مسجد زینبیه در حقیقت، قلب تپنده جامعه شیعیان کشور ترکیه به شمار می‌رود
افتتاح مسجد و مرکز فرهنگی زینبیه را می‌توان جلوه‌ای روشن از وحدت، بلوغ اجتماعی و همگرایی نخبگان مذهبی و سیاسی ترکیه دانست.
به گزارش روابط عمومی دانشگاه، دکتر عباس خامه‌یار، مشاور رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب در امور بین‌الملل، در گفت‌وگو با روابط عمومی دانشگاه ادیان و مذاهب درباره سفر خود به ترکیه و حضور در مراسم افتتاحیه مسجد زینبیه، به تبیین ویژگی‌های جامعه ترکیه پرداخت و گفت: جامعه ترکیه در مجموع، جامعه‌ای متکثر و چندلایه است. در این کشور، طیف‌های گوناگون اهل سنت، گروه‌های مختلف علوی، و جمعیت قابل‌توجهی از شیعیان در کنار یکدیگر زیست می‌کنند. افزون بر آن، جریان‌های سیاسی با گرایش‌های متنوع اسلام‌گرا و سکولار نیز در فضای عمومی این کشور حضور پررنگی دارند؛ حضوری که نمود آن را می‌توان در رقابت‌های انتخاباتی ریاست‌جمهوری و پارلمان به‌روشنی مشاهده کرد.
وی در ادامه افزود: طبیعی است که چنین جامعه‌ای، پذیرای میلیون‌ها مهاجر از کشورهای منطقه، به‌ویژه از مصر و سوریه، باشد؛ مهاجرانی که عمدتاً از جریان‌های اسلام‌گرا هستند و حضور آنان بی‌تردید بر فضای اجتماعی و فرهنگی ترکیه تأثیر می‌گذارد. بخشی از این افراد، به‌ویژه سوری‌ها، در دوران حکومت بشار اسد به ترکیه پناه آوردند. با این حال، دکتر خامه‌یار تأکید کرد: «با وجود تنوع جریان‌ها و اختلافات سیاسی، جامعه ترکیه توانسته است روح همگرایی و وحدت خود را حفظ کند. خوشبختانه، تأثیر این تحولات نه تنها موجب واگرایی نشده، بلکه همبستگی و محبت نسبت به اهل بیت(علیهم‌السلام) همچنان در میان مردم این کشور جایگاه ویژه‌ای دارد.
وی در ادامه سخنان خود خاطرنشان کرد: بسیاری از جریان‌های اسلام‌گرا در ترکیه، ریشه در انقلاب اسلامی ایران دارند و از دیرباز، عشق و احترام ویژه‌ای نسبت به ایران و انقلاب اسلامی در دل داشته‌اند. اندیشه‌های شهید مطهری، حضرت امام خمینی(ره) و پیش از آن، آثار دکتر علی شریعتی تأثیر عمیقی بر فضای فکری آنان گذاشته است. دکتر خامه‌یار گفت: «جالب است که وقتی با برخی از این سیاستمداران و اندیشمندان گفت‌وگو می‌کنیم، همچنان به آثار شریعتی استناد می‌کنند و از اندیشه‌های او الهام می‌گیرند؛ این میزان از تأثیرگذاری، نشان از عمق پیوند فکری آنان با انقلاب اسلامی دارد.»
او با تأکید بر وجود نوعی همگرایی میان شیعیان و جریان‌های اسلام‌گرای ترکیه افزود: «با وجود فشارها و رقابت‌های سیاسی میان گروه‌های اسلامی در سال‌های اخیر، به‌ویژه پس از بیداری اسلامی و تحولات سوریه، این همدلی و محبت نه‌تنها از میان نرفته، بلکه همچنان زنده و پایدار است.»
مشاور رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب در امور بین‌الملل با اشاره به روابط تاریخی ایران و ترکیه اظهار داشت: «روابط دو کشور همواره دوستانه و سازنده بوده است. تعاملات فرهنگی، اعم از فعالیت‌های سفارتخانه‌ها و رایزنی‌های فرهنگی ایران در آنکارا و استانبول، و نیز حضور فعال سفارت ترکیه در تهران، نقش مؤثری در معرفی متقابل فرهنگ، ادبیات و هنر دو ملت ایفا کرده‌اند.» او افزود: «نکته قابل تأمل آن است که در ترکیه هیچ‌گونه واگرایی یا تنش مذهبی میان شیعیان و اهل سنت، و حتی میان شیعیان و سکولارها مشاهده نمی‌شود؛ موضوعی که شایسته قدردانی از علمای شیعه، نخبگان و فعالان فرهنگی این جامعه است.»
