به گزارش روابط عمومی دانشگاه، به همت دانشکده علوم اجتماعی و گروه روانشناسی دانشگاه ادیان و مذاهب، پیش نشست تخصصی همايش بين‌المللی علوم انسانی (بخش روانشناسی) با همکاری شورای عالی انقلاب فرهنگی و گروه روانشناسی موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) در دانشگاه ادیان و مذاهب برگزار شد.
این پیش‌نشست که با هدف بررسی ضرورت، چالش‌ها و چشم‌اندازهای روان‌شناسی فرهنگی در جامعه ایران و نظام درمانی کشور با حضور سه تن از استادان برجسته این حوزه برگزار گردید، به طرح محورهای مهمی از جمله لزوم توجه به مؤلفه‌های فرهنگی در تشخیص و درمان اختلالات روانی، بومی‌سازی پروتکل‌های درمانی و تحلیل وضعیت موجود پرداخت.

در ابتدای این پیش‌نشست دکتر سیامک طهماسبی، دانشیار دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی تهران با بیان اهدافی چون تقویت جرأت نقد روان‌شناسی جریان اصلی، جسارت برای تولید علمی بومی و ترسیم نقشه راه روان‌درمانی فرهنگی، به تشریح ضرورت این حوزه پرداخت.

وی با اشاره به تعاریف متعدد فرهنگ و روان‌درمانی، بر «صلاحیت فرهنگی» درمانگر به عنوان یکی از کدهای اخلاقی بین‌المللی تأکید کرد و گفت: توجه به فرهنگ مراجع می‌تواند تا چهار برابر اثربخشی درمان را افزایش دهد، رضایت مراجع را بالا ببرد، مشارکت او را بیشتر کند و احتمال رها کردن درمان را کاهش دهد.

دکتر طهماسبی با اشاره به مدل‌های مختلف تطبیق فرهنگی پروتکل‌های درمانی در دنیا (مانند مدل تسینگ)، بر لزوم بازنگری در سه سطح تکنیکال، تئوریکال و فلسفی پروتکل‌های وارداتی تأکید کرد.

به گفته وی، حتی مفاهیم پایه‌ای مانند «خود» (self) در فرهنگ‌های شرقی و جمع‌گرا مانند ایران، با تعاریف فردگرایانه غربی متفاوت است و وابستگی (dependency) در کودکان ممکن است در فرهنگ ما امری مثبت تلقی شود.

وی با اشاره به انتقادات رایج به روان‌شناسی فرهنگی (مانند سیاسی بودن یا تقویت کلیشه‌ها)، بر لزوم انجام پژوهش‌های تجربی معتبر (RCT) برای مقایسه اثربخشی پروتکل‌های فرهنگی و پاسخ به این انتقادات تأکید نمود.

دکتر طهماسبی پیشنهاد داد برای تولید علمی بومی، از روش‌های تحقیق کیفی مانند نظریه زمینه‌ای (گراندد تئوری) شروع کرده و به سمت طراحی نظام طبقه‌بندی مبتنی بر علت (بر اساس مفاهیمی چون شکر، توکل، تقوا) به جای نظام‌های توصیفی فعلی حرکت کنیم.

در ادامه دکتر رفیعی هنر، استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با استناد به آمارهای جهانی، به نقد انحصارگرایی روان‌شناسی جریان اصلی پرداخت و اشاره کرد که طی ۲۰ سال گذشته، ۶۸ درصد نمونه‌های مطالعاتی در مجلات معتبر روان‌شناسی، آمریکایی و ۲۸ درصد اروپایی بوده‌اند که تنها ۵ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند.

وی تفاوت روان‌شناسی میان‌فرهنگی (با هدف یافتن اشتراکات و قوانین جهانی) و روان‌شناسی فرهنگی (با تأکید بر تفاوت‌های ذهنیت‌ها در فرهنگ‌های مختلف) را تبیین کرد. ایشان با ارائه مثال‌های عینی از تفاوت‌های فرهنگی، به مواردی مانند تفاوت در هدف‌گذاری (شخصی در برابر گروهی)، ماهیت رابطه (مبادله هزینه-فایده در برابر حفظ ارتباط به خاطر خود رابطه)، مدیریت هیجانات (ارزش هیجانات مثبت سطح بالا در برابر ارزش آرامش) و سبک‌های فرزندپروری اشاره کرد.

دکتر رفیعی هنر به تفاوت در بروز نشانه‌ها اشاره کرد و افزود: برای مثال در حالی که مردان اروپایی هنگام افسردگی تمایل به «کز کردن» (Withdrawal) دارند، در مردان شرقی این اختلال ممکن است به صورت «پرخاشگری» بروز یابد که عدم توجه به این تفاوت‌ها منجر به خطای تشخیص می‌شود.

در ادامه این پیش‌نشست، دکتر ناصر آقابابایی، استادیار دانشگاه قرآن و حدیث با اشاره به مبانی تاریخی روان‌شناسی مدرن، به نوعی تحریف تاریخی در انتقال روان‌شناسی از اروپا به آمریکا پرداخت و بیان کرد که در این فرایند، به‌ویژه از سوی تیچنر، برخی ابعاد فرهنگی اندیشه‌های ویلهلم وونت حذف یا نادیده گرفته شده است.

وی همچنین با تأکید بر نقش زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی در تحلیل پدیده‌های روانی، به پدیده‌هایی مانند «هیکیکوموری» (حبس خودخواسته در اتاق) و راهکار درمانی بومی آن یعنی «خواهر کرایه‌ای» در ژاپن اشاره کرد و تصریح کرد که فهم و تفسیر این پدیده‌ها بدون توجه به بافت فرهنگی و اجتماعی می‌تواند منجر به برداشت‌ها و تشخیص‌های نادرست شود.

دکتر ناصر آقابابایی همچنین بر لزوم تحلیل فرهنگی دقیق برای استخراج عناصر فرهنگی خاص ایران جهت گنجاندن در برنامه‌های درسی و مداخلات درمانی تأکید کرد و هشدار داد که بدون این تحلیل، مداخلات موجود حاشیه‌ای و مبتنی بر سلیقه شخصی درمانگران خواهند بود.

در پایان این پیش‌نشست که دبیری علمی آن را دکتر نوید خاکبازان، استادیار روان‌شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب بر عهده داشت، بر محور «جسارت علمی» و «اخلاق حرفه‌ای» تأکید شد.

گفتنی است در این پیش‌نشست استادان تصریح کردند که روانشناسان ایرانی باید جرأت نقد کدهای اخلاقی وارداتی را نیز داشته باشند و مرزهای حرفه‌ای را متناسب با فرهنگ «ارتباط‌محور» ایران بازتعریف کنند.