به همت دانشکده قرآن و حدیث؛
ابعاد راهبردی صحیفه سجادیه بررسی شد
تاریخ انتشار:
با حضور دانشجویان دانشگاه حضرت معصومه (س) ابعاد راهبردی صحیفه سجادیه بررسی شد.
به گزارش روابط عمومی دانشگاه، به همت دانشکده قرآن و حدیث و با همکاری دانشگاه حضرت معصومه (س)، نشست علمی «صحیفه سجادیه: آینه‌ای از آسمان (از ژرفای معرفت و اخلاق تا اوج بلاغت و ادب)» و نشست «فصاحت و بلاغت در صحیفه سجادیه»، بازدید از کتابخانه و فروشگاه کتاب انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب با حضور دانشجویان دانشگاه حضرت معصومه (س) برگزار شد.
در نشست علمی «صحیفه سجادیه: آینه‌ای از آسمان (از ژرفای معرفت و اخلاق تا اوج بلاغت و ادب)» دکتر محمدعلی مروجی طبسی، عضو هیئت علمی دانشگاه حضرت معصومه (س) به توضیح راهبردهای امام سجاد (ع) در گسترش اخلاق و معنویت پرداخت.
حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر محمدعلی مروجی طبسی گفت: مقام معظم رهبری در سخنانی تاکید فرمودند که اگر در جامعه‌ای اخلاق وجود داشته باشد ولی از مواهب مادی محروم باشد بهشت است و برعکس اگر جامعه‌ای اخلاق نداشته باشد ولو امکانات رفاهی و مادی داشته باشد جهنم است؛ ایشان در بیانیه گام دوم انقلاب هم بر اخلاق و تهذیب نفس تاکید فراوانی دارند و خواستار مقابله و ستیز خردمندانه با مراکز ضداخلاق و معنویت هستند و هشدار جدی در این مورد داده‌اند.
این استاد دانشگاه حضرت معصومه (س) افزود: اگر تعریف دقیق‌تری بخواهیم از اخلاق ارائه دهیم در روایات منعکس است به خصوص روایات امام صادق (ع) که در کافی و منابع معتبر بیان شده است. در روایات امام صادق(ع) از مکارم اخلاق سخن گفته شده و ایشان آن را تعریف کرده‌اند. مضمون روایات در مورد مکارم اخلاق، گذشت و بخشش کسی است که شما را محروم و به شما بدی کرده است؛ مروت، سخاوت، شجاعت، غیرت، راستگویی و امانتداری و … هم از مصادیق مکارم اخلاق در روایات ایشان است. بسیاری از فضایل اخلاقی هم بستر اجتماعی دارد و باید با برقراری ارتباط با مردم از این فضایل رونمایی شود.
وی با تاکید بر بازخوانی دوران امام زین‌العابدین (ع) با بیان اینکه ایشان در خلأ نبودند و در بین مردم زندگی می‌کردند، گفت: فاخوری در کتاب تاریخ الادب العربی، گزارشی از وضعیت فرهنگی دوران امام سجاد (ع) ارائه کرده است و سخنان تکان‌دهنده‌ای دارد؛ مکه که محل نزول وحی و ام القری است و البته مدینه هم همینطور در دوران بنی‌امیه به جایی رسید که او در گزارشش می‌گوید زندگی اجتماعی جوانان جز باده‌گساری و شراب و زنا نبود و در محیط مکه و مدینه ابتذال در ساز و آواز و خوانندگی فراوان بود.
دکتر مروجی طبسی با بیان اینکه مسعودی در قرن پنجم گفته است که یزید علنا شرب خمر داشت و با حیوانات بازی می‌کرد و این به بدنه جامعه و مردم سرایت کرده بود و مردم به صورت علنی شراب می‌خوردند، اضافه کرد: حتی کسانی که ظاهرا عابد و زاهد بودند و حتی علمای مکتب خلفا به مکه و مدینه می‌رفتند چون مراکز فحشا داشت؛ امام سجاد (ع) در چنین فضایی در مدینه زندگی می‌کردند و به مکه هم برای حج می‌رفتند؛ در چنین فضایی راهبردهای امام چه می‌توانسته باشد؟ تا بتوانند این مراکز را محدود و جمع کنند.
راهبردهای امام سجاد (ع) در مقابله با فساد
عضو هیئت علمی دانشگاه حضرت معصومه (س) با بیان اینکه امام (ع) چندین راهبرد را در این عرصه به کار گرفتند، اظهار کرد: اولین راهبرد قرائت قرآن با صوت زیباست؛ کلینی نقل کرده است که سیره مستمره امام سجاد (ع) این بود که قرائت قرآن را طوری تلاوت می‌کردند که عابران از زیبایی تلاوت ایشان مجذوب می‌شدند. در روایت دیگری داریم که ایشان احسن الناس صوتا و پیشتاز و پیشگام بودند. سقاها وقتی عبور می‌کردند تلاوت حضرت را گوش می‌کردند.
