در این بازدید جناب آقای قنبری کارشناس محترم مجموعه تاریخی برج طغرل نکاتی را در خصوص این مجموعه تاریخی به اساتید و اعضای محترم ارائه نمودند.
ایشان برج طغرل را یکی از دیدنیها و جاذبههای تاریخی استان تهران دانستند که در شرق آرامگاه تاریخی ابن بابویه یا شیخ صدوق(ره) و در خیابان ابن بابویه شهرری واقع شده است. وی گفت قدمت این برج آجری و زیبا به دوران سلجوقیان برمیگردد و دارای ویژگیهایی منحصربهفرد است.
جناب آقای قنبری در ادامه به بخشی از ویژگی های این برج پرداختند. ایشان گفتند ارتفاع برج حدود ۲۰ متر میباشد (بدون احتساب گنبد مخروطی شکلی که امروزه اثری از آن نمانده) و به اعتقاد برخی از کارشناسان این برج شبیه عقربه های ساعت بوده و میتوان از روی تابش آفتاب بر روی کنگرههای آن زمان را تشخیص داد. این برج دارای گنبدی بود که به دلیل زلزلزه شدید فروریخته است.
وی گفت این بنای آجری حدود ۹۰۰ سال پیش توسط فردی به نام محمد امین معمارباشی ساخته شد تا بیانگر هنر و تمدن پادشاهان زمان خودش باشد. در ساخت این برج علاوه بر مصالحی چون خشت خام و آجر از مادهای به نام ساروج استفاده شده که همین امر باعث استحکام این بنا با توجه به بلاهای طبیعی تا به امروز شده است. ساروج در واقع ترکیبی از پنج مادهی سفیدهٔ تخم مرغ، پودر سنگ، پشم شتر و موی بز، آهک و خاکستر زغال است. آقای قنبری گفت جالب است بدانید از آنجایی که شهر ری در جاده ابریشم قرار گرفته است این برج نیز با آتشی که بربالای آن روشن میکردند، همانند راهنمایی برای مسافرانی بوده که از خراسان به سمت ری در حرکت بودند.
محوطهای که برج در آن قرار گرفته است دارای دو درب چوبی است که با گل میخهای آهنی تزئین شدهاند. با ورود از درب اصلی این مجموعه، طاقهای آجری زیبایی را میبینید که اگرچه برای عصر معاصر هستند اما سعی شده با معماری این بنا همخوانی داشته باشند؛ اگر از بالا به این برج نگاه کنید متوجه خواهید شد، بدنه برج با مهارت خاصی به صورت ستاره چند پر ساخته شده است؛ به صورتی که با طلوع خورشید از سمت شرق به ترتیب یکی از کنگرهها توسط نورآفتاب روشن میشود از این رو در گذشته از برج طغرل همانند یک ساعت آفتابی بزرگ برای تشخیص زمان استفاده میشد تا برای تمام افراد شهر قابل دیدن باشد. در دو طرف این برج، دو سر در جنوب و شمال وجود دارد که به صورت قرینه روبهروی یکدیگر و بر روی نصفوالنهار قرار گرفتهاند. این سردرها، قوسیها و همچنین فضاهای تو خالی همگی دلیلی بر استقامت این برج هستند.
بر بالای سردر شمالی و ورودی اصلی برج اگر زیر درب ورود به سمت بالا نگاه کنید تصویر چهره یک شیر نمایان می شود که نماد بزرگی و عظمت است و همچنین بر بالای سردر جنوبی این برج نیز کتیبهای سنگی قرار گرفته که روی آن تاریخچه و چگونگی ساخت این برج نقش بسته است. در این قسمت فضاهای تو خالی را میبینید که برای برج همانند هواکش عمل میکرده تا مانع از ایجاد رطوبت در خشتها و آجرها و سست شدن بنا شود.
در محوطه دور برج نیز یک درب چوبی که در ارتفاع ۷ متری قرار گرفته وجود دارد. این قسمت از داخل برج دهانهای است که توسط پلکانی مارپیچ به بام برج میرسد. درواقع در قدیم توسط این راه به بالای برج راه پیدا میکردند تا آتشی بر فراز برج برپا کنند تا چراغ راه مسافران باشد. این برج شباهت زیادی به برج مهماندوست دامغان دارد.
این برج دارای ۲۴ کنگره است که تقریبا هر یک ساعت یکبار آفتاب به سمت کنگره بعدی حرکت میکند. تا اینکه با بیشترین ارتفاع خود برسد و بر روی نصفوالنهار منطقه قرار بگیرد.
این برج همچنین به عنوان بلندگو برای گوینده بوده است؛ به گونهای که نحوه معماری و سوراخهایی که در داخل برج قرار دارد باعث میشود که اگر فرد خواننده درست در مرکز برج قرار بگیرد صدایش به گونهای اکو میشود و در تمام محوطه پخش میشود که گویی میکروفون در دست دارد.
همچنین دو درب چوبی برای ورود به محوطه اصلی مجموعه وجود دارد که یکی از آنها مربوط به دوره صفویه و دیگری مربوط به زمان ناصرالدین شاه قاجار است.
جناب آقای قنبری در مورد مرمت و بازسازیهای متعدد برج گفت اولین مرمت در پایان ۳۵ سالگی پادشاهی ناصرالدین شاه انجام شد که این بنا را از زوال نجات داد و لوحی از مرمر، سردربنا نصب شد؛ اما باعث حذف یکسری ظریفکاریها و همچنین گنبدی که منقش به کتیبه کوفی بود شد. سپس این بنا تا سالهایسال و تا نزدیکی انقلاب ۱۳۵۷ به صورت متروکه رها شده بود؛ اما در سال ۱۳۷۷ بازسازی از سرگرفته شد و سرانجام در سال ۱۳۷۹ تمام شد.
به گفته جناب آقای قنبری آخرین بازسازی و مرمت آن نیز به تازگی و در سال ۱۴۰۲ به اتمام رسیده است. و زوایای جدیدی از نقش بندهای بدنه برج و همچنین تونل های هوای در گرداگرد آن کشف گردید که همگی نشان از حضور وزیران فاخر ایرانی مانند خواجه نظامالملک در دربار حکوتهایی چون سلجوقیان دارد که پس از اسلام بر پهناورترین سرزمین حکومت میکردند و همین امر نشان دهنده قدرت و عظمت پادشاهان سلجوقی میباشد.
ایشان در پایان توضیحات خود به قبر مرحوم استاد میر سید محمد محیط طباطبائی پژوهشگر ادبی، مورخ، منتقد و ادیب معاصر ایران اشاره نمود که در محوطه شمالی برج و در سال ۱۳۷۱ با تصویب هیئت دولت وقت و بنا بر قولی طبق وصیت خودش در این مکان به خاک سپرده شد.