بسمه تعالی

جلسه دفاع از پایان‌نامه کارشناسی ارشد آقای محمدهادی صفری تحت عنوان: «تصحیح و تحقیق الرساله السلطانیه الأحمدیه فی اثبات العصمه النبویه المحمدیه تألیف علامه جلال الدین سید عبدالله بن شرفشاه علوی حسینی»، با راهنمایی دکتر محمدحسن نادم و داوری دکتر محمدحسن محمدی‌مظفر برگزار شد. در ذیل گزارش اجمالی از این کتاب می‌آید:

کتاب «الرساله السلطانیه الأحمدیه فی اثبات العصمه النبویه المحمدیه» از علامه جلال الدین سید عبدالله بن شرفشاه علوی حسینی، محدث و متکلم شیعی مدرسه کلامی حله قرن هشتم و ابتدای قرن نهم هجری است. به دلیل تشابه اسمی مؤلف با سایر عالمان شیعی در کتب تراجم، اطلاع دقیقی از سال ولادت و وفات او و همچنین نسب او در دست نیست اما مجموعه‌ای از کتاب‌های کتابخانه شخصی او در تاریخ سوم شعبان سال 810 قمری به کتابخانه حرم مطهر حضرت امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) اهدا شد. به همین قرینه سال وفات او به این تاریخ نزدیک است.

او شاگرد نصیرالدین علی بن محمد بن علی کاشانی حلی(755 ق) از متکلمان مدرسه کلامی حله بوده و از او اجازه نقل حدیث دریافت نمود و مشیخه او به معمر بن غوث السنبسی از راویان حدیث و اصحاب حضرت امام حسن عسکری(علیه‌السلام) منتهی می‌شود. از جمله شاگردان او می توان از متکلم و فقیه شیعی، أحمد ابن محمد بن فهد الحلی(841 ق) نام برد که در مشیخه او مشهود است .

چنانچه در مقدمه کتاب آمده است، مؤلف این کتاب را در جوار مضجع شریف حضرت امیرالمومنین(علیه السلام)، شهر مقدس نجف اشرف به رشته تحریر درآورده است و آنرا به سلطان احمد جلائری(813 ق) فرزند سلطان اویس جلائری(755 ق) که پس از گذشت 29 سال از درگذشت پدرش، یعنی سال 784 قمری به حکومت رسید، هدیه نموده‌است.

سلطان احمد بن اویس جلائری(813 ق) که گستره حکومت او از آذربایجان تا مرزهای روم وسعت داشت و از مقبولیت نسبی در میان دانشمندان و عالمان برخوردار بود، در ابتدای سلطنت در تبریز ساکن بود و پس از کسب پیروزی‌های نسبی در جنگ‌های متعدد از سال 797 هجری قمری تا سال 802 هجری قمری در بغداد سکنی گزید .

با توجه به قرائنی که مؤلف در مقدمه کتاب، ضمن توصیف و تمجید سلطان با عباراتی که نشان‌دهنده پیروزی بر دشمنان و ثبات حکومت اوست، ذکر می‌کند و همچنین قرابت محل زندگی مؤلف با پایگاه سلطنت سلطان احمد جلائری، احتمالا تألیف این کتاب در بازه زمانی شش ساله حضور سلطان احمد در شهر بغداد صورت گرفته است.

سبب تألیف این کتاب، پاسخ به پرسش‌های سلطان احمد جلائری(813 ق) آخرین پادشاه سلسله ایلخانیان است. همچنین مؤلف کتاب، در مناظره‌ای که با یکی از عالمان معاصر در حضور این پادشاه انجام داد، متعهد به نگارش کتابی مبسوط و بیان ادله در موضوع تشکیک‌ناپذیری عصمت پیامبران شد.

از این رساله دو نسخه از کتابخانه‌های آیت الله العظمی مرعشی نجفی به شماره 1/10849 و مجلس شورای اسلامی به شماره 5/875 در دسترس است که از هر دو نسخه موجود در تصحیح و تحقیق آن استفاده شده است. مؤلف در مقدمه کتاب به معرفت نبی و مقام نبوت، در فصل اول به معنا و مفهوم عصمت و ثبوت آن برای انبیاء، در فصل دوم به پاسخ شبهه عدم عصمت انبیاء و در خاتمه به ارائه بحثی اخلاقی پرداخته‌است.

در این کتاب عصمت پیامبران، به خصوص پیامبر اکرم^{(صلی الله علیه و آله)} را تشکیک‌ناپذیر، مطلق و حداکثری معرفی شده، بدین معنا که پیامبران از ابتدای ولادت تا پایان عمر و در همه عرصه‌های زندگی ـ اعم از امور مربوط به دین و امور مربوط به دنیاـ معصوم بوده و دچار هیچگونه سهو، اشتباه و نسیانی نخواهند شد. او در این کتاب 14 بار عبارت «من اول العمر الی آخره» را ذکر می‌کند و با بیان دلایل متعدد، ضرورت عصمت پیامبران از ابتدای ولادت تا پایان عمر به صورت مطلق و حداکثری یعنی حتی عصمت از صغائر، سهو و نسیان را ثابت می‌کند. او می‌نویسد:«الأنبیاء (علیهم السلام) معصومون من جمیع المعاصی و الذنوب کبیرها و صغیرها عمدا و سهوا خطأ تاویلا و سهوا و نسیانا قبل النبوه و بعدها من اول العمر الى آخره و هو الحق و القول الصدق الذی یلیق بمنصب النبوه ».

استناد به آیات  قرآن کریم، روایات معصومین(علیهم السلام) ، استفاده از ادله عقلی، بهرمندی از کتب پیشینیان، انسجام و عدم افتادگی متن نسخه و همچنین نظم نگارنده در فصل بندی مطالب از مزایای این اثر است. از موارد اهمیت این اثر می‌توان به اثرگذاری آن در تکمیل مباحث تاریخ کلام مدرسه کلامی حله، تک‌نگاری در موضوع خاص کلامی، پیش‌زمینه تاریخی تألیف کتاب، تأثیرپذیری حاکمان ایلخانی از مؤلف و استناد به متن کتاب در آثار بزرگانی همچون ابن‌فهد حلی(841 ق)، شیخ ابراهیم کفعمی(900 ق) و علامه مجلسی(1077ق) اشاره نمود.

این کتاب همچون کتاب دیگر مؤلف یعنی منهج الشیعه فی فضائل وصی خاتم الشریعه، قرینه‌‌ی مُثبته‌ای بر عدم انتساب کتاب ارشاد القلوب به حسن بن ابی الحسن دیلمی(قرن8 ق) است همانگونه که آیت الله العظمی مرعشی نجفی با تألیف رساله مختصری با نام رساله مفرج الکروب فی معرفه صاحب ارشاد القلوب با ذکر دلایلی به یقین ادعا دارد که این کتاب نوشته دیلمی نبوده‌است.

این کتاب علاوه بر قرارگرفتن در ردیف منابع دست اول پیرامون موضوع عصمت پیامبران، حاوی ویژگی‌های دیگری مانند، پاسخ‌گویی به مباحث کلامی با تأسی از شیوه علامه حلی(726 ق) و نیز بهره‌مندی از روش استدلالی و اجتهادی در پرداختن به موضوع عصمت است.