به گزارش روابط عمومی دانشگاه، چهارمین همایش بین‌المللی اسلام‌هراسی با موضوع بررسی ابعاد فرهنگی و ژئوپلیتیکی اسلام‌هراسی در دانشگاه صباح‌الدین زعیم استانبول، به تاریخ ۲۰  – ۲۳ اسفند 1401 برگزار شد.

مرکز اسلام و مسایل جهانی (CIGA) در دانشگاه صباح‌الدین زعیم استانبول (IZU)، از دانشگاه‌های مهم استانبول است و دانشگاهی غیرانتفاعی است، با حزب رفاه و عدالت و دولت کنونی ترکیه همسویی دارد. مرکز اسلام و مسائل جهانی چهارمین کنفرانس بین‌المللی اسلام هراسی را با همکاری شرکای خود را از تاریخ 11 تا 13 مارس 2023 برابر با 20 تا 23 اسفند 1401 در تالار همایش‌های دانشگاه صباح‌الدین زعیم استانبول برگزار کرد.

برگزارکنندگان این همایش عبارت بودند از: مرکز الولید برای تفاهم اسلامی-مسیحی، دانشگاه جورج تاون، ایالات متحده آمریکا، دانشگاه مالایا، مالزی، دانشگاه لاهور، پاکستان، مرکز صلح و گفتگوی دانشگاه ادیان و مذاهب، ایران، و دانشگاه بین‌المللی اسلامی، اسلام آباد، پاکستان.

همانطور موضوع چهارمین کنفرانس اسلام هراسی «بررسی ابعاد فرهنگی و ژئوپلیتیکی اسلام‌هراسی در کشورهای اسلامی» بود. موضوعات کنفرانس‌های قبلی به این شرح است:

نخستین کنفرانس اسلام هراسی: تحلیل گفتمان و  ابعاد ژئوپلیتیکی آن (آوریل 2018).

دومین کنفرانس اسلام هراسی:  تحلیل گفتمان و  ابعاد ژئوپلیتیکی آن (آوریل 2019).

سومین کنفرانس اسلام هراسی: بررسی جنگ جهانی علیه ترور: چالش‌ها، سیاست‌ها و پیامدها (مارس 2021)

دکتر محمد حسین مظفری، رئیس مرکز صلح و گفتگوی دانشگاه ادیان و مذاهب، دکتر حمیدرضا شریعتمداری و دکتر محمد جاودان، از اعضای هیئت علمی این دانشگاه، از سوی دانشگاه ادیان و مذاهب در این کنفرانس شرکت داشتند. شمارى از اساتيد و دانشجويان اين دانشگاه‌ها با ارائه سخنرانی و مقاله در این همایش علمی مشارکت کردند. دکتر ستاره صادقی دانش‌آموخته دانشکده مطالعات جهان (دانشگاه تهران) و مونا مکی‌نژاد دانشجوی دکتری از دانشگاه لیدز انگلستان از دیگر محققان ایرانی بودند که در این کنفرانس شرکت کردند.

آیین افتتاح همایش

روز اول: شنبه، 11 مارس 10:00 تا 12:00 صبح 2023

آیین افتتاح این همایش با سخنان دکتر سامی العَریان آغاز شد. وی ضمن اشاره به پیشینه این کنفرانس و برگزاری منظم و سالانه آن، گزارشی از روند برگزاری همایش و مشارکت دانشگاه‌های مختلف و مقالات استادان و محققان ارائه کرد.  

پس از آن، رییس دانشگاه صباح‌الدین زعیم استانبول، به عنوان سخنران آیین افتتاحیه سخنرانی کرد. سپس نمایندگان چندین دانشگاه که در برگزاری این کنفرانس مشارکت دارند، سخنرانی کردند.

به گفته دکتر سامی العَریان از میان یکصدوپنجاه مقاله ارسال شده به دبیرخانة کنفرانس، پنجاه مقاله برگزیده و ارائه خواهد شد.

در آیین افتتاح کنفرانس اسلام هراسی،  دکتر مظفری رییس مرکز صلح و گفتگوی دانشگاه ادیان و مذاهب به نمایندگی از طرف هیئت جمهوری اسلامی ایران سخنرانی کرد.

دکتر مظفری در سخنانی به معرفی دانشگاه ادیان و مذاهب و اهداف متعالی آن اشاره کرد و تأسیس مرکز صلح و گفتگو در این دانشگاه را زمینه ساز تفاهم میان ادیان و همکاری دانشگاه های جهان اسلام ‌دانست.

