به گزارش روابط عمومی دانشگاه، به‌همت انجمن علمی دانشکده مذاهب نشست تخصصی با عنوان «اسلام سکولار یا اسلام سیاسی در ترکیه، کدامیک برای ایران اسلامی، بهتر است؟» با حضور دکتر عباس خامه یار، دکتر حسن صادقیان و حجت‌الاسلام صلواتی گلستانی و دکتر مهدی فرمانیان برگزار شد.

دکتر مهدی فرمانیان به عنوان میزبان، در ابتدای این نشست ضمن معرفی مدعوین بیان کرد: برای ما که شیعه هستیم و نظام اسلامی داریم آیا این نظام سکولار بهتر است؟ یا خیر؟ در این باره دو نظریه باید بررسی شود. یکی اینکه اگر نظام سکولار در رأس کشورهای اهل سنت باشد به نفع شیعه است، زیرا این نظام سکولار کاری به شیعه ندارد و شما می‌توانید مناسک مرتبط با خودتان را به راحتی انجام دهید. به طور مثال اسلام سکولار اشرف غنی و حامد کرزای بهتر از اسلام دینی طالبانی است که اکنون دارد در افغانستان ایجاد می‌شود. البته ما امروز قصد داریم با نگاه به ترکیه موضوع اسلام سکولار را بررسی کنیم. به همین منظور باید بدانیم که آیا نظام سکولار ترکیه و افکار اردوغانی به نفع ایران و به نفع شیعه هست یا خیر به ضرر ماست. به همین جهت از دوستان دعوت کردیم تا درباره این موضوعات صحبت کنند.

امروزه با یک پدیده به نام سکولاریسم مذهبی مواجهه هستیم

در اولین سخنرانی این نشست، دکتر عباس خامه یار معاون فرهنگی اجتماعی دانشگاه ادیان و مذاهب گفت: اسلام سکولار خود یک نظام سیاسی است و ترکیه نیز یک کشور اسلامی است. وی با اشاره به جایگاه و موقعیت ترکیه و پیشینه خلافتیِ آن خاطرنشان کرد، تمام زمامداران حال حاضر ترکیه به اندیشه‌های اهل سنت و تأسی از فقه سیاسی اهل سنت پایبندی کاملی دارند. یکی از بزرگ‌ترین آرمان‌های تاریخی تفکر اخوانی دستیابی به قدرت سیاسی است. نباید فراموش کرد که حکومت اسلام‌گرای ترکیه با شعار بازگشت به نظام خودخوانده خلافت عثمانی در جهت عادی‌سازی رابطه با اسرائیل است و نسبت به مسئله فلسطین رویکرد خاصی را در پیش‌گرفته است. دستگاه سیاسی ترکیه به معنای state با گستراندن حمایت ویژه از گروه‌های تکفیری و فرماندهی تحولات در سوریه به دنبال اهداف خاصی بود.

دکتر خامه یار ادامه داد: نکته دیگر این است که غالب جریان‌های اسلام‌گرا، شخصیت‌ها و نخبگان فارغ‌التحصیلان مکتب جنبش فکری اخوان المسلمین هستند. جنبش فکری مهم است زیرا آقای قرضاوی سالیان سال سرآمد این تفکر بود ولی هیچ ارتباط تشکیلاتی با اخوان المسلمین نداشت و با اینکه مرشد اخوان بود اما به جنبه تشکیلاتی اهمیت نمی‌داد.

وی گفت: نکته بعدی نیز این است که شکل نظام حکومتی و آرمانی همه آرمان‌گرایان اهل سنت بلااستثناء خلافت است. شاید در نوع حکومت داری و دیگر مسائل اختلافاتی وجود داشته باشد، اما همه آنها به دنبال این خلافت هستند. حزب التحریر از همان ابتدا داعی خلافت اسلامی، به خصوص بعد از فروپاشی عثمانی بود.

معاون فرهنگی دانشگاه ادیان و مذاهب بیان کرد: ما امروزه با یک پدیده به نام سکولاریسم مذهبی مواجهه هستیم. خطری که از پدیده سکولاریسم سنتی تهدید بیشتری برای ما خواهد داشت. سکولاریسم مذهبی و سکولاریزم دینی در پی تخریب اسلام سیاسی در جهان اسلام تلاش می‌کند و هدفی جزء زدن پایه و بن‌مایه‌های تفکر اسلامی ندارد.

نکته حائز اهمیت این است که اگر سکولاریسم مذهبی جایگزین کامل قوه حاکمه جوامع اهل سنت و فضای حکمرانی حکومت‌های اهل سنت شود، به‌زودی دامن همه ما را نیز خواهد گرفت. علی‌رغم این ادعا در عصر کنونی سکولاریسم مذهبی دارد جای‌جای جوامع اسلامی و باورهای عرفی آن را می‌گیرد.

اسلام سکولار ساخته و پرداخته ساختار لائیک، اسلام‌گراها و کمالیسم بود

در ادامه این نشست آقای حسن صادقیان، رئیس اداره مشترک‌المنافع ترکیه گفت: به نظر بنده خود اسلام سکولار یا اسلام سیاسی، ساخته و پرداخته خود ساختار لائیک، اسلام‌گراها و کمالیسم بود. در سال‌های ۱۹۸۰ وقتی سنتز نظامیان و کودتاچیان اتفاق افتاد، اساساً مفهوم سکولاریسم نرم و سکولاریسم سیاسی در ترکیه شکل گرفت.

وی ادامه داد: بنده معتقد هستم نظام سکولاریسم ترکیه هنوز هم بر چارچوب‌های نظام سیاسی اسلامی حرکت می‌کند و در واقع حرکتی که برای ظهور امت واحده بود به درستی انجام نشده و همان نظام سیاسی اسلامی کمالیسم هست. این بسیار مهم است و باید به آن دقت داشته باشیم.

