به گزارش روابط عمومی دانشگاه، به همت پژوهشگاه ادیان و مذاهب و با مشارکت انجمن علمی ادیان و مذاهب حوزه علمیه قم نشست علمی «امامیه و آقاخانیه؛ بایسته های تعامل شیعیان اثنی عشری و شیعیان اسماعیلی ایرانی» برگزار شد.

در این نشست حجت الاسلام والمسلمین دکتر مهدی فرمانیان، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب، در موضوع شیوه‌های تعامل با آقاخانیه نکاتی را بیان کرد و گفت: برخی مسائلی که پیرامون این فرقه بیان می‌شود نادرست بوده و هنوز نیز شواهدی بر این مدعا وجود ندارد که بخواهند اقدامات آقاخانیه را جاسوسی بدانند. باید گفت ارتباط با انگلستان دلیل نمی‌شود که اینها را باید کنار بگذاریم. همچنین در خصوص سکولار بودن باید گفت که برخی فرقه‌های دیگر همچون نصیریه در سوریه نیز سکولار هستند و اگر قرار بر ترک ارتباط و عدم برقراری است باید با تمام فرقه‌های سکولار قطع ارتباط کرد.

وی گفت: ما باید در ارتباط با دیگر فرقه‌ها به سخنان و نحوه برخورد بزرگان‌مان با دیگران توجه کنیم. نمونه این مثال نیز آیت الله تسخیری (ره) است که در زمانی که دبیرکل مجمع جهانی تقریب بود، می‌گفت که تعاون می‌کنیم، تعاون بر آن چیزی که اشتراک داریم و در باب آنچه که اختلاف داریم همدیگر را معذور می‌دانیم. امام خمینی (ره) رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران نیز این موارد را معذور و جاهل قاصر می‌داند.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب بیان کرد: مبنای ما در تعامل با فرقه‌ها به‌خصوص آقاخانیه می‌تواند مبنای علمی، راهبردی و فرهنگی داشته باشد. به نظر بنده اولین شیوه برای تعامل با اسماعیلیه شیوه تعامل فرهنگی است. چراکه آقاخانیه هم دانشگاه و هم موسسه مطالعات اسماعیلی لندن را دارد و ما می‌توانیم نشست‌های علمی و فرهنگی متعددی با ایشان داشته باشیم.

حجت الاسلام والمسلمین دکتر مهدی فرمانیان در پایان ضمن اشاره به تولیدات فرهنگی و رسانه‌ای افزود: تولیدات فرهنگی و رسانه‌ای همچون ساختن فیلم‌ها و سریال‌ها و ترجمه آنها به زبان‌های دیگر و همچنین انتشار آن به اکثر نقاط دنیا می‌تواند ارتباط شیعه با دیگر فرقه‌ها و ادیان را بیش از پیش افزایش دهد. همچنین استفاده از ارتباطات برون مرزی و استفاده از ظرفیت‌های فرقه‌های دیگر همچون آقاخانیه، می‌تواند به ساخت محصولات فرهنگی و شناساندن مبانی شیعه به دیگران کمک بسزایی داشته باشد.

در ادامه این نشست حجت الاسلام والمسلمین دکتر حمیدرضا شریعتمداری؛ عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با مطرح کردن موضوع اسماعیلیان در ایران بیان کرد: در گذشته و در منابع بزرگان ما به خصوص در قرن چهارم برخی ابا داشتن نام اسماعیلیه را ذکر کنند. اینها منازعات بین عباسی‌ها و فاطمی‌ها را تصریح می‌کردند، اما سخنی از اسماعیلیه نمی‌آوردند. اما در عصر حاضر حضرت آیت الله العظمی سبحانی تصریح دارند که تعریفی که ما از تشیع اعتقادی داریم شامل اسماعیلیه نیز می‌شود و اگر تفاوتی هست در جزئیات و در تطبیقات مانند راه‌های تشخیص نص و تنصیص خواهد بود. بنابراین اسماعیلیه نه تنها همسایه و همجوار ماست بلکه هم‌خانواده ما نیز هست.

وی گفت: اسماعیلیه در تشیع اعتقادی ایران این مزیت را داشته که هم خاستگاه بسیاری از ادیان و مذاهب و هم همپای ما در مقاطع مهمی بوده است. طبیعتاً باید از این ظرفیت استفاده شود چراکه ایران ام القرای جهان تشیع است. باید دست‌کم از این ظرفیت و عنصر شیعی و ایرانی برای پیش‌برد اهداف مشترک، چه در ابعاد دینی و چه در ابعاد غیر دینی استفاده کرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب بیان کرد: قدمت ارتباط اسماعیلی‌ها با ایران به همان مرحله آغازین اسماعیلیه و شخص محمد بن اسماعیل برمی‌گردد. قطعاً محمد بن اسماعیل مدتی را در ایران سپری کرده و در اینکه در ایران فوت کرده و آرامگاهش یا مقبره‌اش در ایران یا خارج از ایران است اختلاف‌هایی وجود دارد. اما قطعاً دوره اصلی امامت خود را در ایران سپری کرده و عبدالله بن محمد هم محصول ازدواج با ایرانی‌هاست.

حجت الاسلام والمسلمین دکتر حمیدرضا شریعتمداری پس از تشریح تاریخ اسماعیلیان در ایران در پایان افزود: کشور ما آکنده به مواریث تاریخی و مفاخر فرهنگی است و از این ظرفیت‌ها می‌توانیم به خوبی استفاده کنیم. امروزه اگر دین سیاسی با محدودیت‌های روبه‌رو شده است اما می‌توان دیپلماسی فرهنگی و دیپلماسی عمومی را دنبال کرد. امیدوارم که این گامی که دوستان ما در اینجا برداشتند بتواند به تسهیل مناسبات بین ما و برادران ایمانی و شیعی خودمان منجر شود و موجب و زمینه‌ساز همکاری‌های بیشتر باشد.

