به گزارش روابط عمومی دانشگاه، به همت پژوهشگاه ادیان و مذاهب و با مشارکت دانشکده مطالعات ملل اسلامی، انجمن علمی ادیان و مذاهب حوزه و اداره کل ارتباطات دانشگاه ادیان و مذاهب نشست علمی «نقد و بررسی سریال رمضانی معاویه ۲۰۲۵» برگزار شد.

حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید علی بطحائی؛ استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب ضمن بیان موضوع «عربستان و سریال معاویه» گفت: عنوان کلی سخنان خودم را «معاکیاولیسم [پیوند معاویه و ماکیاول] در سرزمین وحی» قرار می‌دهم تا جهت گیری نقد این سریال تفرقه انگیز آشکارتر شود. بحثم در نقد مسلسل رمضانی معاویه 2025 را با سه پرسش ارائه می دهم.

وی گفت: سؤال اول اینکه «طراح اصلی این فیلم و تاثیرگذارترین شخص در ساخت این سریال چه کسی است؟» یا چه کسی سریال معاویه را ساخت؟ دومین سئوال اینکه «چرا عربستان این هزینه یکصد ملیون دلاری را برای ساخت این سریال پرداخت؟» یا چرا سریال معاویه ساخته شد؟ آخرین سئوال اینکه «اهداف آشکار و پنهان عربستان برای تولید و پخش سریال معاویه چیست؟»  یا غایات سازنده این سریال چه بوده است؟

استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب افزود: معتقدیم معاویه 2025 شبکه mbc فقط یک سریال تلوزیونی تاریخی نیست، سریال مذهبی هم نیست، بلکه یک سریال جریانی فرقه گرایانه است که با مقاصد سیاسی و در جهت تضعیف مبانی دینی اسلام سیاسی و تقویت حکمرانی پادشاهی سکولار در عربستان  تهیه شده است. این فیلم نه تنها دنبال معرفی یک سری گزارش های مخدوش تاریخی است؛ بلکه بالاتر دنبال مطرح کردن معاویه بعنوان یک «الگوی حکمرانی» و «سبکی خاص از زیست و کنش حاکمان» است‌.

وی ادامه داد: نکته مهم اینکه آنچه در این سریال انجام شده، نه تنها به روش ایجابی؛ بلکه از طریق سلبی و تخریب مدل حکمرانی علوی است. به عبارتی، الگویی که مسلسل معاویه  2025 در پی آن است، با تخریب و از میدان خارج کردن شخصیت حضرت علی (ع) تجویز شده است و این یک سیاست تفرقه اندازانه ماکیاولی است. برخی گفته اند که هدف از ساخت این سریال موجه سازی چهره بن سلمان است؛ این حرف تا حدودی صحیح است، ولی دقیقتر اینکه سریال با قصد تطهیر بنی امیه و مشروعیت بخشی چهره و حکمرانی بن سلمان از طریق تخریب چهره حضرت علی (ع) و اسلام سیاسی حاکم بر ایران و مبانی دینی آن است. جالب اینکه تغییر نام «طارق العریان» (فلسطینی الاصل و شهروند مصر) کارگردان در روزهای آخر و جایگزینی «احمد مدحت» در تیتراژ و سکوت اخوان نشان می دهد که غایت این سریال مشروعیت حکمرانی بن سلمان از طریق تخریب چهره اسلام سیاسی حاکم بر ایران و حتی مبانی مشروعیت تشیع سنتی است.

دکتر سید علی بطحائی تشریح کرد:‌ برای درک بهتر این موضوع باید توجه کرد که آنچه به عنوان روح کلی حاکم بر همه نقدها و ارزیابی های سریال پرهزینه معاویه (یکصد هزار دلار و نه بیلیون تومان) مدنظر قرار گیرد، سخنان و موضع گیری فیلمنامه نویس این سریال یعنی «خالد صلاح» است. باید توجه کرد که فیلمنامه نویس سریال در واقع نقشه راه این سریال را ترسیم کرده است و تمام سعی و تلاش ها بر محور این سناریو منحرف شکل گرفته است. خالد صلاح – که اتفاقا فیلمنامه نویس سیدالناس در رمضان ۲۰۲۵ مصر است و این سریال پرمخاطب مصری امسال قصه مرد سخاوتمندی را نقل می کند که بعد از مدتی می میرد و فرزند ارشدش که وارث اوست دنبال مادر حقیقی اش می گردد و با بررسی متوجه چالش های حقوقی و نقد فقه می شود – در مصاحبه اخیر خود با خبرگزاری C.N.N   اشاره می کند که من در دهه هشتاد میلادی  تروریست بودم و عضو پر و پا قرص «جماعت اسلامی مصر» و چشم راست «صفوت عبدالغنی» بودم. بعدها توبه کردم و بعد از جدایی نخست از نویسندگان روزنامه الاهرام شدم. وی اکنون نیز سردبیر روزنامه پر مخاطب «الیوم السابع» است که در کودتای السیسی به عنوان حامی اصلی کشتار اخوانیون ظاهر شد و شدیدا  ضد اخوان است و اقدامات خود را در راستای حذف اسلام گرایان می داند و در حال حاضر یک لیبرال معروف در مصر است. این مواضع آنچنان مهم است که اگر منتقدان این سریال در نقدهای خود به این حلقه مفقوده توجه نکنند، ممکن است در نقدهای خود نکات فراوانی را از دست بدهند و به مقصود خود نایل نشوند‌.