وی تاکید کرد: قرائت قرآن اگر زیبا و اثرگذار و معنامحور باشد برای شنونده قطعا مؤثر است و به یاد خدا خواهد افتاد و خشوع و خضوع و یاد خدا در دل‌ها زنده می‌شود. امام (ع) در چنین شهری این راهکار را به کار بردند.
دکتر مروجی طبسی با تاکید بر اینکه ما باید برای تلاوت زیبا و قرائت زیبای قرآن و معنامحوری برنامه داشته باشیم، تصریح کرد: قاریان قرآن و مداحان آلبوم‌هایی تولید و فرازهایی از صحیفه سجادیه را با صدای زیبا ارائه کنند و بدانند که معارف صحیفه در دنیای مسیحیت و ادیان دیگر مخاطب دارد.
وی با بیان اینکه تدوین و تنظیم رساله حقوق امام (ع) از دیگر راهبردهای آن حضرت است، ادامه داد: ایشان حقوق را به ابعاد حقوق خدا، بندگان، طبیعت، اعضای بدن و … دسته‌بندی کردند؛ ۳۰ ماده در منشور حقوق بشر سازمان ملل وجود دارد که در آن به حق تشکیل خانواده اشاره شده است ولی حقوق زن و شوهر و فرزند در آن وجود ندارد ولی در رساله امام سجاد (ع) حقوق دیگران مانند زن و شوهر و فرزند و حق مردم بر کارگزاران و حق کارگزاران بر مردم و … اشاره شده است؛ ما شیعیان افتخار به پیروی از امامی داریم که رساله حقوق را در ۱۴۰۰ سال پیش تنظیم کرده است که عمیق‌تر از رساله جهانی حقوق بشر است.
تاریخ ادبیات عرب باید لباس عوض کند
دکتر مروجی طبسی افزود: راهبرد دیگر امام (ع) تدوین دعاها و نیایش‌ها است؛ اصحاب ایشان به تعبیر شیخ مفید از آن حضرت ادعیه فراوانی آموختند و به دست ما رسیده است؛ دعای مکارم الاخلاق و ابوحمزه ثمالی و … از جمله این ادعیه است؛ کسانی که تاریخ ادبیات عرب را نوشته‌اند جایی برای بیان میراث ادبی اهل بیت(ع) در نظر نگرفته‌اند در حالی که ادعیه ایشان جزء میراث ارزشمند امام سجاد (ع) است که از جهت فصاحت و بلاغت معیارهای لازم را دارد.
وی افزود: هم و غم شعرا در دوره بنی‌امیه این بود که اشعاری با موضوع هوسرانی باشد؛ امام (ع) در چنین شرایطی چه مضامین عرفانی، ادبی، اخلاقی و حقوقی را با فصاحت و بلاغت بیان فرمودند. معتقدم تاریخ ادبیات عرب باید لباس عوض کرده و از نو نوشته شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه حضرت معصومه(س) با بیان اینکه راهبرد دیگر امام(ع) مواعظ اثرگذار و سازنده ایشان بود، اضافه کرد: در دوران بنی‌امیه که اختناق از ویژگی‌های آن است امام(ع) بر اساس روایتی در کافی، کسانی که در محضر ایشان بودند و مواعظشان را می‌شنیدند به گریه می‌افتادند. روایتی از ابوحمزه ثمالی وجود دارد که ایشان هر جمعه در مسجد مدینه جلسه قرائت قرآن و موعظه داشتند.
دعوت عملی امام سجاد (ع)
وی افزود: راهبرد دیگر امام (ع) دعوت عملی به اخلاق و معنویت و مشی و رفتار معنوی است؛ امام صادق (ع) فرمودند: کونوا دعاه الناس بالسنتهم؛ اگر قصد دارید دعوت‌کننده به دین باشید به غیر زبان این کار را بکنید و حضرت سجاد (ع) هم مصداق بارز این مسئله بودند. مردم باید از بزرگان خود خواندن نماز، راستگویی، صداقت، محبت، معنویت و اخلاق را ملاحظه کنند و امام سجاد (ع) اینگونه بودند.
دکتر مروجی طبسی با اشاره به خضوع و خشوع امام سجاد (ع) در عبادت، تصریح کرد: ذهبی از علمای اهل سنت در قرن هشتم گفته است امام سجاد (ع) هر وقت می‌خواستند به نماز بایستند به رعشه و لرزش می‌افتادند؛ در روایت داریم که حضرت از وقتی که وضو می‌گرفت خضوع و خشوع وجودشان را فرا می‌گرفت یا در هنگام حج و به وقت لبیک گفتن زبانشان نمی‌چرخید زیرا می‌فرمودند می‌ترسم لبیک بگویم و خداوند لبیک مرا نپذیرد. باز از مصادیق دیگر در اعمال معنوی امام (ع)، خدمات اجتماعی است؛ ایشان در عین عبادت از نیازمندان و رسیدگی به فقرا غافل نبود و دیون بدهکاران را پرداخت می‌کردند. یکی از مصادیق بارز اخلاق و معنویت نحوه معاشرت و ارتباطات اجتماعی با دیگران است.