نخستین اجلاس عمومی همایش

سخنرانی اصلی:

پروفسور جان اسپوزیتو، دانشگاه جورج تاون، واشنگتن دی سی، ایالات متحده

عنوان سخنرانی: تعریف، دامنه و چالش اسلام هراسی در جهان

با پایان یافتن آیین گشایش کنفرانس، برنامه علمی کنفرانس در قالب  نخستین اجلاس عمومی در صبح شنبه ادامه یافت. سخنران اصلیِ این نشست، جان اسپوزیتو استاد امور بین‌الملل و مطالعات اسلامی در دانشگاه جرج‌تاون و مدیر مرکز ولید بن طلال برای فهم متقابل مسلمانان و مسیحیان در دانشگاه جرج تاون بود. سخنرانیِ نویسنده برجسته امریکایی و مؤلف کتابهای آینده اسلام، اسلام: صراط مستقیم، تهدید اسلام:افسانه یا واقعیت و سازندگان اسلام معاصر اسلام معطوف به موضوع «چشم‌انداز و چالش‌های اسلام‌هراسی» بود. وی در سخنانش، بارها به رویدادهای ایران، به‌ویژه، انقلاب ۱۹۷۹(۵۷ خورشیدی) تمثل جست و از تأثیر ویژه آن در اوج‌گرفتنِ اسلام‌هراسی، به‌عنوان علت یا بهانه، سخن گفت. اسپوزیتو جهانی‌شدنِ مقوله اسلام‌هراسی را به حادثه یازده سپتامبر برمی‌گرداند.

بنا به برداشت نویسنده این گزارش، به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تصویری بسیار نیرومند از اسلامی در ذهن غربیان شکل گرفنه است. این تصویر یکسره ساختگی، با پشتیبانی مراکز علمی و دانشگاهی، از راه رسانه‌ها، ساخته و پرداخته می‌شود؛ به گونه‌ای که امروزه واژه اسلام در ذهن شنونده غربی، مفاهیمی چون جهاد، تروریسم تحجر، خشونت، تبعیض، ستم به زنان و نقض حقوق بشر را تداعی می‌کند. بنابراین، امروزه در غرب مسئله طرد و تکذیب دیگر ادیان از محافل دینی به محافل علمی و دانشگاهی راه یافته است. گرایش غالب عالمان سیاسی این است که ثابت کنند اسلام به عنوان یك نیروی سیاسی رقيب، ارزش‌های اساسی غرب را تهدید می‌کند.

به تعبیر اسپوزیتو، با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، دنیای غرب جهان اسلام را به عنوان تهدید جمعیتی تلقی کرد. اما، با پایان جنگ سرد و ظهور جنبش نولیبرال، جهان اسلام علاوه بر تهدید جمعیتی، به عنوان تهدید امنیتی و تمدنی توصیف شد. حال آنکه در دوران پیش از انقلاب اسلامی ایران، اسلام‌گرایی بر مطالعات اسلامی دلالت داشت.

نشست‌های علمی  همایش

 اجلاس اول: 13:30-15:30

پس از افتتاحیه و اجلاس عمومی و مشترک، همایش از عصر  روز شنبه تا نوبت اول از عصر دوشنبه، در قالب دو درگاهِ(panel) موازی و همزمان، ادامه یافت. در هرکدام از درگاه‌ها، چهار مقاله به صورت حضوری یا مجازی ارائه شد و پس از پایان همه ارائه‌ها، بنا به روال معمول در تمامی همایش‌های علمی، مداخلات یا پرسش و پاسخ‌هایی صورت می‌گرفت.

یادآوری می‌شود که در برگزاری این کنفرانس طبعاً، بیشترین نقش و فعالیت از آنِ استادان و دانشجویان دانشگاه زعیم با ملیت‌‌های مختلفی چون عراقی، فلسطینی، هندی، پاکستانی و ترک بود. در این همایش، نقش کانونی را یک شخصیت فرهیخته فلسطینی، یعنی دکتر سامی العَریان، رئیس سیگا ایفا می‌کرد. دکترسامی العریان پیشتر، استاد دانشگاه فلوریدای امریکا در رشتة مهندسیِ کامپیوتر بوده است و هم از لحاظ زبان و هم از لحاظ علمی چهره نخستِ این همایش بود. از نقاط قوت ایشان این بود که نقش‌آفرینی وی  به حضور در جایگاه ریاست همایش یا حضور در دو جلسة افتتاحیه و اختتامیه، محدود نشد و در تمامی نشست‌های علمی کنفرانس، حضور و مشارکتِ فعال داشت.

