مراسم آیینی و توسعه گردشگری؛ گردشگری و رواداری
به گزارش روابط عمومی دانشگاه، در نشست ششم مدرسه دین و گردشگری، دکتر مهرنوش بسته‌نگار از ضرورت توجه به میراث معنوی ایرانیان در توسعه گردشگری سخن گفت و دو موضوع را با عنوان «گردشگری و رواداری» و «مراسم آیینی و توسعه گردشگری ایران» ارائه کرد.
بسته‌نگار گفت: به جای بازدید از جسد فرهنگ در موزه‌ها، فرهنگ زنده را در کنار مردم محلی تجربه کنید. شعار گردشگری خلاق این است: «موزه‌ها را رها کنید و به میدان‌ها بیایید». این جمله روی دیگر این سخن است که جوامع محلی به عرضه خلاقانه فرهنگ زنده خود روی آورند. درواقع توریسم خلاقانه یکی از محبوب‌ترین گونه‌های گردشگری در جهان امروزی است و تأکید عمده آن بر کسب تجربه‌های جدید، تعامل بیشتر با جامعه محلی و یادگیری یک مهارت در طول سفر است. گردشگری خلاقانه مردم‌محور است و در شرایطی رقم می‌‌خورد که گردشگر به جای منفک شدن از مردم، تمام طول سفرش با آن‌ها تماس بی‌واسطه دارد. این‌که امروزه از گردشگری انبوه، به گردشگری خلاق رسیدیم، نشان از تغییر ذائقه گردشگران دارد. درواقع انسان فرهیخته دنیای امروز که از سطح رفع نیازهای اولیه فراتر آمده، تمایل دارد تا مطابق هرم نیاز مازلو، در بالای هرم به خودشکوفایی، خودآگاهی و معنابخشی به زندگی خود بپردازد و تجربه‌های خلاق منحصر به فردی در پارادایم نوین گردشگری برای خود بیافریند.
او اشاره نمود که سنت‌ها می‌توانند هزاران سال زندگی کنند و خودشان را توسعه دهند. سنت یا ترارداد، باور یا رفتاری است که در یک گروه یا جامعه از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. گرچه برخی از عوامل مانند صنعتی‌سازی و جهانی‌سازی سبب از بین رفتن سنت‌ها می‌شوند، اما امروزه در بسیاری از کشورهای جهان حفظ سنت‌ها ارزش تلقی می‌گردد. شناخت ادیان، عرفان‌ها، آیین‌ها، باورداشت‌های ملل گوناگون از ضروری‌ترین جستارهای مورد نیاز پژوهشگران گردشگری است.
بسته‌نگار ضمن تمایز قائل شدن بین اسطوره و خرافات تأکید کرد: آیین‌ها دو گونه‌اند؛ آیین‌های مبتنی بر اسطوره و آیین‌های مبتنی بر تاریخ که به صورت دورهای یا اقتضایی در جوامع اجرا می‌شوند. مراسم دعای باران نمونه‌ای از آیین‌های اقتضایی است. بسیاری از آیین‌ها در «دوران گذار» آدمی مانند ولادت، بلوغ، ازدواج یا مرگ اجرا می‌شوند و درواقع کارکردشان این است که زندگی عادی را به آسمان و ورای ماده پیوند بزنند. آیین‌ها نظامهای نمادینی هستند که به سان چسب اجتماعی موجب پیوند و همبستگی افراد جامعه می‌شوند. آیین‌ها موجب مانا شدن لحظه‌ها می‌شوند و بدان قداست می‌بخشند. آیین‌ها و مناسک می‌کوشند تا از مرز این دنیایی بگذرند و به ماورای زمان، به ابدیت راه یابد. وجهه اجتماعی دین هم به‌نوعی همان هویت‌بخشی و جامعه‌پذیری و ایجاد نظام ارزش در جامعه است.
او افزود: رقص‌های آیینی جزء جدانشدنی در بسیاری از مراسم آیینی است. رقص موجب غنای درونی، توسعه فردی و اجتماعی می‌شود. رقص آیینی ـ محلی برخاسته از فرهنگ و فولکلور هر جامعه‌ای است. اولین ثمره شیرین توسعه سرمایه نمادین رقص آیینی، توسعه گردشگری است. تا چهار دهه گذشته رقص‌های محلی در ایلات و عشایر و بسیاری از مناطق روستایی کشور بسیار گسترده بود. اگر در اجتماع ما، مطالبه اجتماعی برای بازرونق این آیین نمادین بالا برود، حتماً پاسخ‌گویی و نتیجه‌بخشی در این زمینه بیشتر می‌شود.
