به گزارش روابط عمومی دانشگاه ادیان و مذاهب، اولین نشست علمی انجمن علمی فِرق شیعه با حضور اساتید و دانشجویانی از داخل و خارج دانشگاه برگزار شد. در این نشست که محمد صالحی از اعضای شورای مرکزی انجمن دبیری آن را بر عهده داشت، حجت‌الاسلام و المسلمین جواد لطفی معاونت آموزشی و پژوهشی دانشکده مذاهب دانشگاه ادیان و مذاهب به ارائه مطالب خود در موضوع بحث پرداخت در پایان نیز دکتر سیدعلی موسوی نژاد عضو هیئت علمی دانشکده شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب و حجت الاسلام والمسلمین درویشی نیز نقد و توضیحاتی پیرامون موضوع نشست ارائه نمودند.

حجت‌الاسلام و المسلمین جواد لطفی گفت: منطقه غرب کشور ایران به ویژه استان کرمانشاه دارای تنوع دینی و مذهبی است و پیروان ادیان و مذاهب گوناگون از جمله اسلام و مسیحیت و پیروان مذاهب مختلف شیعه اعم از امامیه، اهل حق، صوفیان خاکساریه و دراویش گنابادی و اهل سنت مانند نقشبندیه، قادریه، و کسنزانیه و حتی گرایش‌های اخوانی و سلفی در این مناطق سکونت دارند.

وی با تاکید بر این‌که معمولا شناخت صحیحی از پیروان اهل‌حق و اعتقادات آنان وجود ندارد گفت: به عنوان مثال برخی این گروه  را شیطان‌پرست می‌دانند که تمامی این قضاوت‌ها ناصحیح است.

جواد لطفی افزود: اصطلاح اهل‌حق نیمه دوم قرن گذشته رایج گردید و اسم اصلی این گروه «یاری» است و به آنان یارسان و یارستان نیز گفته می‌شود و علاوه بر این اسم عام، هر کدام از پیروان این طریقت بنابر انتسابشان به قوم یا قبیله‌ای خاص، اسامی دیگری نیز دارند که به عنوان مثال در عراق به آنان «کاکائی» گفته می شود.

وی افزود: درباره ماهیت اهل‌حق نیز باید گفت که معمولا پیروان آنان همه مذاهب و فرقه‌ها را محترم شمرده و بیشتر آنان معتقدند که از مراحل شریعت، طریقت و معرفت عبور کرده و به حقیقت رسیده‌اند و به همین دلیل نیز مناسک شریعت در  میان آنان وجود ندارد. اهل‌حق اشتراکاتی نیز با صوفیه دارند ولی بر خلاف تصور رایج، ماهیتا با دراویش خاکساریه و قادری متفاوتند و به طور کلی با صوفیه تفاوت‌های بسیاری دارند. پیروان این طریقت از به‌کار رفتن اصطلاح «علی اللّهی» در توصیف خودشان سخت ناراحتند و این اصطلاح را قبول ندارند. جمعیت یک و نیم تا دو میلیون نفری اهل‌حق در ۱۴ استان ایران و بین اقوام کرد، عرب، لر وفارس پراکنده هستند و آمارهای دیگری که رابطه با میزان جمعیت و پراکندگی پیروان ارائه می‌شود دقیق و مطابق با واقع نیست.

معاونت آموزشی و پژوهشی دانشکده مذاهب دانشگاه ادیان و مذاهب درباره تاریخ پیدایش اهل‌حق نیز گفت: سخنان فراوان و مختلفی در این زمینه وجود دارد و بنابر متون مقدسشان که «کلام» نامیده می‌شود این تاریخ کم و زیاد می‌شود به عنوان مثال برخی از اهل‌حق پیدایش یکی از این متون مقدس را در عصر امام صادق(ع) می‌دانند.

