به گزارش روابط عمومی دانشگاه، به همت دانشکده مطالعات زن و خانواده، با همکاری پژوهشکده شورای نگهبان و معاونت امور زنان در ریاست جمهوری، پیش‌نشست همایش «حقوق ملت و آزادی‌های مشروع در منظومه فکری حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای (مدظله‌العالی)» با موضوع «تقاطع جنسیت و خانواده در منظومه فکری رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای (مدظله‌العالی)» با حضور اساتید، دانشجویان و پژوهشگران برگزار شد. در این رویداد، اساتید با ارائه تحلیل‌های علمی و ارجاع به بیانات رهبر معظم انقلاب، به تبیین جایگاه زن و خانواده در اندیشه ایشان پرداخته و راهکارهای پیشنهادی برای مسائل انضمامی جامعه ایرانی را مورد بحث قرار دادند.

روش‌شناسی بررسی اندیشه‌های دینی

دکتر مجید دهقان، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب، بحث خود را با مقدمه‌ای در خصوص روش‌شناسی بررسی اندیشه‌های دینی آغاز کرد. وی با اشاره به سه سطح تحلیل تاریخی شامل تاریخ علم، تاریخ اندیشه و تاریخ مفاهیم، تأکید کرد که برای فهم دقیق اندیشه‌ هر متفکری در حوزه زنان و خانواده، باید به این سطوح توجه ویژه‌ای داشت.

دکتر دهقان با اشاره به تاریخ علم، توضیح داد که این سطح به بررسی تحولات گزاره‌های علمی در یک رشته خاص می‌پردازد. در مرحله بعدی، تاریخ اندیشه به تحلیل آراء و دیدگاه‌های اندیشمندان در حوزه‌های مختلف از جمله مسائل زنان و خانواده می‌پردازد که لزوما در یک رشته علمی خاص بیان نشده است. در مرحله آخر تاریخ مفهومی است که بنیان های تحول آگاهی را نه در علم و اندیشه ها بلکه در تحول مفاهیم بنیادین می داند و مشهورترین چهره آن کوزلک است.

وی افزود: «در ایران، پیش از مشروطه، به دلیل عدم وجود رشته علمی در حوزه زنان، اندیشمندان دینی و روشنفکران به‌صورت پراکنده در این حوزه اندیشه ورزی می‌کردند از همین رو با اندیشه ها و نه مسائل علمی در حوزه زنان مواجهه هستیم که با روش شناسی خاص خود باید آن را تحلیل کنیم.»

دکتر دهقان با معرفی روش‌های قابل استفاده در تحلیل اندیشه شامل هرمنوتیک و تحلیل گفتمان به روش‌شناسی کوئنتین اسکینر اشاره کرد که بر تحلیل زمینه‌مند اندیشه‌ها تأکید دارد و از مفاهیمی چون «مغالطه تاریخ‌پریشی» برای جلوگیری از تفسیرهای نادرست استفاده می‌کند.

ویژگی های اندیشه رهبر انقلاب در حوزه زنان

در ادامه، وی به دیدگاه رهبر انقلاب در خصوص مسائل زنان پرداخت و فهم آن را مستلزم فهم جریان اندیشه دینی معاصر در ایران در این حوزه دانست و به تقابل دو گفتمان سنتی و غربگرا و تولد نواندیشی سومی در زمان مشروطه اشاره کرد که به مرور زمان ارتقا و گسترش می یابد. اندیشه های رهبر انقلاب در نظر ایشان از این جهت قابل توجه است که صرفاً اندیشه های یک اندیشمند دینی نیست بلکه به دلیل جایگاه رهبری اندیشه های سیاستی نیز در آن به چشم می خورد.
عضو هیات علمی دانشگاه ادیان و مذاهب تفاوت رهبر انقلاب با سایر اندیشمندان در این حوزه را توجه به مسائل زنان به شکل انضمامی و نه تمرکز بر مفهوم انتزاعی زن دانست وگفت: «رهبر انقلاب ظلم به زنان در خانواده را به‌عنوان یک واقعیت اجتماعی به رسمیت می‌شناسند و انکار نمی کند. ایشان معتقدند که این ظلم باید از طریق سه ابزار اصلی برطرف شود: فرهنگ‌سازی و اخلاق، مداخله قانونی و اصلاح نگرش مردان.»