دکتر خامه‌یار در ادامه گفت: «بسیاری از شخصیت‌های مذهبی و فکری، بی‌آنکه نامی از آنان برده شود، در سالیان گذشته نقشی مؤثر در حفظ وحدت ملی و همگرایی مذهبی ایفا کرده‌اند. این ویژگی در مقایسه با کشورهای همسایه، نقطه قوتی ارزشمند و امیدبخش برای جامعه ترکیه به‌شمار می‌آید.»
وی، نماد روشن همفکری و وحدت را در آیین‌ها و مناسبت‌های مرتبط با اهل بیت(علیهم‌السلام) دانست و تصریح کرد: «در ایام عاشورا، دیگر مناسبت‌های دینی و سالروز شهادت یا میلاد شخصیت‌های بزرگ خاندان پیامبر(ص)، حضور و مشارکت گسترده اهل سنت و مقامات سیاسی ترکیه کاملاً چشمگیر است؛ حضوری که خود گواهی روشن بر پیوند عمیق عاطفی و دینی در این جامعه متکثر است.
دکتر عباس خامه‌یار در ادامه گفت‌وگو با اشاره به جایگاه «زینبیه» در ترکیه اظهار داشت: «در استانبول، مسجد و مرکزی فرهنگی و مذهبی با عنوان زینبیه وجود دارد که در حقیقت، قلب تپنده جامعه شیعیان این کشور به شمار می‌رود. در این مکان، مناسبت‌های بزرگ مذهبی با حضور ده‌ها هزار نفر از اقشار مختلف برگزار می‌شود و جالب آن‌که پیروان دیگر مذاهب نیز در این آیین‌ها مشارکت دارند. در یکی از این مراسم‌ها، آقای رجب طیب اردوغان شخصاً حضور یافت و سخنرانی کرد؛ همچنین شخصیت‌هایی از کشورهای مختلف از جمله جمهوری اسلامی ایران، همچون آقای دکتر علی‌اکبر ولایتی، در روز عاشورا در این مرکز به ایراد سخن پرداختند. بی‌تردید، زینبیه را می‌توان نماد همبستگی و پیوند عمیق محبان اهل بیت(علیهم‌السلام) دانست؛ اعم از شیعه، سنی و علوی.»
وی در ادامه با اشاره به توسعه چشمگیر این مجموعه افزود: «بازسازی و گسترش مرکز زینبیه در ساختمانی وسیع و در یکی از بهترین نقاط شهر استانبول صورت گرفت. این مجموعه عظیم با عنوان مجموعه فرهنگی یا حسینیه زینب و با معماری باشکوهی آمیخته از نمادها و عناصر سنتی اسلامی، در زمینی با ۷۲ هزار مترمربع زیربنا احداث شده است. آیین افتتاحیه این مرکز، به مناسبت سالروز میلاد حضرت زینب(سلام‌الله‌علیها) و با حضور هیئت‌هایی از کشورهای مختلف از جمله عراق، لبنان، سوریه، آذربایجان و ایران برگزار شد.»
مشاور رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب در امور بین‌الملل با توصیف شکوه مراسم افزود: «افتتاح این مجموعه با همت و مدیریت برجسته شیخ صلاح‌الدین اوزگوندوز، از چهره‌های دینی ترکیه، برگزار شد؛ مراسمی که از نظر حضور مردمی و تنوع شرکت‌کنندگان، کم‌نظیر بود. هزاران شهروند شیعه ترک، در کنار نمایندگان تمامی جریان‌های سیاسی – از مقامات دولتی گرفته تا احزاب مخالف – در فضایی سرشار از احترام و همدلی گرد هم آمدند. این آیین باشکوه را می‌توان جلوه‌ای روشن از وحدت، بلوغ اجتماعی و همگرایی نخبگان مذهبی و سیاسی ترکیه دانست».
دکتر عباس خامه‌یار در ادامه سخنان خود به جزئیات مراسم افتتاحیه مجموعه فرهنگی زینبیه اشاره کرد و گفت: «در این آیین باشکوه، معاون رئیس‌جمهور ترکیه – به نمایندگی از آقای اردوغان – به همراه استاندار استانبول، شهردار این شهر بزرگ و رئیس حزب مخالف، همگی در کنار هم حضور داشتند و به سخنرانی پرداختند. افزون بر آنان، نمایندگانی از کشورهای عراق، لبنان و جمهوری اسلامی ایران، از جمله حجت‌الاسلام والمسلمین قاضی‌عسکر، نیز در مراسم سخنرانی کردند. بدون تردید، این گردهمایی جلوه‌ای کم‌نظیر از وحدت و هم‌افزایی میان جریان‌های سیاسی و مذهبی بود.»