رئیس اداره مشترک‌المنافع ترکیه با اشاره به تبار تاریخی حزب اعتدال و توسعه ترکیه، تأکید کرد: بنده گمان نمی‌کنم این حزب علی‌رغم طی کردن سه دوره حائز اهمیت در تاریخ سیاسی ترکیه، در ۱۰ سال آینده از پروژه‌های اخوان‌المسلمین دست کم به‌شکل مستقیم حمایت نخواهد کرد. حزب اعتدال و توسعه در نظام انتخاباتی و رخدادهای اخیر با توسل به دوعنصر سکولاریسم و دموکراسی از طریق شریعت پیروز میدان شد. دکترین ترکیبی میان سکولاریزم سیاسی-دموکراسی با تن دادن به شریعت یکی از ابزارهای موردعلاقه‌ برای برخی از جریان‌های سیاسی داخلی در ایران به‌عنوان الگو محسوب می‌شود.

حسن صادقیان با بیان اینکه اردوغان تلاش کرده است با توسل به پروژه تمدن عثمانی و برپایی تشکیلات اتحادیه جهان تورک و سفر به کشور جمهوری آذربایجان که برپایه بن‌مایه‌های تمدن تورانیسم را انجام دهد گفت: هدف این است که پروژه قفقاز را توسعه دهند. رئیس جمهور ترکیه با پیروزی در انتخابات اخیر این کشور توانست روحیه‌سازمانی جریان‌های اسلام‌گرای اخوانی را تقویت بخشد.

اینکه ما بدانیم چه سرنوشتی برای پروژه قفقاز توسط اردوغان در آینده اتفاق خواهد افتاد، برای ما مهم خواهد بود. چراکه وضعیت و آینده پروژه قفقاز تأثیر بسیاری در آینده تحولاتی منطقه علی‌الخصوص کشور ایران خواهد داشت.

بین مصالح جهان شیعه و مصالح غیرشیعی جهان اسلام تزاحم وجود دارد

در پایان این نشست نیز حجت‌الاسلام‌والمسلمین صلواتی گلستانی، عضو انجمن علمی قرآن پژوهان، کارشناس علوم اسلامی و انسانی به عنوان سومین سخنران با اشاره به تبعات و عواقب خطرناک تفکر پان اسلامی که به شکل ویروس وارد فضای فکری جهان اسلام شده است، عنوان کرد: بنده عرایضم را در چند نکته بیان خواهم کرد. نکته اول در موضوع این جلسه است که برای بنده جالب بود. موضوع این جلسه نظام سیاسی سکولار مطلق نیست. هم نظر مصحلت ایران و هم مکتب شیعه مهم است. باید ببینیم این موضوع‌گیری سیاسی چه تاثیری بر نظام شیعی داشته است.

از زمانی که ایران در دوره صفوی بزرگ تشکیل شد فقهای شیعه اگر می‌گفتند منافع ایران این عنوان ملی گرایانه و پان اسلامیستی مضمون را ندارد. آنطور که برخی از نخبگان می‌گفتند نگویید منافع ایران و بگویید منافع جهان اسلام. نه این اشتباه است. ما در عین حال که تقریبی هستیم معتقدیم که بین مصالح جهان شیعه و مصالح غیرشیعی جهان اسلام تزاحم است. تزاحم به همان معنای علم اصول.

به هر حال آنچه که برای ما جالب است در این جلسه، این است که عنوان اسلام سکولار یا اسلام سیاسی در ترکیه، کدامیک برای ایران اسلامی، بهتر است؟ چه تاثیری در ترکیه دارد؟ زیرا در خیلی از سال‌ها تقابل خونینی بین شیعه و نظام عثمانی بوده است.

نکته دیگری که باید ذکر کنم این است که اهمیت ترکیه از این جهت برای ما مهم است که ما معتقدیم محور مصلحت اندیشی در فقه شیعه جهان اسلام نیست و گوشه ای از این کلی است. ما معتقدیم محور مصلحت اندیشی در جهان اسلام جهان اسلام شیعی است و در بسیاری از جهات با نظام اسلامی اهل سنت توافق دارد. ما یکسری مباحث تئوریکی داریم در اعتقادات در احکام و در اخلاق. با غرب چالش داریم با اخوان المسلمین و با تفکراتی که با دیگران دارند با آنها تزاحم داریم و در این موارد باید حواسمان جمع باشد.

نکته آخر این است که آقای اردوغان نظام اسلامی خاصی را در ترکیه برپا کرده و تلاش بزرگی کرده است و حکومت خشن سکولاریسم را بسیار آسان کرده است. کار بزرگی کرده است آقای اردوغان و ما باید با ایشان تعامل کنیم. اما باید ببینیم که خواسته ما جهان اسلام محور است یا منافع ملی محور یا جهان شیعه محور و … .

صلواتی گلستانی بیان کرد: ما نباید فقط به فکر مسائل و مشکلات درونی خودمان و حیات ساختار سیاسی اسلام باشیم. چراکه به نظر بنده اتخاذ سیاست خارجی پرهزینه ما را از تعامل با دنیا محروم خواهد کرد و درنتیجه باعث روی‌گردانی مردم از نظام خواهد شد.

وی در پایان گفت: امروزه نه شعارهای سید جمال‌الدین اسدآبادی ما را نجات می‌دهد، نه تفکرات و دیدگاه‌های مرحوم علی شریعتی برای ما رهایی‌بخش خواهد بود و نه دیدگاه‌های سوسیالیسم اسلام. چراکه تنها راه نجات ما دیدگاه فقاهتی اصیل و ناب تشیع با توسل به رویکرد روابط خارجی خاص می‌تواند ما را نجات بدهد.