وی کور جنسیتی نبودن اندیشه رهبر انقلاب را ویژگی دیگر برشمرد و گفت: «در بین اندیشمندان معاصر کمتر پیدا می شود که شخصی به تمایز بین اخلاق دینی و اخلاق دینی جنسیتی اشاره کند. رهبر انقلاب معتقد است که اخلاق رایج دینی نتوانسته است مردانگی را اصلاح کند و لازم است که تربیت های دینی درشت خویی ها و زورگویی های مردانه را اصلاح کند». ویژگی سوم اندیشه ایشان در نظر دکتر دهقان توجه به تنوع زنان و خانواده ها و مسائل آنان است از این رو برخلاف بدنه انقلابی ورود قانون به حوزه خانواده برای جلوگیری از خشونت علیه زنان را لازم می دانند.

دکتر دهقان همچنین به بازتعریف مفهوم خانه‌داری در اندیشه رهبر معظم انقلاب اشاره کرد و آن را نوعی سیاست زبانی در سطح مفهومی دانست و گفت: «خانه‌داری در دیدگاه ایشان با حذف عنصر مکان به معنای خانه‌نشینی نیست، بلکه به مفهوم مدیریت و مراقبت از خانه است. این تعریف، زنان را از محدودیت‌ مکانی رها کرده و مشارکت اجتماعی آنها را با حفظ اصول دینی تسهیل می‌کند.». وی با اولویت مادری، حفظ حریم زن و مرد و حفظ کرامت و حقوق انسانی زنان را سه اصل در مشارکت اجتماعی زنان بیان کرد و نگرش رهبر انقلاب به زنان را در قالب مفهوم «انسان مونث» و نه «مونث انسان» تعبیر کرد.

زنانگی، جنسیت و خانواده

دکتر خدیجه برزگر، دیگر عضو هیئت علمی دانشگاه، بحث خود را با تمرکز بر مفهوم زنانگی و جنسیت در اندیشه رهبر انقلاب آغاز کرد. وی با ارجاع به مقدمه دکتر دهقان، اظهار داشت که فهم جایگاه زن در اندیشه دینی نیازمند بررسی دقیق مفاهیم جنسیت، زنانگی و نقش‌های خانوادگی و اجتماعی است.

دکتر برزگر با تأکید بر نقش خانواده به‌عنوان «سلول بنیادین جامعه»، گفت: «رهبر انقلاب خانواده را محور سلامت اجتماعی می‌دانند. اگر خانواده سالم باشد، جامعه نیز به سوی سلامت حرکت می‌کند و بالعکس، ناسالم بودن خانواده به ناسالم شدن جامعه منجر می‌شود.» وی افزود که در دیدگاه رهبر معظم انقلاب، زنان نه‌تنها در نقش مادری و خانه‌داری، بلکه در مشارکت مدنی، سیاسی و اجتماعی نیز مورد توجه قرار گرفته‌اند.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب به نقل‌قولی از رهبر معظم انقلاب در سال 1381 در دیدار با مردم زابل اشاره کرد که ایشان با ابراز تأسف از موانع موجود بر سر راه سوادآموزی و فعالیت‌های اجتماعی زنان در برخی مناطق، تأکید کرده‌اند که اسلام تفاوتی میان زن و مرد در این زمینه‌ها قائل نیست. دکتر برزگر این دیدگاه را نشان‌دهنده آگاهی رهبر انقلاب از مسائل انضمامی زنان در جامعه ایرانی دانست.

یکی از نکات برجسته سخنان دکتر برزگر، توجه به رابطه دوسویه زن و مرد در خانواده بود. وی گفت: «رهبر انقلاب در بحث خانواده، تنها به نقش زنان اکتفا نمی‌کنند، بلکه به نقش مردان و تعاملات متقابل آنها نیز توجه دارند. برای مثال، در موضوع فرزندآوری، ایشان کاهش تمایل به فرزندآوری را نه‌تنها مسئله‌ای زنانه، بلکه مسئله‌ای مردانه نیز می‌دانند و بر لزوم بررسی رفتارهای هر دو طرف تأکید دارند.»