اما آن‌چه مسلم است، تاریخ زیست مهم‌ترین شخصیت در پایه‌گذاری این طریقت یعنی «سلطان اسحاق برزنجه‌ای»، در قرن ششم و هفتم است. درباره نسب، والدین، جریان ولادت و کرامات وی داستان‌های زیادی نقل شده است که برخی رنگ و بویی از افسانه دارند. مقبره سلطان اسحاق در «پردیور» در اطراف شهر «پاوه» واقع شده که امروزه با مرمت آن تبدیل به زیارتگاه اهل حق شده است. وی قوانین و مقرراتی خاصی مانند: روزه مخصوص در سه روز، تعیین «پیر» و «دلیل»، پرداخت نذر و نیاز، تشکیل هفت خاندان، مراسم سر سپردگی و شکستن جوز برای این طریقت وضع نمود.

حجت‌الاسلام و المسلمین جواد لطفی گفت: اهل حق شامل 11 خاندان است که 7 خاندان «شاه ابراهیمی»، «خاموشی (حیدری گوران، بوالوفایی)»، «بابایادگاری»، «عالی قلندری»، «میرسوری»، «مصطفائی» و «حاجی باویسی» به دستور سلطان اسحاق توسط برخی از «هفت تن» و «هفتوانه» ـ که از یاران مهم سلطان اسحاق بودند ـ تشکیل شده است.

چهار خاندان دیگر با نام‌های «بابا حیدری»، «ذوالنوری (زنوری)»، «آتش بیگی (مشعشعی)» و «شاه حیاسی» در قرن های بعد پدید آمدند که اهل حق اقتضای زمان را دلیل بر پیدایش آنان می‌داند. لازم به ذکر است؛ خاندان مشعشی یا (آتش بیگی) اقلیتی است که پایبند به نماز ، روزه و بقیه مناسک شیعی و اسلامی هستند و ریاست آنان را «سید نظام الدین مشعشی» بر عهده دارد.

پیروان ‌اهل حق به دسته‌هایی تقسیم‌می‌شوند که عبارتند از:

اهل‌حق چکیده: به کسانی اطلاق می‌شود که خانوادگی و نسل در نسل اهل حق بود.

اهل‌حق چسبیده: گروهی هستند که خانوادگی اهل حق نبوده ولی به آنان پیوسته‌اند.

لطفی درباره وضعیت جدید اهل‌حق نیز گفت: از اواخر قرن گذشته جریانی به نام «مکتب» منشعب از خاندان «شاه حیاسی» متولد شد که تا امروز هم ادامه دارد. جالب این‌که «نعمت الله جیحون آبادی» سرسلسله این جریان از سادات یا چکیده اهل‌حق نبوده است. فرزندان نعمت‌الله در سال‌های بعدی این گروه را رهبری می‌کردند و «انجمن دوستداران سنت جانی» طرفداران ملک جان نعمتی دختر وی هستند؛ هم‌اکنون نیز مسندنشین این جریان « بهرام الهی» است که به همراه همسرش «مینو توکلی صبور» گروه را هدایت می‌کنند و البته با نظام جمهوری اسلامی ایران زاویه  و دشمنی دارند. توکلی به اتهام آمریت ترور حجت الاسلام صبائی گلپایگانی، تحت تعقیب پلیس اینترپل است.

معاونت آموزشی و پژوهشی دانشکده مذاهب دانشگاه ادیان و مذاهب «سازمان دموکراتیک یارسان» جریان جدید دیگری هستند و ادعا دارند که اهل حق، دین جدیدی است و عقاید منحرفی مانند «انسان خدایی» را مطرح می کنند و کم کم از سیاست به جنبه کلامی گرایش پیدا کرده اند.

در یک جمع‌بندی می‌توان گفت:  اهل‌حق امروزی از نظر اعتقادی به دو گروه مسلمان و غیر مسلمان تقسیم می‌شوند و گروه مسلمانان نیز  غیر از آتش بیگی(مشعشی) و مکتبی‌ها که شریعت محورند، بقیه شریعت گریزند. غیر مسلمان‌ها نیز همان جریان یارسانیزم است.

در پایان این جلسه دکتر موسوی نژاد توصیه‌هایی درباره روش و منش مطالعه و پژوهش در زمینه مذاهب و فرق ارائه کرد.

*برای دریافت فایل‌های مرتبط با این نشست می‌توانید با روابط عمومی دانشگاه ادیان به شماره 02532802610 داخلی 466 تماس حاصل فرمایید.