دکتر عباس مهدوی در گفت‌وگو با روابط عمومی دانشگاه ادیان و مذاهب با اشاره به برگزاری همایش«بررسی مبانی و رویکردهای فلسفی امام خمینی(س) گفت: بر کسی پوشیده نیست که امام خمینی(س) یکی از شاخص‌ترین چهره‌های معاصر علوم عقلی در فلسفه و عرفان بوده است. امام خمینی علاوه بر فهم عمیق مباحث دقیق فسلفی چون حرکت جوهرى، اتحاد عاقل به معقول، ربط حادث به قدیم و معاد جسمانی و…، در برخی از مباحث فلسفی دارای ابتکارات و سخن تازه‌اى بوده است. اما از آنجایی‌که ابتکارات امام در عرفان بیش از فلسفه بوده است، ابتکارات فسلفی او بیشتر رنگ عرفانی و اشراقی داشته است تا مشائی صرف.

رئیس دانشکده فلسفه دانشگاه ادیان و مذاهب افزود؛ امام خمینى(س) فلسفه را نزد مرحوم آیة اللّه رفیعى قزوینى و مرحوم حاج میرزا على اکبر حکیم فرا گرفته است. در کتاب “حدیث بیداری، نگاهی به زندگینامۀ آرمانی، علمی، و سیاسی امام خمینی(س)” آمده است که حضرت امام خمینی(س) تقریباً چهار سال «شرح منظومه» را نزد مرحوم رفیعی قزوینی فرا گرفت و با خواندن شرح منظومه، از حضور در درس اسفار بی نیاز شد و به مباحثۀ اسفار با حاج میرزا خلیل کمره‌ای اکتفا نمودند. همچنین حضرت امام خمینی(س) فلسفۀ غرب را نزد مرحوم آقا شیخ محمدرضا مسجدشاهی اصفهانی فراگرفت و همچنین استاد آشتیانى نیز در مقدمه «مصباحُ الهِدایَة الی الخِلافَة و الوِلایَة» می‌گوید: امام پانزده سال کتاب شرح منظومه و اسفار را تدریس نموده است.

این استاد دانشگاه در مورد تأثیر میرداماد و ملاصدرا بر آراه و نظرات امام خمینی(س) ادامه داد؛ حضرت امام در مطالعات فلسفى خود به مرحوم میرداماد و ملاصدرا عنایت ویژه‌ای دارد وکتاب هاى آنان را محور تدریس خود قرار داده است؛ مثلاً در کتاب ” شرح دعای سحر، با مقدمۀ سید احمد فهری ” میرداماد را با عنوان «السند الممجد»، « الاستاذ ذوالریاستین العلمیة و العملیة» و « استاد الکل فى الکل» یاد مى‌کند. همچنین حضرت امام خمینى در کتاب “شرح دعای سحر”  از ملاصدرا با عنوان «صدرالحکماء المتألهین و شیخ العرفاء الکاملین»، «شیخ العرفاءالسالکین» و «شیخ العرفاءالشامخین» یاد می‌کند.

دکتر عباس مهدوی بیان کرد؛حضرت امام در مصاحبه‌ای با محمد حسنینْ هیکل، در پاسخ این سؤال که: چه شخصیت‌هایی غیر از رسول اکرم(ص) و امام علی(ع) و کدام کتاب به جز قرآن شما را تحت تأثیر قرار داده اند، عنوان کرده اند: شاید بتوان گفت در فلسفه: ملاصدرا، از کتب اخبار: کافی، از فقه: جواهر. (صحیفه امام، ج‏5، ص271)

رئیس دانشکده فلسفه دانشگاه ادیان و مذاهب در پاسخ به این سئوال که آیا امام از فلسفه اشراق نیز تأثیر پذیرفته است؟گفت: با نظر به کتاب‌هاى حضرت امام مى توان پی برد که به فلسفه اشراق توجه داشته و اصطلاحات آن را به کار برده است؛ مثلاً استاد احمد عابدی در مقاله «بررسی آرای فلسفی امام خمینی» به نقل از کتاب “شرح دعاى سحر” مى فرماید: که تعبیر نفوس اسفهبدیه (…و النفوس الاسفهبدیة…)  از اصطلاحات خاص شیخ اشراق است و نیز تعبیر (هیأة مظلمة) به معناى اعراض مخصوص شیخ اشراق است. در مبحث علم خداوند متعال نیز حضرت امام نظر شیخ اشراق را پذیرفته است؛ یعنى علم خدا را ذاتى و مقدم بر اشیاء دانسته و به وجهى دیگر علم خدا را فعلى و عین اشیاء مى داند. همچنین عناوین فصل‌ها و باب‌هاى کتاب “مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایة” حضرت امام (مشکاة)، (مصباح)، (نور)، (مطلع) است و این کلمات آشکارا حکایت از توجه خاص حضرت امام به فلسفه اشراق دارد.