وی در ادامه افزود: «نکته درخور توجه در این مراسم، تأکید مشترک تمام سخنرانان – از دولت و مخالفان گرفته تا میهمانان خارجی – بر وحدت ملی، نقش سازنده شیعیان در جامعه ترکیه، و جایگاه والای اهل بیت(علیهم‌السلام) بود. همگی با بیانی زیبا از نقش حضرت زینب(سلام‌الله‌علیها) در پیام‌رسانی عاشورا و تداوم نهضت امام حسین(ع) سخن گفتند. در شرایطی که دشمنان جهان اسلام در پی دامن زدن به اختلافات مذهبی و واگرایی میان مسلمانان‌اند، این سطح از همدلی و هم‌زبانی، اقدامی هوشمندانه و پیام‌آور بصیرت و درایت سیاسی بود.»
دکتر خامه‌یار خاطرنشان کرد: «اهمیت این رویداد در آن بود که هم از سوی دولت و حزب حاکم و شخص رئیس‌جمهور، و هم از طرف احزاب مخالف و گروه‌های سیاسی گوناگون مورد حمایت قرار گرفت. این هم‌صدایی، خود نشانه‌ای از بلوغ سیاسی و اجتماعی است.»
وی در ادامه گفت: «من در این مراسم حضور داشتم. در آغاز برنامه، همان‌گونه که از دیگر میهمانان استقبال شد، از نمایندگان برجسته مراجع تقلید قم نیز با احترام ویژه استقبال گردید. نام تک‌تک مراجع از تریبون رسمی مراسم اعلام شد و از آنان تقدیر به عمل آمد. همچنین از نماینده دانشگاه ادیان و مذاهب نیز تشکر شد که این خود فرصتی مغتنم برای گسترش همکاری‌های علمی، فرهنگی و آموزشی میان دانشگاه ادیان و مرکز فرهنگی زینبیه فراهم می‌سازد.»
مشاور رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب در امور بین‌الملل در پاسخ به پرسشی درباره رمز موفقیت این مراسم در گردآوری گروه‌های گوناگون بدون بروز هیچ‌گونه تنش توضیح داد: «بی‌تردید نقش اشخاص و رهبران مذهبی و سیاسی در شکل‌گیری چنین رویدادهایی بسیار تعیین‌کننده است، اما نباید از نقش جامعه و فضای عمومی نیز غفلت کرد».
دکتر عباس خامه‌یار در ادامه سخنان خود تصریح کرد: «به باور من، بزرگان‌و دیگر نخبگان جامعه شیعه ترکیه، با نگاهی عمیق به منافع ملی کشور، شرایط منطقه و آموزه‌های دینی اهل بیت(علیهم‌السلام) حرکت می‌کنند. همین رویکرد مسئولانه و معتدل، طی سال‌های گذشته موجب جلب اعتماد و احترام جریان‌های گوناگون سیاسی شده و مرکز زینبیه را به محوری برای گفت‌وگو و همگرایی سیاستمداران تبدیل کرده است.»
وی با اشاره به سخنان مقام‌های ارشد ترکیه در آیین افتتاحیه افزود: «زمانی که معاون رئیس‌جمهور ترکیه با صراحت و احترام از جامعه شیعه، مکتب اهل بیت(علیهم‌السلام) و شخصیت والای حضرت زینب(سلام‌الله‌علیها) سخن می‌گوید، آن هم در مراسمی که به نام و مناسبت تولد آن بانوی بزرگ برپا شده است، این امر نشانه‌ای روشن از هوشمندی، بصیرت و باور قلبی آنان به مفاهیمی است که مطرح می‌کنند. چنین نگاهی، نشانگر درک عمیق از جایگاه اهل بیت(ع) در فرهنگ اسلامی و ضرورت همزیستی مسالمت‌آمیز میان پیروان مذاهب است.»
دکتر خامه‌یار تأکید کرد: «این پدیده را باید از چند زاویه دید. رویکرد ترکیه به وحدت دینی و اجتماعی می‌تواند الگویی الهام‌بخش برای کشورهایی باشد که متأسفانه تحت‌تأثیر جریان‌های سیاسی داخلی یا خارجی به سوی تفرقه سوق داده می‌شوند. چنین تجربه ای در این زمینه، نمونه‌ای زیبا و قابل تأمل از عقلانیت سیاسی و بلوغ اجتماعی است.»