نشست‌های علمی روز دوم همایش

در پانل صبح روز یکشنبه، دکتر مظفری مقاله خود را تحت عنوان «اسلام هراسی و حقوق بشر، تحلیل مفهومی اعلامیه حقوق بشر سازمان همکاری اسلامی» ارایه کرد.  دیگر سخنرانان این پانل خانم سیتی رحمت از دانشگاه براویجی مالانگ اندونزی و پاکستان و بوسنی مقالات خود را ارائه کردند. در پایان این جلسه رییس مرکز صلح و گفتگوی دانشگاه ادیان و مذاهب به پرسش‌های حاضران پاسخ گفتند.

دکتر مظفری با اشاره به معنای لغوی اسلام‌هراسی تأکید کرد که در چند دهه گذشته، واژه اسلام‌هراسی از معنای اصلی خود دور شده است و به یک اصطلاح مهم در کاربردهای عمومی و فنی تبدیل شده است. هر چند این اصطلاح اغلب در رسانه‌های جمعی برای استناد به مفهوم ترس و تعصب غیرمنطقی نسبت به اسلام و مسلمانان استفاده می‌شود. اما معانی اصطلاحی آن در زمینه‌ها و رشته های مختلف از معنای اصلی جدا شده است.

دکتر مظفری تأکید کرد: اصطلاح اسلام‌هراسی، صرف نظر از معنای اصلی آن، شامل مفاهیم مختلفی است و در زمینة حقوق بشر در دو معنای کاملا مشخص به کار می‌رود: خصومت نسبت به اسلام و خصومت نسبت به مسلمانان.

با توجه به معانی متعدد این واژه، در قسمت نخست مقاله بین معنای اصلی کلمه اسلام‌هراسی و معانی اصطلاحی تفکیک شده است و مبرهن شده است که از میان معانی اصطلاحی تنها دو معنای آن در قلمرو این مقاله قرار می‌گیرند و به گفتمان حقوق بشر مربوط می‌شوند: خصومت نسبت به اسلام و تبعیض علیه مسلمانان.

در این مقاله سعی بر آن است تا جنبه‌های مختلف اسلام‌هراسی تبیین و تجلیات و اشکال مختلف آن در زمینه حقوق بشر بررسی شود. این تحلیل مفهومی مبتنی بر تمایز بین دو معنای متمایز لغوی و اصطلاحی این واژه استوار شده است. در نتیجه، قلمرو تحلیلی مقاله به مفهوم اخیر محدود می شود که در چارچوب حقوق بشر قرار می‌گیرد. بخش اول این مقاله به توضیح مفهوم اسلام‌هراسی در زمینه حقوق بشر می‌پردازد و نشان می‌دهد که این واژه صرف نظر از معنای اصلی آن به یک مفهوم کلی تبدیل شده است که در اشکال مختلف مانند نابردباری، تبعیض، پیگرد و نفرت تجلی می‌یابد.

دکتر مظفری در ادامه توضیح داد که در قسمت اول مقاله تعاریف روشنی از این اصطلاح در زمینه حقوق بشر ارایه شده است و در بخش دوم مفهوم کلی اسلام‌هراسی و مصادیق شاخص و برجسته آن با مفاهیم و معیارهای مندرج در اعلامیه حقوق بشر سازمان همکاری اسلامی مقایسه می‌شود. این مقاله مرزهای مفهومی این اصطلاح را در باب حقوق بشر در مقایسه با اعلامیة حقوق بشر سازمان همکاری اسلامی بررسی و اختلاف دیدگاه کشورهای اسلامی را با دول غربی را در باب اسلام‌هراسی روشن ساخته است. اعلامیه حقوق بشر سازمان همکاری اسلامی در نوامبر 2020 تصویب شده است.

در پایان این نشست دکتر سامی العربان رییس مرکز اسلام و مسایل جهانی زعیم استانبول، لوح تقدیر کنفرانس را به رییس مرکز صلح و گفتگوی دانشگاه ادیان و مذاهب تقدیم کرد.