وی افزود: خالد صلاح می گوید: «من ارهابی بودم و بعد از توبه متوجه اشتباه خودم شدم و این معاویه بود که من لیاقت سربازی برای او داشتم. معاویه، مردِ شمشیر مثل خالد بن ولید نبود. حافظِ قرآنی مثل عبدالله بن مسعود هم نبود. صحابه ای، مثل حذیفه الیمان و عمار نزدیک به پیامبر هم نبود. زاهدی مثل علی بن ابی طالب هم نبود. معاویه اهل تفکر و سکوت بود. او از کودکی فهمید که پیروزی، فقط در میدان نبرد نیست. جنگ، همیشه بهترین راه حل نیست؛ بلکه باتلاقی است که در آن باید تدبیر کرد و هنگام سقوط دیگران باید ایستاد و نبرد را با عقل و نه با غضب پیش برد. معاویه با شمشیر تصمیم نگرفت و نشان داد برنده، باهوش ترین فرد است !!! در پایان هم تیر خلاص به اندیشه های شیعه و امام اول شیعیان می زند و با وقاحت می گوید: «ساخت سریال معاویه در راستای کمک به کشف حقایق تاریخی و تصویر سازی از معاویه باعث می شود که از کسانی که شایسته نیستند، قداست زدایی کنیم»؟!!!

عضو هیئت علمی ادیان و مذاهب افزود: در نقد سخنان خالد صلاح باید گفت که در نهج البلاغه خطبه 200 آمده است: «بخدا سوگند که معاویه از من زیرک تر نیست؛ لیکن شیوه او پیمان شکنی و تبهکاری است. اگر پیمان شکنی ناپسند نبود، زیرک تر از من کسی نبود.» نیکلسون (1945م) اسلام شناس دانشگاه کمبریج در کتاب «تاریخ ادبیات عرب» می نویسد: علی علیه السلام به غیر از آگاهی از علم حکومت، تمام فضایل را داشت. او قادر به درک حقیقت تلخ سیاست نبود و رقبای بی مرامش با وقوف به اینکه جنگ یک بازی فریبکارانه است بر او غالب آمدند. پطروشفسکی (1977 م) استاد تاریخ دانشگاه لنینگراد در کتاب «اسلام در ایران از هجرت تا پایان قرن نهم هجری» می نویسد: «علی هم مردی سلحشور بود و هم شاعر و تمام صفات لازمه اولیاء الله در وجودش جمع بود. کرامات فراوان از وی نقل کرده اند، ولی بالکل از صفات ضروری یک رجل دولتی و سیاستمدار عادی عاری بود. غلو در خرده گیری های [پایبندی شدید به ریزه کاری اخلاقی] اخلاقی که ناشی از علل دینی بود مانند ترس از مسؤولیت در برابر خداوند [و] ترس از مسؤولیت ریختن خون مسلمانان، وی را از اخذ تصمیم باز می داشت و گرایشی به مدارا در نهادش ایجاد کرده بود.»

وی گفت: عده ای در حیات حضرت علی (ع) متهمش می کردند که سیاستمدار و زیرک نیست. حتی امروزه گروهی این اتهام را تکرار می کنند و بر همین باورند؛ از نيكلسون تا پِطروشُفسکی و از طبری تا راوندی. این جماعت امام علی (ع) را اول با معیارهای معاکیاولیسم (معاویه و ماکیاول) می سنجند. در منطق این گروه، آنکه پیروز شود موفق است، اما در نگاه امیرالمؤمنین، پیروز کسی است که اخلاق را رعایت کند. به نظر این جماعت، حفظ قدرت اصل است، ولی در نظر امیرالمؤمنين، حفظ ارزش ها مهم است. کوتاه کنم سخن را که حکومت امام علی منهای زر و زور و تزویر بود، منهای تطمیع و تهدید و تحمیق. او نه برای کسب قدرت، ارزش ها را فرونهاد و نه برای حفظ قدرت. برخی افراد این فیلم را ضعیف خواندند و گرفتار مغالطه پهلوان پنبه شدند، در حالی که با بررسی مواضع خالد صلاح، این فیلم نه تنها دنبال چیدن یک سری گزارش های مخدوش تاریخی است؛ بلکه بالاتر دنبال مطرح کردن معاویه بعنوان یک الگوی طراز حکمرانی و یک سبک از تفکر است‌. سبک تفکری که به تعبیر خالد صلاح، پرده قداست را از حضرت علی ع می زداید.

