است که نقص خَلقی در آن، به گونه­ای جبران شده است.

اما اسم قدوس، ظاهرا بیشترین ظهورش در روح اعظم است که می­توان گفت همان فیض مقدس یا مقام مشیت الهیه و یا مقام انسان کامل است (امام خمینی(ره)، مصباح الهدایه: مشکات دوم) که مرتبه وجودی او از همه مخلوقات، بالاتر است و از آن به “حق مخلوق به” نیز تعبیر می­شود و ازین رو پس از فیض اقدس، دومین تجلّی اطلاق حق تعالی به حساب می­آید. حال بر اساس این تحلیل می­توان گفت: سالک با ترنّم به این اسم، از خداوند متعال درخواست می­کند که به مظهریت اسم ” سبوح قدوس ربّ الملائکه و الروح” نائل شود تا در یک مرحله، همپای فرشتگان عقلی جبروتی گردد و متحقق به اسم سبوح الهی شود و در مرتبه بالاتر، حقیقت وجودی خود را عین روح اعظم بیابد و خود را به اسم، ” قدوس” الهی متحقّق ببیند.