دانشکده عرفان دانشگاه ادیان و مذاهب قم 

رساله دکتری رشته: تصوف و عرفان اسلامی

عنوان: معادشناسی عرفانی در مسند امام صادق علیه السلام

دانشجو: مجتبی نجفی استاد راهنما: حجه الاسلام دکتررضا الهی منش استاد مشاور: حجه الاسلام قدرت اله نجفی قمشه ای

زمان:دوشنبه 13 آذر ماه ۱۴۰۲، ساعت 8 صبح  سالن: شهید بهشتی

چکیده رساله

چکیده “معاد” از نظر هستی شناسی درعرفان نظری به عود ورجوع شئون خلقی وظاهرحق به سوی مبدائ هستی در قوس صعود تبیین شده است.”قیامت” نیزبه معنای برانگیخته شدن برای رسیدگی به حساب می باشد، که علیرغم اختلاف مفهومی با”معاد” لکن هردوی آنها دارای اشتراک مصداقی می باشند. همچنین از منظر برخی عارفان، قیامت دارای مراتب پنجگانه ئ “قیامت آن به آن”، “قیامت صغرا وکبرای آفاقی” و”قیامت صغرای وکبرای انفسی” است. که به معنای حقیقی، قیامت عرفانی دو قسم اخیراست. دغدغه این پژوهش این بوده است که اوال موارد پنجگانه قیامت مطرح در عرفان به سنجه معارف امام صادق(علیه السلام)عرضه شود وثانیا حقیقت معاد در تفسیر آن را فراتر از آنچه متکلمین وفیلسوفان مورد بحث قرارداده اند، در روایات آن حضرت پی گیری نماید، تفسیری که بیش از همه به ساحت ملکوتی وباطنی این عود اشاره دارد ولذا این گونه تفسیررا می توان نوعی تفسیر عرفانی قلمداد نمود. این پژوهش که به شیوه توصیفی وتحلیلی وبه روش کتابخانه ای انجام شده، گویای این نتایج است که اولا از معارف امام صادق (علیه السلام) در خصوص قیامت نیز علاوه برآنچه که متکلمین درتبیین وتشریح قیامتهای آفاقی بصورت فراوان از آن بهره برده اند، روایاتی با مضامین دو نوع “قیامت انفسی” نیز مطرح است. نقل جریان”حارثه بن مالک” از اصحاب پیامبر(صلی الله علیه وآله) که از این سر پرده برداشت که گویا بهشت وبهشتیان وجهنم وجهنمیان را می بیند ونیزروایت”حاسبوا قبل ان تحاسبوا” ناظر به”قیامت صغرای انفسی” ونقل حدیث قدسی “قرب فرائض ونوافل” از آن حضرت که بروصول مومن سالک به مظهریت تجلیات فعلی بلکه صفاتی واسمائی وحتی تجلیات ذاتی وتجربه فنای افعالی وصفاتی وذاتی سالک دلالت دارد، ناظر به “قیامت کبرای انفسی” می باشد. ثانیا با توجه به تعدد مضامین روایات امام صادق(علیه السلام)درخصوص قیامتهای عرفانی، می توان مدعی شد که منشا ومبنای بسیاری ازاصول وارکانی که عرفای اسلامی برای تبین معاد وقیامت درعرفان نظری بهره برده اند نیز برگرفته از معارف اهل بیت (علیهم السلام) وقابل انطباق با دیدگاههای ایشان می باشد.