تبیین خطبه شقشقیه نهجالبلاغه
همزمان با ایام مبارک ولادت با سعادت مولیالموحدین، امام المتقین حضرت علی بن ابیطالب علیهالسلام، تفسیر و تبیین نهجالبلاغه با محوریت خطبه سوم نهجالبلاغه (خطبه شقشقیه)، با سخنرانی حجتالاسلام و المسلمین دکتر نادم در نمازخانه دانشگاه برگزار شد.
این مراسم با ذکر آیات و صلوات و تبریک پیشاپیش میلاد امیرالمؤمنین علیهالسلام آغاز شد و در ادامه، سخنران به تداوم سلسله مباحث «مروری بر نهجالبلاغه» اشاره کرد و گفت:
در روند بررسی نهجالبلاغه، بحث به خطبه سوم، مشهور به خطبه شقشقیه رسیده است؛ خطبهای که از مهمترین، صریحترین و در عین حال چالشبرانگیزترین خطبههای نهجالبلاغه به شمار میرود.
نامگذاری خطبهها در نهجالبلاغه
حجتالاسلام دکتر نادم با اشاره به شیوه تدوین نهجالبلاغه توسط مرحوم سید رضی تصریح کرد:
سید رضی در میان خطبههای نهجالبلاغه، تنها چهار خطبه را شخصاً نامگذاری کرده است که یکی از آنها خطبه شقشقیه است. دیگر عناوینی که برای خطبهها و نامهها مشاهده میشود، عمدتاً از سوی ناسخان، شارحان و عالمان پس از سید رضی و بر اساس محتوای متن انتخاب شدهاند.
وی افزود:
بر اساس نقلهای تاریخی، خطبه شقشقیه یا در اطراف کوفه و در جمعی از اصحاب خاص امام علی علیهالسلام ایراد شده یا در مسجد کوفه و در میان گروهی محدود بیان گردیده است؛ در هر صورت، این خطبه عمومی و فراگیر نبوده و در فضایی خاص مطرح شده است.
محتوای خطبه شقشقیه
سخنران با تبیین محتوای این خطبه اظهار داشت:
خطبه شقشقیه مشتمل بر شکوائیههای امیرالمؤمنین علیهالسلام نسبت به جریان خلافت پس از پیامبر اکرم صلیالله علیه و آله، بیان صبر و سکوت آن حضرت در دوران خلافت سه خلیفه نخست و در نهایت، اشاره به نحوه بیعت مردم با خود ایشان است. از این جهت، این خطبه را میتوان خطبهای عمیقاً سیاسی، تاریخی و تحلیلی دانست.
وی ادامه داد:
بیشترین هجمهها و شبهات مخالفان نهجالبلاغه، بهویژه مخالفان مکتب تشیع، متوجه همین خطبه است. برخی مدعی شدهاند که این خطبه مشتمل بر اهانت به خلفا بوده و از چنین شخصیتی چون امیرالمؤمنین علیهالسلام بعید است؛ از همین رو، ادعا کردهاند که خطبه شقشقیه ساخته و پرداخته شیعیان یا حتی خود سید رضی است.
دفاع علمی از اصالت خطبه شقشقیه
حجتالاسلام دکتر نادم با رد این ادعاها تأکید کرد:
اولاً این خطبه پیش از سید رضی در آثار علمای بزرگ شیعه همچون شیخ مفید، شیخ صدوق، ابن قبه رازی و حسن بن ابوالقاسم بلخی نقل شده و نمیتواند ساخته سید رضی باشد.
وی افزود:
حتی اگر برخی این منابع را صرفاً شیعی بدانند، نکته مهمتر آن است که عالمان اهل سنت نیز به نقل و دفاع از این خطبه پرداختهاند. از جمله، عالم حنفی مذهب هندی امتیاز علی خان عرشی در کتاب «استناد نهجالبلاغه»، با استخراج اسناد خطبه شقشقیه از منابع اهل سنت، دفاعی مستند و علمی از این خطبه ارائه کرده است.
سخنران همچنین به شرح نهجالبلاغه اثر ابن ابیالحدید معتزلی اشاره کرد و گفت:
ابن ابیالحدید، که از علمای برجسته اهل سنت و کتابدار دارالحکمه بغداد بوده، در شرح خود بهصورت مفصل از خطبه شقشقیه دفاع میکند و آن را از نظر ادبی، تاریخی و محتوایی منطبق با کلام امیرالمؤمنین علیهالسلام میداند.
به گفته وی، علامه امینی نیز در جلد دوم کتاب «الغدیر» بحث مستندی پیرامون اسناد این خطبه ارائه داده است که مجموع این شواهد، هرگونه تردید در اصالت خطبه شقشقیه را از میان برمیدارد.
تحلیل مفاهیم کلیدی خطبه
حجتالاسلام دکتر نادم در بخش پایانی سخنان خود، به برخی فرازهای آغازین خطبه اشاره کرد و توضیح داد:
امیرالمؤمنین علیهالسلام با قسم جلاله، به غصب خلافت و آگاهی خلیفه اول از جایگاه حقیقی آن حضرت اشاره میکنند. تشبیه خلافت به «پیراهنی که به زور پوشیده شده» و خود حضرت به «قطب آسیاب»، بیانگر این حقیقت است که محوریت اداره جامعه اسلامی تنها با امام الهی معنا مییابد و حذف این محور، جامعه را دچار اضطراب و تزلزل میکند.
وی افزود:
تشبیه دیگر حضرت، همانند کردن خود به کوهی عظیم است که سرچشمه سیلابها و چشمههای علم و معرفت است؛ تشبیهی که عظمت جایگاه امامت و کوچکی مدعیان خلافت را بهروشنی نشان میدهد.
در پایان، حجتالاسلام و المسلمین دکتر نادم ابراز امیدواری کرد که این مباحث در جلسات آینده ادامه یابد و گفت:
امید است خداوند متعال، ما را به معرفت عمیقتر نسبت به اهلبیت علیهمالسلام، در سایه تدبر در کلمات خود آنان، نائل فرماید.