دکتر بطحائی افزود: بنابراین معتقدیم این فتنه را لیبرال های مصری ساختند و برای اینکه هزینه ندهند آن را به بن سلمان واگذار کردند و این سریال، پاس گل مصر به عربستان بود و جمله معروف فوده فرج سکولار و مقتول به دست الجماعه الاسلاميه فى مصر شاید جمله مشهور فرج فُوده که چند سال قبل می گفت: «سوف ياتی وقت تتسعود مصر و تتمصر السعوديه؛ به زودی زمانی فرا خواهد رسید که مصر، تبدیل به سعودی و سعودی نیز مصری خواهد شد».

وی تشریح کرد: سئوال دوم: چرا سریال معاویه توسط عربستان ساخته شد؟ برای پاسخ به سئوال دوم باید جامعه عربستان امروز را شناخت. در جهت تقریب به دهن عربستان امروزین شبیه ماکتی است از یک شهرکی که در آستانه انفجار است و مثلا ساکنان غربگرای منطقه فرشته و زعفرانیه تهران که در میان خود جمعی از وهابی های مرتجع که ظواهر مدرنیته را نفی می کنند و بسیار متعصبند و کاملا صفر و یکی هستند.  بزرگترین اشتباه ما در تحلیل جامعه عربستان امروز این است که برخی اوقات به اشتباه تصور می کنیم جامعه عربستان یک جامعه دینی و مذهبی است. ساکنان سرزمین وحی امروز متشکل از سیاسیون مولتی میلیارد و تجار  نوکیسه ای است که معتقد و پایبند نیستند و هیچ تناسب رفتاری با وهابی ها ندارند و اگر مقدار توجه به مذهب مشاهده می شود منحصر در وهابی هاست. به علاوه باید دانست جریان اخیر که معمولاً لیبرال های سعودی خوانده می شوند در مقایسه با مذهبی های وهابی کاملاً در موضع قدرت قرار دارند؛ از این رو در تفسیر رفتارهای مصلحت گرایانه وهابیت باید نقش این فشار داخلی از طرف جریان سکولار حاکم را در نظر گرفت. در سال های اخیر، نشانه هایی از افزایش جنبشهای سکولار، فمینیستی (ماها السنان، فاطمه راشد العیسی، بلقیس السلطان) و تجدیدنظرطلب در عربستان (طرفداران ملک عبدالله، عبدالله الحامد و سعد الفقیه) مشاهده می شود که می تواند به چالشی مهم برای ثبات خاندان سلطنتی تبدیل شود.

استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب ادامه داد: از آن سو، وهابیت دقیقا افراطی‌ترین جریان اسلامی در قبال مدرنیسم شناخته می شوند. این موضوع مخصوصاً به علت حساسیت های ویژه آنها به احکام ظاهری نمود بیشتری دارد. آنها امروزه به راحتی و بدون لکنت زبان دموکراسی و احزاب حق مشارکت سیاسی تا تحصیل و رانندگی زنان روابط حسنه با دول و ملل، غیر مسلمان عکس برداری از افراد امکان حضور غیر مسلمانان در شبه جزیره حقوق اقلیت های مذهبی و هرگونه مسامحه مذهبی و لیست بلند بالایی از ارزشهای دنیای مدرن را نفی می کنند  وبه ضرورت مهاجرت مسلمانان از کشورهای غیر اسلامی تاکید می کنند. در این میان بعد از نضج و مخالفت با سیاست های غرب گرایانه که از فهد آغاز شد و واکنش «جهیمان العتیبی» که بعدها با بنیان های فکری محمد قطب تقویت شد و جریان صحوه (بیداری) را شکل داد و سلمان العوده، عوض القرنی و ناصر العمر مثل آتش زیر خاکستر هستند و اکنون همه رهبران بیداری عربستان در زندان آل سعودند. در رساله دکتری «سناریوهای بدیل عربستان در چشم انداز 2030» نوشته سعید سمیعی آمده است که مهمترین چالش عربستان در حوزه امنیت منطقه ای که تاثیر شگرفی بر قومیت و اندیشه های عربستان دارد، چالش مواجه و رقابت با ایران است. پایـان دادن بـه تسـلط مذهـب افراط گـرای وهابـی در حیـات اجتماعـی و سیاسـی ایـن کشـور، برابـری در جامعـه عربسـتان به ویـژه بـرای زنـان و اقلیت هـای مذهبـی، ایجـاد آزادی هـای سیاسـی و اجتماعـی، برگـزاری انتخابـات آزاد در سـطوح ملی و محلـی، توجـه بـه حقـوق زنـان و حقوق بشـر و کاهش فسـاد اقتصـادی و گسـترش مزایـای رفاهـی در جامعه عربســتان از سایر چالش های اصلی عربستان محسوب می شوند.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب گفت: آخرین سئوال اینکه «اهداف آشکار و پنهان عربستان برای تولید و پخش سریال معاویه چیست؟»  یا غایات سازنده این سریال چه بوده است؟ در حالی که برخی بر این باورند که انتخاب شخصیتی مانند معاویه بن سفیان به طور خاص و انتخاب دوره ای تاریخی مانند فتنه الکبری تصادفی نیست و به دور از توجیهات نویسنده سریال است، برخی دیگر بر این باورند که این موضوع جنبه سیاسی دارد و پیام هایی که عربستان سعی دارد از طریق این سریال در داخل و خارج از کشور منتقل کند که حول سه مسیر اصلی می چرخد: اول: مشروعیت حکومت سلطنتی و موروثی عربستان، معاویه اولین کسی بود که پایه‌های نظام موروثی را در حکومت اسلامی پی ریزی کرد، زیرا او قدرت را بصورت موروثی به پسرش وانهاد و در این راه با مخالفت های جدی مواجه شد و بن سلمان هم با توجه به عدم استحقاق او برای ارث بردن از پدرش و حمایت او از سرنگونی ولیعهد سابق محمد بن نایف و برادر زاده بن سلمان، که سزاوارتر حکومت بود، بنابراین ارائه چنین اقدامی روند ارث بردن قدرت از معاویه را به فرزندش مشروع می کند و حتی مشروعیت و اعتبار تاریخی آن را برای شاهزاده جدید مشروعیت می بخشد.