وی افزود: امام (ع) دأبشان این بود که هر شب کیسه بر دوش خود گذاشته و ارزاق را به خانه نیازمندان و فقرا می‌بردند. نقل است محمدبن اسامه بن زید، بیماری سختی گرفت و خیلی نگران بود زیرا دین و بدهی داشت و امام(ع) بدهی او را که بیش از ده هزار دینار بود پرداختند. خویشتنداری، بردباری و گذشت هم از دیگر اعمال ایشان بود.
دکتر مروجی طبسی در پایان تصریح کرد: امام سجاد (ع) مجسمه بخشش، حیا و عفت و کرم و بخشش و مجسمه مکارم الاخلاق بودند؛ ایشان با این راهبردهای چندگانه الگوی معیار برای گسترش اخلاق و معنویت برای همه بشریت هستند.
وی در ادامه با اشاره به فساد و ابتذال در مکه و مدینه در آن دوران، گفت: «امام (ع) با قرائت زیبای قرآن، تدوین رساله حقوق، تنظیم دعاها، مواعظ سازنده و دعوت عملی به اخلاق، به مقابله با این فضا پرداختند».
در ادامه این نشست دکتر محمد ملکی نهاوندی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب، سخنان خود را با موضوع «فصاحت و بلاغت در صحیفه سجادیه» آغاز و عنوان کرد: در بحث بلاغت صحیفه سجادیه کارهای زیادی انجام شده است ولی تقریبا بحث فصاحت را کنار گذاشته‌اند در حالی که یکی از ویژگی‌های این کتاب شریف، فصاحت آن است. آیت‌الله مرعشی نجفی گفت‌وگویی با طنطاوی داشتند و ایشان کتاب صحیفه را به وی هدیه داد و او بعد از مطالعه گفته بود؛ رایتها فوق کلام البشر و دون کلام الخالق.
این استاد دانشگاه ادیان و مذاهب درباره تفاوت بلاغت و فصاحت گفت: فصاحت مقدمه بلاغت است و کسی که فصیح نسیت قطعا کلام بلیغی هم ندارد؛ بلیغ یعنی به کاربردن هنری که بتوان کلام فصیح را بهتر به مخاطب برسانیم. برخی می‌گویند اهل بیت(ع) فصیح نبودند و به زبان روز سخن می‌گفتند یا برخی گفته‌اند از کجا معلوم است که مطالب رسیده از ایشان کلام خود آنان است و شاید فصحا و بلغا کلمات ایشان را نقل به مضمون کرده‌اند.
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان اینکه ما سه زبان عربی داریم؛ زبان فصیح، معاصر و محلی، گفت: زبان عربی فصیح زبانی است که زبان و کلمه منطبق با کلام عرب فصیح است. عرب فصیح هم از منظر برخی قریش و بنی تمیم است و یا زبانی که بین همه مشترک بوده و مختص به یک قبیله نبوده است. عربی معاصر آن است که از جهت کلام و لحن منطبق با عربی عرب فصیح است ولی از جهت کلمه تفاوت وجود دارد.
وی ادامه داد: از صدر اسلام تا زمانی که صحیفه نوشته شده است نزدیک یک قرن گذشته است ولی ما مدعی هستیم که این کتاب با وجود این مقدار دوری از صدر اسلام از فصاحت و بلاغت بالایی برخوردار است. به خاطر قبلیه‌گرایی مردم عرب، می‌توان پذیرفت که زبان آنان تا ۵۰۰ سال تغییر نکند؛ در فیلم مختار ملاحظه کردیم که در کوفه با اینکه در اصل شهری نظامی بود و یکی از خلفا آن را درست کرده بود باز نظام قبیله‌گرایی شدیدی بین مردم عرب وجود داشت و حتی همین الان هم این قبیله‌گرایی در بین مردم عرب شدید است.
دکتر محمد ملکی نهاوندی در پایان افزود: به تعبیری می‌توان گفت که تا دوره زمخشری که برای قرن ششم است زبان عربی تغییر نکرده است بنابراین شبهه عدم فصاحت کلام ائمه (ع) با این تحلیل منتفی است.
گفتنی است پس از این نشست، دانشجویان دانشگاه حضرت معصومه (س) از کتابخانه دانشگاه ادیان و مذاهب بازدید کردند و مهدی محمدی شجاعی مدیر اطلاع رسانی و انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب نیز ضمن استقبال از دانشجویان دانشگاه حضرت معصومه (س)، مدعوین را با ظرفیت‌ها و مزیت‌های کتابخانه دانشگاه ادیان و مذاهب آشنا کرد. وی در این دیدار اشاره داشت که کتابخانه دانشگاه ادیان و مذاهب با مجموعه‌ای غنی از کتب مرتبط با ادیان مختلف و به‌روزترین کتاب‌ها و آثار پژوهشی در این حوزه‌ها، فرصتی برای آشنایی بیشتر با تنوع فرهنگی و دینی فراهم آورده است.
