سخنرانی استاد رزاقی در خصوص محورهای مطالعات شیعی در آثار مستشرقان
بسم الله الرحمن الرحیم
خلاصه بحث محورهای مطالعات مطالعات مستشرقان درباره تشیع(بررسی نمونه ها) سید قاسم رزاقی موسوی
مقدمه: شیعه پژوهی در غرب
مطالعات علمی شیعه پژوهان غربی درباره تشیع، دیرزمانی نیست که آغاز شده و با فراز و نشیب هائی همراه است. اگرچه تعیین زمان دقیق آغاز شیعه پژوهی، دشوار است اما میتوان بر اساس اطلاعات موجود، شیعهپژوهی در غرب، مراحل چندی را شامل میشود:
الف. مرحله شناخت اولیه
در دوره جنگهای صلیبی که اولین مواجهه مسیحیان با شیعیان در منطقه شمال آفریقا با شیعیان فاطمی مصر بود. البته به نظر اتان کلبرگ آغاز مطالعات شیعی در غرب را میتوان، آثار «ویلیام» اسقف اعظم صور دانست. او با تشیع فاطمی آشنا بود و هیچ شناختی از تشیع دوازده امامی نداشت. سپس ژاک درویتری، اسقف منطقه اکر، ریکولدو دامونت کروس، نویسنده صلیبی، اطلاعات بیشتری درباره شیعه ارائه میدهند.
ب. مرحله سفرنامه نویسی
با تأسیس سلسله صفویه اوضاع رو به تغییر و تحول نهاد و ارتباطات بیشتر تجاری و وفرهنگی با غربیان حاصل شد. در این دوره تحولی در آشنائی با تشیع صورت گرفت و افرادی به عنوان سفیر سیاسی، دینی، بازرگانی و .. در قلمرو دولت صفوی حضور پررنگ داشتند و سفرنامه های متعددی درباره ایران و وضعیت مردم آن، که اینک بیشتر شیعه بودند، آیین ها و شعائر مذهبی شیعه، مراسم مذهبی و…به نگارش درآمد که بخشهائی از این سفرنامه ها درباره شیعه می‌باشد. مطالعه درباره امام زادگان، آداب زیارت شیعیان، عالمان شیعی و… از نشانههای آشنائی تفصیلی غربیان با شیعیان است که به همین مسئله اقامت طولانی مدت آنان و مواجهی مستقیم با شیعیان در ایران برمیگردد.
ج. مرحله مطالعات علمی
مطالعات دانشگاهی در زمینه شیعه شناسی در اروپا با تأسیس کرسی زبان عربی در دانشگاه آکسفورد(انگلیس) و لیدن(هلند) در نیمه اول قرن هفدهم آغاز گردید. این مطالعات به صورت پراکنده در قرن بعد نیز ادامه یافت، ولی هنگامی به اوج خود رسید که منافع کشورهای استعماری غرب در خاورمیانه و سرزمینهای اسلامی شناخت هرچه دقیقتر این جوامع را ایجاب نمود. از این رو مطالعات روشمند و مستمری در زمینه اسلام و مذاهب اسلامی از قرن بیستم آغاز شد و رویکرد خاورشناسان که تا قبل از این بیشتر غیر علمی(تبشیری و یا استعماری و سیاسی) بود به رویکرد علمی و بهره مندی از منابع شیعی برای دریافت حقیقت، تغییر یافت. این مرحله با کارهای ایگناز گلدزیهر یهودی(1921-1850م) اهل مجارستان،آغاز شده و با تحقیقات بعدی لوئی ماسینیون و هانری کربن در سوربن فرانسه و ردولف اشتروتمان و دونالدسن در آلمان ادامه یافت وبعد از انقلاب اسلامی ایران توجه به شیعه دوازده امامی رشد یافت. اولین نشست بین المللی «شیعه دوازده امامی» در ماه می 1968 در استراسبورگ برگزار شد و مطالبی درباره شیعه در معنای عام و یا شیعه دوازده امامی ارائه گردید. هر چند رویکردهای قبلی غرب نسبت به شیعه و موضوعات مرتبط با آن برخی نتایج غیرواقع بینانه را موجب شده است اما در مطالعات جدید شیعه شناسی دانشوران خاورمیانه (نه لزوما شیعه) مشارکت وسیعی دارند. برونر می نویسد قبل از کنگره استراسبورگ قرار بود مهم ترین انجمن شیعه شناسی به ریاست امام موسی صدر در لبنان مستقر شود که با مفقود شدن وی این امر محقق نشد اما روش این رهبر دینی و سیاسی می تواند یک تجدید حیات سیاسی در اسلام شیعی تلقی شود که به وسیله علما و روشنفکران شیعه از پایان دهه 1960 تاکنون هدایت شده است. امروزه پس از انقلاب اسلامی ایران و به دنبال تأثیرگذاری آن در منطقه و جهان، شاهد تحولی چشمگیر در این مطالعات بوده و ابعاد مختلف تشیع مورد بررسی مستشرقان قرار گرفته است.
اهمیت و ضرورت بررسی مطالعات شیعه پژوهان
- شناخت نقاط مثبت و منفی و روششناسی پژوهش مستشرقان درمطالعات اسلامی وشیعی
- مرجعیت علمی مستشرقان و نقش آثار آنان در معرفی شیعه درمراکز علمی غرب
- بهره مندی از دستاوردهای علمی غربیان و ایجاد زمینه نقد آثار آنان
مهمترین محورهای مطالعات مستشرقان درباره تشیع
- اندیشه‌کلامی و حدیثی شیعه
- پبررسى تاریخى تشیع
- اندیشه سیاسی شیعه
- محور مسائل اجتماعی فرهنگی
- محور مسائل حقوقی و فقهی
- امامان شیعه و اهل بیت علیهم السلام
- عاشورا پژوهی و کربلا
- غدیر خم
- سقیفه
- مهدویت(در نگاه خاورشناسان ناهمگرا و همگرا)