او با اشاره به گستره این نگرش در سطح جامعه ترکیه گفت: «آنچه در این کشور دیده می‌شود، فراتر از رقابت‌های حزبی و سیاسی است. جامعه شیعی ترکیه خود را محدود به هیچ جریان خاصی نمی‌داند و این رویکرد، بیانگر نوعی بلوغ جمعی و باور عمومی نسبت به وحدت، تقریب مذاهب و همزیستی مسالمت‌آمیز است.»
مشاور رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب در امور بین‌الملل در پایان افزود: «طبیعی است کسانی که مسئولیت اداره مجموعه‌ای منسوب به حضرت زینب(سلام‌الله‌علیها) را بر عهده دارند، آموزه‌های اهل بیت(علیهم‌السلام) را چراغ راه خود می‌دانند؛ آموزه‌هایی که در سخت‌ترین شرایط نیز بر وحدت، همبستگی و پرهیز از تفرقه تأکید کرده‌اند. بی‌تردید، این پایبندی به فرهنگ اهل بیت(ع) رمز پایداری و شکوفایی چنین حرکت‌های وحدت‌آفرینی در ترکیه است.
وی در ادامه و در پاسخ به پرسشی درباره حضور نماینده مقام معظم رهبری در این آیین و ارزیابی آن در شرایطی که برخی جریان‌ها تلاش دارند میان ایران و شیعیان ترکیه فاصله ایجاد کنند، گفت: «اختلاف سلیقه و تفاوت دیدگاه، بخشی طبیعی از هر جامعه پویاست و جامعه شیعه ترکیه نیز از این قاعده مستثنا نیست. همان‌گونه که در عراق، درون جریان‌های شیعی اختلاف نظرهایی وجود دارد، در ترکیه نیز چنین تنوع فکری دیده می‌شود. این تفاوت‌ها، نشانه پویایی سیاسی است و نه نشانه گسست.»
دکتر خامه‌یار تأکید کرد: «جمهوری اسلامی ایران همواره کوشیده است در امور داخلی دیگر کشورها دخالت نکند. و مسائل درون‌جریانی جوامع شیعی را به خود آنان واگذار می‌کند و تنها در صورت درخواست، مشورت‌های خیرخواهانه و دلسوزانه‌ای را در چارچوب حفظ وحدت ملی و همبستگی مذهبی ارائه می‌دهد.»
او در ادامه افزود: «نهادها و فعالان ایرانی در ترکیه – چه فرهنگی، چه اجتماعی و چه سیاسی – در سال‌های گذشته نقش مؤثری در تقویت پیوندها میان جوامع اسلامی ایفا کرده‌اند. هرچه رفتار ما هوشیارانه‌تر، کلان‌نگرانه‌تر و راهبردی‌تر باشد، به تحکیم این همبستگی کمک بیشتری خواهد کرد.»
مشاور رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب در امور بین‌الملل خاطرنشان کرد: «گاهی برخی نقل‌قول‌ها یا گزارش‌ها – اگر بدون دقت و درایت منتشر شوند – ممکن است ناخواسته به وحدت امت اسلامی آسیب برسانند. اما خوشبختانه در مراسم اخیر، شاهد بلوغ، آرامش و درایتی مثال‌زدنی بودیم. نمایندگان تمامی مراجع تقلید در این گردهمایی شرکت داشتند و در فضایی صمیمانه با شیخ صلاح‌الدین اوزگوندوز، بنیان‌گذار مجموعه زینبیه، و نیز دیگر شخصیت‌های صاحب‌نظر، حتی آنان که دیدگاه متفاوتی داشتند، به گفت‌وگو نشستند.»
وی در پایان تأکید کرد: «نقش برخی افراد در تحکیم وحدت میان روحانیون شیعی ترکیه بسیار قابل توجه است. نمونه روشن آن را می‌توان در مراسم افتتاح مرکز امام علی(ع) در هامبورگ – شاخه استانبول – مشاهده کرد؛ جایی که روحانیون ترک با دیدگاه‌های متفاوت، در کنار مهمانان خارجی و شخصیت‌هایی چون آقای قاضی‌عسگر، پشت یک میز نشستند و در مراسم مشارکت کردند. این هم‌نشینی، گامی بزرگ در مسیر وحدت علما و انسجام جامعه شیعی ترکیه به شمار می‌آید.