بسته‌نگار تصریح کرد: آن‌چه از رقص آیینی ـ محلی دریافت می‌شود، نوعی معنابخشی به زندگی است. برای نمونه می‌توان رقص‌های مردمی استان کردستان را مطالعه کرد که بازنمود فرهنگ و هویت جامعه کرد است.
رقص‌های آیینی دارای مضامین متنوعی چون آیینی و دینی، شادی و تغزل، حماسی و رزم، کار، تقلید و نمایش و سوگ است. رقص یاللی هم از کهن‌ترین و رایج‌ترین رقص‌های قومی آذربایجان است که به اشکال بسیار متنوعی اجرا می‌شود.
بسته‌نگار در جمع‌بندی موضوع نخست خود یعنی مراسم آیینی گفت: رقص‌های سنتی ارتباط عمیقی با بافت فرهنگی و مذهبی جامعه خود دارند و در بستر فرهنگی خود معنا و فهم می‌شوند.
مراسم رقص سماع که در طی سال در قونیه برگزار می‌شود و در مراسم یادواره مولانا در آذرماه موج مسافران را راهی جنوب ترکیه می‌کند و یا جشنواره رقص کابل با هدف احیای مجدد رقص‌های سنتی در توسعه و جذب گردشگران از سراسر جهان بسیار موفق بوده‌اند. اما کشور عزیزمان ایران معلوم نیست چرا با وجود داشتن ده‌ها مناسبت جذاب تاریخی و اسطوره‌ای و با سابقه باستانی در رقص‌های آیینی و قومی نتوانسته در صنعت گردشگری از آن‌ها بهره گیرد.
او تصریح کرد: ایران سرزمین آواها، آیین‌ها و رقص‌های آیینی است. جشن‌ها و آیین‌های ایرانیان تنوع گسترده‌ای دارد؛ از مراسم عید نوروز و چهارشنبه سوری و شب یلدا گرفته تا مراسم عزاداری در عاشورا و اربعین همه فرصت‌های نابی را برای توسعه گردشگری در دل خود دارند.
او موضوع دوم خود یعنی گردشگری و رواداری را در پیوند با شهر خلاق شرح داد و به نقل از ریچارد فلوریدا نظریه‌پرداز پرآوازه شهر خلاق، اساس چنین شهری را بر پایه سه متغیر کلیدی عنوان نمود. فناوری، استعداد و رواداری.
ـ فناوری به دلیل فراهم ساختن فرصت‌هایی برای توسعه دانش و کاربرد آن، نقش مهمی در رشد اقتصادی دارد.
ـ استعداد، نشان‌دهنده افرادی است که اندیشه‌های نوآورانه‌ای دارند.
ـ رواداری، بیانگر فرهنگی باز و متنوع بر مبنای قومیت، مذهب، نژاد و جنسیت است. این عامل، عاملی کلیدی در توانمند ساختن مکان برای به حرکت درآوردن و جذب فناوری و استعداد است.
او در پایان افزود: رواداری یکی از کلیدی‌ترین مفاهیم و تعالیم اسلامی است. چنان‌که تمامی سور قرآن با ذکر رحمت خاصه و عامه الهی است. از امام موسی بن جعفر(ع) نقل شده که: «بر شما لازم است با هم نرم باشید، مدارا کنید و آسان بگیرید؛ زیرا نرمش، نیکو و کج‌خلقی، شوم و مذموم است، نرمش و نیکوکاری و خوش‌اخلاقی، خانه و شهر را آباد می‌کند و بر روزی می‌افزاید». بی‌شک رونق شهرهای خلاق در کشورمان بر پایه مهم‌ترین عامل آن یعنی رواداری، می‌تواند به توسعه فراصنعت و ابر نظام یادگیری گردشکری خلاق بینجامد.
گفتنی است دکتر مهرنوش بسته‌نگار، استادیار پژوهشکده توسعه تکنولوژی است. بسته‌نگار فارغ‌التحصیل مهندسی صنایع از دانشگاه صنعتی‌شریف و دکتری مدیریت گردشگری است. از او مقالات گوناگونی در زمینه گردشگری منتشر شده است که می‌توان از مواردی چون: رواداری؛ راهبردی معنوی یا معنویتی راهبردی در توسعه گردشگری خلاق، طراحی مدل مفهومی گردشگری خلاق و نماد رنگ در برند گردشگری خلاق شهرهای ایران نام برد.