دکتر برزگر همچنین به بازتعریف مفهوم «ریحانه» در سخنان رهبر معظم انقلاب پرداخت و گفت: «ایشان زن را به‌عنوان ریحانه (موجودی لطیف و نیازمند مراقبت) توصیف می‌کنند، اما این لطافت به معنای انفعال نیست. بلکه زن در جایگاه مدیر خانه، کارگزار فعال و تأثیرگذار است.» وی افزود که این دیدگاه، زنان را از حالت منفعل به عاملی فعال تبدیل کرده و مشارکت اجتماعی آنها را تقویت می‌کند.

در بخش دوم این پیش‌نشست، اساتید به تکمیل مباحث خود پرداختند و به پرسش‌های دانشجویان پاسخ دادند. دکتر دهقان با اشاره به تمدنی بودن مسئله زنان در اندیشه رهبر معظم انقلاب، گفت: «ایشان مسئله زنان را در سطح تمدنی می‌بینند. اگر اسلام نتواند خوانشی قابل‌قبول برای زن امروز ارائه دهد، در سطح تمدنی شکست خواهد خورد.» وی همچنین به تفاوت‌های جنسیتی و انسانی در دیدگاه رهبر انقلاب اشاره کرد و گفت که ایشان زن را ابتدا به‌عنوان انسان و سپس با اقتضائات جنسیتی می‌بینند، که این رویکرد محدودیت‌های سنتی را کاهش داده و به شکوفایی ابعاد انسانی زن کمک می‌کند.

دکتر برزگر نیز در بخش تکمیلی، بر لزوم توجه به رفتارهای متقابل زن و مرد تأکید کرد و گفت: «تکریم زن هم وظیفه خود اوست و هم وظیفه دیگران، به‌ویژه مردان. رفتار با زنان باید محترمانه، محبت‌آمیز و همراه با عفت باشد.» وی افزود که این دیالکتیک در سخنان رهبر انقلاب از دهه 80 به بعد به‌سمت توجه بیشتر به مشارکت زنان و مردان در مسائل اجتماعی حرکت کرده است.

در بخش پایانی و پرسش و پاسخ، دانشجویان به موضوعاتی چون تعارض ظاهری میان نقش‌های سنتی و مدرن زنان، ناترازی در فهم متون دینی و تأثیر فرهنگ بر برداشت‌های نادرست از جایگاه زنان پرداختند. یکی از دانشجویان به نقل‌قولی از نهج‌البلاغه اشاره کرد که زنان را به‌عنوان موجوداتی ضعیف توصیف می‌کند و پرسید چگونه می‌توان این دیدگاه را با اندیشه‌های مدرن تطبیق داد. دکتر دهقان در پاسخ گفت: «برداشت‌های فرهنگی از متون دینی نیازمند پالایش است. وظیفه ما به‌عنوان پژوهشگران، ارتقای فرهنگ و ارائه تفسیرهای روزآمد و روشمند از متون دینی است تا به درک بهتری از جایگاه زنان برسیم.»

پیش‌نشست همایش «حقوق ملت و آزادی‌های مشروع در منظومه فکری حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای (مدظله‌العالی)» با محوریت تقاطع جنسیت و خانواده، گامی مهم در راستای تبیین دیدگاه‌های رهبر انقلاب در حوزه زنان و خانواده بود. این نشست با تأکید بر مسائل انضمامی، بازتعریف مفاهیم کلیدی مانند خانه‌داری و زنانگی، و توجه به نقش دوسویه زن و مرد در خانواده، نشان داد که اندیشه رهبر انقلاب نه‌تنها ریشه در واقعیت‌های جامعه ایرانی دارد، بلکه نگاهی پیشرو و تمدنی به مسائل زنان ارائه می‌دهد.