این استاد دانشگاه در پاسخ به سئوال دیگری که آیا امام کتاب یا رساله اختصاصی در مورد فلسفه دارند؟ بیان کرد؛ حضرت امام خمینى کتاب یا رساله‌اى که اختصاص به فلسفه داشته باشد، تدوین ننموده است و تنها یک تعلیقه از ایشان بر مبحث (اراده) اسفار نقل شده است. آیت اللّه استادى در کتاب چهل مقاله (ص302) و نیز در کتاب سى مقاله (ص242) از این تعلیقه یاد کرده است. همچنین “رساله طلب و اراده” امام خمینى گرچه به عنوان بحث اصولى تألیف شده است، اما یک رساله فلسفى بوده و از مسأله اراده بحث کرده است.اما مهمترین اثر فلسفی امام تقریرات فلسفه امام خمینی (دوره سه جلدی) است که به کوشش یکی از شاگردان حضرت امام، مرحوم عبدالغنی اردبیلی (1299هـ.ش-1369هـ.ش) نوشته شده است. مرحوم سید عبدالغنی اردبیلی درس فلسفه ایشان را به دقت تقریر و تحریر نموده است. این تقریرات مربوط به سال های 1323- 1328 شمسی است که برای اولین بار توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1381، منتشر شده است. جلد اول و دوم این کتاب، یک دوره شرح منظومه است.

وی بیان کرد؛ در جلد اول این کتاب از امور عامه (وجود و عدم، وجوب و امکان، قدم و حدوث، قوه و وفعل، وحدت و کثرت، و علت و معلول) و جوهر و عرض (رسم جوهر و اقسام آن، رسم عرض و اقسام آن، و اقسام عرض) بحث شده است.

جلد دوم نیز به الهیات (احکام ذات واجب، احکام صفات واجب، و افعال حق تعالی) و طبیعیات (حقیقت جسم طبیعی، لواحق جسم طبیعی، سایر احکام جسم طبیعی، فلکیات، عنصریات، و احوال نفس) اختصاص دارد. ضمناً از سه مقصد- نبوات و منامات، معاد و مباحث علم اخلاق- در این مجموع بحثی نیامده است. همانطور که پیداست ظاهراً امام قسمت منطق این کتاب را تدریس نکرده اند و تنها از ابتدای فلسفه، یعنی از امور عامه شروع و تا انتهای طبیعیات تدریس فرموده اند.

اما جلد سوم این کتاب به بحث سفر نفس اسفار (تجرد نفس ناطقه انسانی، احوال نفس ناطقه و نسبت آن به عالم طبیعت، ابطال تناسخ نفوس و ارواح و رد ادله قائلین به تناسخ، شرح ملکات و منازل نفس انسانی، معاد روحانی و حقیقت سعادت و شقاوت، و معاد جسمانی) اختصاص دارد.

رئیس دانشکده فلسفه دانشگاه ادیان و مذاهب در پایان با دعوت از تمام اندیشمندان و علاقمندان حضرت امام خمینی(س) برای حضور درهمایش «بررسی مبانی و رویکردهای فلسفی امام خمینی(س)» گفت: این همایش با همت دانشکده فلسفه دانشگاه ادیان و مذاهب و مشارکت جمعی از نهادها و مراکز علمی در بهمن ماه 1402 برگزار خواهد شد. اما  اولین پیش نشست  این همایش با حضور یادگار حضرت امام، سوم اسفند 1401 ساعت 9 صبح در تالار امام موسی صدر دانشگاه ادیان و مذاهب برگزار خواد شد.

وی افزود در اولین پیش همایش «بررسی مبانی و رویکردهای فلسفی امام خمینی(س)»  که با حضور یادگار حضرت امام، سوم اسفند 1401 ساعت 9 صبح در تالار امام موسی صدر دانشگاه ادیان و مذاهب برگزار خواهد شد، حجت الاسلام والمسلمین حمید پارسانیا، حجت الاسلام والمسلمین محمدرضا غفوریان وحجت الاسلام والمسلمین باقر صاحبی به ایراد سخن خواهند پرداخت.

گفتنی است در این پیش همایش از کتاب تقریرات فلسفی امام خمینی(س) نیز رونمایی خواهد شد.