وی گفت: دوم: مقابله با جنبش ایران، علیرغم روابط رو به بهبود اخیر بین ریاض و تهران، و کاهش تنش سیاسی، رسانه ای و مذهبی بین دو کشور، تنش های زمینه ساز سنی و شیعه بسیار بیشتر از آن چیزی است که به طور علنی فاش شده است. از این رو، این سریال که ایده تطهیر و پیروی از بنی امیه را تقویت می کند، بر موضوع مقابله با جنبش شیعی نه تنها در عربستان سعودی، بلکه در کشورهای حاشیه خلیج فارس و برخی کشورهای عربی دیگر مانند لبنان، عراق و سوریه به عنوان پیامی با پشتوانه مشروعیت تاریخی، به عنوان یک پیام مستقیم به کار گرفته است.

سوم: تثبیت چشم انداز 2030 ابلاغی در سال 2016، فراتر از ماهیت بحث برانگیز موضوعی که در این اثر به آن پرداخته شده است، تولید سریالی با چنین هزینه هنگفتی، بزرگترین سریال در تاریخ تولید درام در جهان عرب، و با چنین طیف گسترده ای از بازیگران از کشورهای مختلف، و گروه های هنری و اداری سطح بالا عربستان سعودی را به یک جهش بزرگ می رساند، از پخش کننده صرف نمایشنامه عرب به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان درام و نقش سازنده آن در منطقه. با چشم اندازی که می خواهد، در خدمت اهداف خود و تحقق جاه طلبی های ولیعهد است. این مصادف است با رونق چشمگیر پادشاهی در ورزش و رسانه، با تخصیص بودجه برای نشان دادن چهره ای جدید به پادشاهی، چهره ای که در تضاد با تصور عموم مردم از عربستان سعودی از محمد بن عبدالوهاب و سلفی گری تندرو است. تعهد – علیرغم هزینه بالای آن – به عنوان جانشین پدرش پذیرفته شود، بدون هیچ مانعی که مانع از تحقق این رویا شود.

دکتر سید علی بطحائی در پایان افزود: در آخر یک سوال مطرح می شود که سلفیان عربستان در این سریال کجا هستند؟ در سال 2011 و پخش سریال عمر فاروق شورای فقهی سلفی ها فتوا دادند «آنچه در مورد تصویر کردن پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم و صحابه در خدمت دعوت به اسلام، ادای اخلاق و اخلاق نیکو گفته می‌شود، نادرست است، حتی اگر فرض بر این باشد که هدفی در آن باشد، به آن توجه نمی‌شود، زیرا با شرارت بزرگ‌تری منافات می‌شود، که می‌توانست آن را از قبل تضعیف کند.» آنچه مهم است همراهی سلفیه جامی با بن سلمان در شیعه ستیزی است و لذا کمترین واکنش منفی از سوی  وهابیان یا سلفیه جامیه یا درباری دیده نشد و نشان از رضایت قلبی آنها دارد.