تقدیم به دو یار وفادار پیامبر(ص)
این فرصت را غنیمت می‌شمارم و سخنانم را به محضر دو شخصیت برجسته تاریخ اسلام، حضرت خدیجه کبری(س) و حضرت ابوطالب(ع)، تقدیم می‌کنم. این دو بزرگوار، حامیان بی‌بدیل پیامبر اکرم(ص) بودند که حق عظیمی بر گردن امت اسلامی دارند؛ حقی که متأسفانه کمتر به درستی ادا شده است.

بخش اول: جغرافیا و تاریخچه بقیع
موقعیت و محدوده بقیع
– بقیع در فاصله ۲۰۰ متری شمال مسجد النبی قرار داشت و مسیر دسترسی به آن از باب جبرئیل آغاز می‌شد.
– این مسیر در منابع تاریخی با نام «کوچه زغالب» شناخته می‌شده است. ایرانیان به اشتباه آن را «کوچه بنیهاشم»می‌نامند، در حالی که هیچ سند تاریخی مبنی بر سکونت خاندان بنیهاشم در این محدوده وجود ندارد.
توسعه بقیع در گذر زمان
– مساحت اولیه بقیع در زمان پیامبر(ص) حدود ۱ هکتار بود، اما امروزه به ۱۷ هکتار رسیده و طرح‌های توسعه اخیر عربستان سعودی احتمالاً آن را به ۲۲ هکتار افزایش خواهد داد.
– در قرون میانه، با احداث دیوار دور مدینه، بخشی از بقیع به محدوده بین‌الحرمین (فضای بین حرم نبوی و بقیع) تبدیل شد و دسترسی به آن محدودتر گردید.

—

بخش دوم: بقیع؛ از سکونتگاه تا مدفن
سکونتگاه نخستین مسلمانان
– پس از هجرت پیامبر(ص)، مهاجران مکه در اتاق‌های کوچک اطراف مسجد النبی ساکن شدند. با افزایش جمعیت، زمین‌های بقیع توسط پیامبر(ص) به مسلمانان واگذار شد تا خانه‌سازی کنند.
– بنی‌هاشم و قریش از جمله ساکنان برجسته بقیع بودند. خانه‌های امیرالمؤمنین علی(ع)، عقیل، جعفر طیار و محمد بن حنفیه در این محدوده گزارش شده است.
– تا قرن چهارم هجری، بقیع یکی از محله‌های اصلی مدینه بود، اما به تدریج با گسترش دفن اموات، به قبرستان تبدیل شد.

 نخستین دفن‌شدگان در بقیع
– اسعد بن زراره (انصاری) و عثمان بن مظعون (مهاجر) نخستین کسانی بودند که در سال دوم هجری در بقیع دفن شدند.
– حضرت فاطمه بنت اسد(ع) (مادر امیرالمؤمنین) و ابراهیم (پسر پیامبر) نیز در این مکان آرمیده‌اند.
– پس از رحلت پیامبر(ص)، بقیع به مرور به اصلی‌ترین قبرستان مدینه تبدیل شد و قبور چهار امام شیعه (امام حسن مجتبی(ع)، امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع)) در آن قرار گرفت.

—

بخش سوم: تحولات و تخریب بقیع
– در قرون سوم و چهارم هجری، با هجوم قبایل جنگجو مانند بنی حرب، سکونت در بقیع کاهش یافت و این مکان به طور کامل به قبرستان تبدیل شد.
– تنها بنای باقی‌مانده در بقیع تا پیش از تخریب وهابیون، مسجد فاطمه(س) بود که به عنوان محل عبادت ایشان شناخته می‌شد.
– متأسفانه امروزه از خانه‌ها و قبور تاریخی بقیع اثری باقی نمانده و تنها ویرانه‌هایی از آن برجاست.

—

آشنایی با تاریخ پرفرازونشیب بقیع، نه تنها جایگاه معنوی این مکان را روشن می‌سازد، بلکه ضرورت حفظ میراث اسلامی و پاسداشت حقوق اهل‌بیت(ع) را یادآور می‌شود. امید است با گسترش پژوهش‌های تاریخی، ابهامات باقی‌مانده درباره این مکان مقدس برطرف گردد.