دکتر شریعتمداری:

دکتر شریعتمداری در روز دوشنبه مطلب خود را ارایه و از لزوم گذرکردن از تعریف اسلام‌هراسی و توصیفِ مصادیقِ آن و تمرکز  بر راه‌های مقابله با آن سخن گفت و اینکه به جای مصروف‌کردنِ همت خود بر مقابله با اسلام‌هراسی، باید به نحو ایجابی و عینی، درپی خلقِ نمونه‌های موفق از زیستِ اسلامی(برخوردار از خصیصه‌هایی چون عقلانیت، اخلاق و عدالت به دو معنای آن، یعنی میانه‌روی و عدالت توزیعی) برآییم و درپایان، این سخن طلاییِ امام‌موسی صدر را یادآوری کرد که مذاهب اسلامی به جای مجادلات کلامیِ معطوف به اثبات حقانیت، در ساختِ جامعة نمونة اسلامی، بایکدیگر رقابت کنند و این دقیقا مفاد این آیه شریفه است:

“لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا ۚ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَٰكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ فِي مَا آتَاكُمْ ۖ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ”.

در پایان این نشست دکتر سامی العربان رییس مرکز اسلام و مسایل جهانی زعیم استانبول، لوح تقدیر کنفرانس را به دکتر شریعتمداری عضو هیأت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب تقدیم کرد.

آیین  پایانی همایش اسلاموفوبیا

پایان‌بخشِ همایش اسلاموفوبیا، نشستِ عمومی دیگری بود که با حضور حدود ده نفر از مهمانان اصلی، اعضای کمیتة برگزاری همایش و دبیران درگاه‌ها برروی صحنه(سِن)برگزار شد که هرکدام در دو نوبت، ارزیابی و جمع‌بندی خود را از همایش و نیز پاسخ خود را به یک سؤال مشترک دربارة ارایة راهکار برای مقابله با اسلام‌هراسی ارائه کردند.

در این بخش، از جمهوری اسلامی ایران دو نفر، یعنی دکتر مظفری و سرکار خانم دکتر ستاره صادقی، حضور داشتند. در پایان، فرصتی هم در اختیار حاضران قرار گرفت تا ملاحظات یا پرسش‌ها یا راهکارهای خود را با مهمانان در میان بگذارند.

دکتر مظفری در این قسمت ضمن اشاره به دو گونة متفاوت اسلام‌هراسی که در مقالة حود به آن پرداخته بود، یعنی خصومت نسبت به مسلمانان و خصومت علیه اسلام، تأکید کرد که راهکار مقابله با این دو گونه متمایز اسلام‌هراسی نیز باید متفاوت باشد. زیرا، مقابله با گونة اول از نوع تعهد به تکلیف است و مقابله با دومی از نوع تعهد به نتیجه. راهکار تکمیلی دکتر مظفری این بود که در کنار مرکز رصد و پایش و مقابله با اسلام‌هراسی، اپلیکیشن گزارش اسلام‌هراسی ظراحی شود که به سهولت در تلفن همراه قابل استفاده باشد.

دکتر مظفری در نوبت دیگر تأکید کرد که مي دانيم جامعه اسلامي از ملل مختلفي تشكيل شده است و داشتن فكر واحد و آرمان واحد به معنای انکار تفاوت‌ها نیست و ما باید اختلافات و تفاوت‌ها را به رسمیت بشناسیم تا امکان گفتگو فراهم شود.چنانکه قرآن کریم این تفاوت‌ها را به رسمیت شناخته است:

وَ مِنْ آياتِهِ خَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافُ أَلْسِنَتِکُمْ وَ أَلْوانِکُمْ؛ و یکی از آیات (قدرت) او خلقت آسمان‌ها و زمین است و یکی دیگر اختلاف زبان‌ها و رنگ‌های شما آدمیان (روم، 22).

در پایان لازم با یادآوری است که به رغم عدم حضور دکتر خلج منفرد در این همایش، بدون حمایت دکتر ملکی رییس محترم مرکز مطالعات راهبردی مطالعات فرهنگی (سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی)  و بدون جدیت دیگر همکاران آن سازمان از جمله مشارکت فعال جناب آقای دیدبان، مشارکت هیأت ایرانی در این همایش برجستگی نمی‌یافت. دراینجا شایسته است که از تمامی همکاران که مددکار و تسهیل‌گر این برنامه و این سفر بودند، تشکر نمایم.