به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)، حجت الاسلام محمد غفوری نژاد، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب در سومین جلسه دوره آشنایی با رشته شیعه شناسی با موضوع «تشیع و تصوف» اظهار کرد: نگاه ما به تشیع درون دینی و درون مذهبی است و در زمینه شیعه شناسی آنچه که این موضوع را از دیگر مطالعات دینی متمایز می کند، نگاه از بیرون به تشیع است اینکه ببینیم پیروان مذاهب و ادیان دیگر چه توصیفی از تشیع و چه نگاهی به شیعه دارند.

منظور از شیعه شناسی شناخت شیعه از نگاه مذاهب دیگر است

وی افزود: منظور از شیعه شناسی شناخت شیعه از نگاه دیگران است؛ اینکه دانشمندان اهل سنت چه توصیفی از شیعه دارند و آیا صحیح است یا نه، اگر نه چگونه می شود دیدگاه آنان را نقد کرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب مطرح کرد: پس از پیروزی انقلاب مطالعات شیعه شناسی در جهان رشد فراگیرداشته است، این جهشی که در حوزه شیعه شناسی رخ داده سبب شد نگاه ها در این زمینه معطوف شود.

وی با اشاره به اینکه کسانی که وارد مطالعات شیعه شناسی شدند معتقدند بین تشیع و تصوف ارتباطی وجود دارد، بیان کرد: تصوف مکتبی کهن بوده که این نهله در طول تاریخ اسلام رشد یافته و شاخه های مختلف و گوناگون دارد، در تعریف از تصوف و متصوفه می توان گفت مکتبی است که بیش از آنکه به ظواهر شریعت و متون دینی توجه داشته باشد به باطن متن مقدس توجه دارد.

حجت الاسلام غفوری نژاد عنوان کرد: توجه به باطن اعمال دینی و باطن متون مقدس دو ویژگی برجسته مکتب تصوف است، اگر زمینه تاریخی ارتباط بین بحث تشیع و تصوف را مرور کرده باشیم؛ اولین نکته تعالیم معنوی امامان شیعه است.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب ادامه داد: اشتراک تصوف و تشیع در توجه به باطن متون دینی، منتهی شدن سلسله های صوفیان به حضرت امیر و دیدگاه های سیدحیدر آملی به عنوان نخستین صوفی و عارف شیعی در قرن هشتم از دیگر زمینه های تاریخی بحث بین تصوف و تشیع است.

وی با بیان اینکه سید حیدر آملی به عنوان نخستین صوفی و عارف شیعی کتاب هایی در عرصه عرفان دارد، گفت: او در کتاب جامع الاسرار می گوید بین فرق و مذاهب اسلامی و طوائف مسلمان صوفیه هیچ دشمنی به سر سختی شیعه ندارد و شیعه هم هیچ دشمنی به سرسختی صوفیه ندارد؛ این دو فرقه از یک منبع معارف را می گیرند.

دیدگاه های غیرشیعی

حجت الاسلام غفوری نژاد با تأکید بر اینکه مرجع شیعه و صوفیه مولا علی(ع) و فرزندانش است، ادامه داد: «لوئی ماسینیون» مستشر فرانسوی و «هانری کربن» آثار مکتوبی در زمینه پیوند تشیع و تصوف دارند و «مصطفی کامل شیبی»، دانشمند عراقی نیز ۱۵ سال از عمر خود را صرف تحقیق در این موضوع کرده و کتاب «الصله بین التصوف و التشیع» نوشت؛ او در تحقیقاتش تشیع و تصوف و اشتراک بین آنها را مورد مطالعه قرار داده است.

وی تصریح کرد: در کتاب «مصطفی کامل شیبی» آمده است که شیعیان جایگاهی به نام امام قائل هستند که این جایگاه معنوی را در تصوف هم می بینیم، در تصوف بحث ولایت مطرح است که در تشیع هم برای امام این بحث ولایت مطرح است، در تشیع زیارت به عنوان یک پدیده پررنگ برای شیعیان را شاهد هستید و در تصوف نیز زیارت مراقد اولیا اهمیت دارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب خاطرنشان کرد: شیعه برای ائمه خود معجزه و کرامات نقل می کند و تصوف نیز همینطور، در کنار این مطالب گرچه در این کتاب حرف های نادرستی نیز مشاهده می شود ولی به عنوان یک پوشش علمی تلاش ایشان تلاشی علمی و خوب است.

به گفته وی «مصطفی کامل شیبی»، در جلد اول نقش تشیع در سه قرن نخست را برای یاری رساندن تصوف بیان کرد و در جلد دوم می گوید در سه قرن اول تصوف از تشیع ارتزاق می کرد و در دوره های بعد که تصوف شکل گرفت دِین خود را به تشیع بازپرداخت.

حجت الاسلام غفوری نژاد خاطرنشان کرد: در بحث پیوند تصوف و تشیع مخالفانی نیز وجود دارد و شخصیت هایی به نقد سخنان «مصطفی کمل شیبی» پرداختند و آثاری با نقد مطالب شیبی پدید آمده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب افزود: تصوف، از نگاه تشیع رسمی و از نگاه غالب تشیع یک فرقه انحرافی محسوب می شده است زیرا بعضی از صوفیان، انحراف فکری و عملی داشتند اما در تاریخ تشیع، از مقطعی به بعد علمای بزرگ شیعه گرایش عرفانی پیدا کردند.

گرایش های معنوی تشیع اصیل است

وی با اشاره به این سوال که آیا تصوف جریان اصیل در اسلام است یا وارداتی است؟، تبیین کرد: مخالفان می گویند در اسلام تصوف نداریم و آنچه دیده می شود افکار هندوئیسم و بودیسم است اما در اسلام ما به عنوان شیعه با پیشینه تعالیم فراوان معنوی از امام علی(ع) و دیگر ائمه این گرایش های معنوی موجود در تشیع را اصیل می دانیم و نمی توانیم ادعای وارداتی بودن را بپذیریم، از طرفی روایاتی که ناظر به صوفیان انحرافی و صوفی مسلکان ظاهر نما است را نمی توان نادیده گرفت.

حجت الاسلام غفوری نژاد عنوان کرد: رابطه غلو و تصوف در جریان های شیعی (حلاج، رجب برسی)، زمینه های ارتباط و جدایی تشیع و تصوف (قطب، امام، ولایت، انسان کامل، حقیقت، محمدیه اباحه گری، شریعت، وجود مفاهیم عرفانی در احادیث، وجود مفاهیم ضدصوفی در روایات ) تسنن و  تصوف و … از جمله سرفصل هایی هستند که در این رشته شیعه شناسی باید مورد مطالعه قرار گیرد.

وی افزود: بررسی و بحث گروه های شیعی و صوفی، سربداران، قزلباش ها، نعمت اللهیه، مشعشعیه، حروفیه نور بخشیه  و گنابادیه، مواضع و عالمان بزرگ شیعه در باب تصوف و در دو گروه مخالفان و موافقان/ متمایلان از دیگر بحث هایی هستند که بخشی از مطالعات این درس را تشکیل می دهند.

یادآور می شود، دوره آشنایی با رشته شیعه شناسی از سلسله نشست‎های «کلمه سواء» از سوی هیئت اندیشه ورز اسلام، ادیان و ارتباطات میان فرهنگی معاونت پژوهش حوزه علمیه خراسان با همکاری واحد دانشگاه ادیان و مذاهب در مشهد برگزار شد.

لینک فایل صوتی آشنایی با «تشیع و تصوف»