عنوان رساله:

تحولات رویکردی کلام شیعه در عصر صفویه

استاد راهنمای اول: حجت الاسلام دکتر حمیدرضا شریعتمداری

استاد راهنمای دوم: دکتر سید محمد حسینی

استاد مشاور: دکتر علی آقا نوری

اساتید داور: جناب آقای دکتر محمد جاودان، جناب آقای دکتر منصور داداش نژاد و جناب آقای دکتر حسن زندیه

نمانیده تحصیلات تکمیلی: حجت الاسلام محمد صادق مشفقی پور

چکیده:

دولت صفويه در سال 907 ه.ق، نقطه عطفي در تاريخ ايران و تشيع به شمار مي‌آيد، چرا که از يک سو موجب رسمي شدن مذهب شيعه اماميه و از ديگر سو هويت‌يابي ايران گرديد. عمر اين دولت که بيش از دو قرن به درازا کشيد، سر منشأ تحولات و تغييراتي در حيات فرهنگي، سياسي و اجتماعي ايرانيان شد و از جمله تغييراتي که در اين دوره پديد آمد، دگرگوني مسير علم‌ورزي و نوع نگاه به علوم اسلامي به ويژه کلام بود. نگارنده در رساله حاضر با روش توصيفي – تحليلي تحولات رويکردي در کلام شيعي عصر صفويه را مورد بحث و بررسي قرار داده و نتايج رساله حاکي از آن است که برقرار شدن روابط حسنه دولت صفويه با علما و توجه شاهان صفويه به مباحث عقايد ديني و آزادي عقايد و تفکر شيعي زمينه را براي تطوّر و تحوّل کلام شيعي بوجود آورد در نتيجه در اين دوره رويکردهايي مانند رويکرد فلسفي، نقلي و روايي، و رويکرد ترکيبي بوجود آمد. جلال الدين دواني از انديشمندان رويکرد کلام فلسفي، علامه محمدباقر مجلسي و فيض کاشاني از انديشمندان کلام نقلي و روايي، قاضي سعيد قمي و ملارجبعلي تبريزي از بنيان‌گذاران رويکرد ترکيبي مي‌باشند. اين نوع رويکردها موجب تطور و تحول کلام شيعي و در نتيجه رواج آن در جامعه و متمايل شدن مردم به مباحث عقايد ديني شد با تأمل در هر يک از رويکردها و تحولات آن مي‌توان گفت: پرداختن به گزاره‌هاي کلامي به وسيله مبناي صحيح فلسفي، پايبندي به اصول و قواعد فلسفه مشاء از ويژگي‌هاي رويکردهاي کلام فلسفي بوده که اين نوع رويکرد موجب از بين رفتن استقلال کلام در برابر فلسفه مي‌شود. پرداختن به گزاره‌هاي کلامي به وسيله آيات و روايات، رونق گرفتن احاديث و بيان مطالب به شکل نقلي، از ويژگي‌هاي رويکرد نقلي و روايي بوده که پيدايش تفکر اخباري‌گري و از بين رفتن استقلال فلسفه از اثار اين نوع رويکرد بوده است. در مجموع رويکرد ترکيبي نسبت به رويکرد کلام فلسفي و نقلي و روايي، داراي مزيت‌هاي بيشتري بوده که به همين دليل، در تبيين مباحث از قواعد فلسفي و نيز قواعد کلامي استفاده مي‌شد.
واژگان‌کليدي: تحولات، رويکرد، کلام‌شيعي، عصر‌صفويه، رويکرد نقلي و روايي، ‌رويکرد‌ترکيبي