به گزارش روابط عمومی دانشگاه ادیان و مذاهب، در جلسه دفاعیه‌ای که پنجشنبه 7 دی 96 در سالن کنفرانس امام موسی صدر دانشگاه ادیان و مذاهب با حضور دکتر حسن معلمی به‌عنوان استاد راهنما، یوسف غضبانی، استاد مشاور و دکتر محمدی مظفر در جایگاه استاد داور برگزار شد دانشجو سیده مریم موسوی از پایان‌نامه‌اش دفاع کرد.

در چکیده این پایان‌نامه آمده است:

پژوهش پیش رو، با تبیین براهین فخر رازی بر اثبات واجب و بررسی نگرش حکمت صدرایی از این براهین، به مهم‌ترین اصول فکری این متفکران، که در مسئلهٔ اثبات واجب بازتاب‌هایی دارد، می‌پردازد. بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد مهم‌ترین اصول فکری فخر رازی: اصل علّیت، حدوث عالم و دلیل نیازمندی ممکن است. وی با رویکرد عقل‌گرایی، مسئلهٔ اثبات واجب را امری نظری و استدلالی دانسته و با مطالعهٔ موجودات عالم در دو محور ذات و صفات و ویژگی‌های آن‌ها (حدوث و امکان)، بحث را با چهار استدلال امکان ذوات و صفات و حدوث ذوات و صفات، پیگیری می‌کند. حد وسط براهین امکانی، امکان ماهوی است. هم‌چنین با توجه به اصل حدوث عالم و نیازمندی حادث به محدِث، استدلال حدوث را تقریر می‌کند. وی علاوه بر براهین یقینی، از براهین غیر یقینی ازجمله اجماع عام، تجربه دینی و احتیاط عقلی نیز بهره می‌جوید.

مهم‌ترین اختلاف نگرش فخر رازی و حکمت صدرایی در اصول خداشناسی، که بازتاب‌های مهمی در براهین اثبات واجب دارد، مسئله حدوث و قدم عالم، دلیل نیازمندی ممکن، معنای امکان وجودی است. در نگرش حکمت صدرایی حدوث و امکان ماهوی، نمی‌توانند دلیل نیازمندی ممکن باشند؛ ازاین‌رو، برهان حدوث متکلمان با دو اشکال روبه‌روست: 1. دلیل نیازمندی، حدوث است 2. ناتوان از اثبات نیازمندی ذات اجسام است. اما صدراییان با ره‌یافت‌های حکمت صدرایی، برای جبران نقدهای این برهان، با تغییر معنای حدوث از زمانی به ذاتی، دلیل نیازمندی را امکان فقری می‌دانند، همچنین با ضمیمه اصل حرکت جوهری، دایره نیاز را از محدوده صفات به ذات تسری می‌دهند.

حکمت صدرایی دلیل نیازمندی ممکن را، فقر ذاتی و وجود ربطی می‌داند. ازاین‌رو، برهان امکان را به‌گونه‌ای تقریر می‌کند که بی‌نیاز از مقدمات فلسفی محض، به اثبات واجب تعالی پایان یابد.

کلمات کلیدی: برهان، واجب‌الوجود، اصول فکری، اثبات واجب، فخر رازی، حکمت صدرایی، اصل علّیت، حدوث و قدم عالم، امکان فقری