در ادامه دکتر مهدی علمی دانشور، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان فعالیت‌های شبکه توسعه آقاخان بیان کرد: مطالبی که در سایت خود شبکه توسعه آقاخان معرفی شده این است که این شبکه را یک سری سازمان مردم نهاد بین‌المللی خصوصی و غیر مذهبی تعریف کرده که در راستای ارتقای شرایط مردمی که از لحاظ استطاعت مالی ضعیف هستند فعالیت‌های گسترده‌ای دارد. این فعالیت‌ها اعم از فعالیت‌های بهداشتی، توسعه روستایی، توسعه تعلیم و تربیت و… می‌شود که خاستگاه این شبکه نیز از قرن نوزدهم توسط سلطان محمد شاه به وجود آمده و به دلیل جایگاه و موقعیت اجتماعی و سیاسی که داشته، موفق نیز بوده است.

وی گفت: بخش مهمی از توسعه اقتصادی آقاخان درآمدزاست. یعنی با یک فکر خوب یک شبکه‌ای را ایجاد کرده‌اند و از دل این شبکه درآمدهای خرجکردهای خودشان را به دست می‌آورند. بیشتر از ۹۰ پروژه در این شرکت‌های اقتصادی فعالند و چیزی حدود ۳۰ هزار کارمند در سراسر نقاط دنیا در مجموعه این شبکه اقتصادی مشغول به‌ کارند و درآمدشان هم طبق آمار سال ۲۰۲۳ چیزی بالغ بر یک و نیم میلیارد دلار است.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب بیان کرد: وجود بانک‌ها، شرکت‌ها و موسسات اقتصادی در کشورهایی همچون بنگلادش و کنیا و دیگر کشورها، مجموعه هتل‌های زنجیره‌ای و … نشان از یک سرمایه‌گذاری کلان دارد. این سرمایه‌گذاری‌های کلان به رویکردی‌هایی نیز منجر می‌شود که به توسعه آنها کمک خواهد کرد.

دکتر مهدی علمی دانشور در پایان افزود: بنیاد آقاخان متولی امور توسعه اجتماعی است و در اقصی نقاط جهان این بنیاد شعبه دارد. بنیاد آقاخان در ۱۲ کشور به غیر از ایران دفتر رسمی دارد. بخش دیگر شبکه توسعه آقاخان فرهنگی است. در کنار گروه رسانه‌ای آقاخان که شامل شبکه تلویزیونی، رادیو و روزنامه می‌شود، آنها در ساخت دانشگاه‌ها و موسسات علمی و فرهنگی نیز فعال هستند. یک رویکرد موسسات فرهنگی آقاخان، احیای فیزیکی اجتماعی اقتصادی شهرهای تاریخی جهان اسلام است.

در پایان این نشست نیز حجت الاسلام والمسلمین دکتر سید علی بطحائی، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب در تبیین جریان شناسی فکری آقاخان بیان کرد: موضوع سخنرانی بنده در مورد جریان شناسی فکری آقاخانیه است و بحثم را با یک «مقدمه» و سه «چرا» ارائه می کنم. امروز دقیقا بیست و دومین روزی است که شاه کریم الحسینی از دنیا رفته و جناب آقای دکتر فرمانیان شجاعانه پیام تسلیت از طرف انجمن های علمی حوزه علمیه قم دادند و بعد هم افراد و سازمان هایی از صف شکنی ایشان الگو گرفتند و پیام تسلیت منتشر کردند.
وی گفت: اما موضوع بحث اینکه از منظر یک اسماعیلی مذهب آیا تسلیت گفتن به اسماعیلیان در فوت رهبرشان یک کار فنی و صحیحی است؟ از منظر اسماعیلیه، روز درگذشت امام قبلی در واقع روز انتخاب امام جدید به واسطه فرایند نص است؛ فلذا روز درگذشت کریم شاه الحسینی را می توان روز مبارکی دانست. البته این مسئله به خاطر ریشه‌های عرفانی است که در آقاخانیه وجود دارد، که البته در گزارش های یکی از مقتل نویسان مشهور شیعه قرن ششم نیز وجود دارد که در روز عاشورا باید صبح تا ظهر را عزاداری کرد و ناراحت باشیم و از ظهر به بعد باید شادمان باشیم، چون امام حسین ع به وصال خداوند رسیده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب ادامه داد: البته این مسئله ریشه هایی در تصوف دارد و علت عدم فنی بودن تسلیت به آقاخانیه به خاطر این است که نزاریان با نعمت اللهیان در قرن هشتم پیوند خوردند و اتفاقا سلسله نعمت اللهی بر خلاف سایر فرق تصوف که عمدتا به معروف کرخی بازمی گردد به اسماعیل بن جعفر باز می گردد و رویکرد تصوف در آنها رشد و از این جهت تسلیت به مناسبت درگذشت کریم شاه الحسینی از نظر خود اسماعیلی شاید خیلی فنی و دقیق نباشد.
وی افزود: جالب توجه اینکه از دستوراتی که محمد شاه – پدربزرگ کریم آقاخان – این بود که محمد شاه به جهت مرز بندی آقاخانیه با اهل سنت و اثنی عشری و سایر فرق تصوف فاصله مناسک آقاخانیه با سایرین را پررنگ کرد و در فرمان معروفی، عزاداری روز عاشورا را ممنوع کرد و از زمان صدور آن فرمان به بعد آقاخانیه در روز عاشورا فقط قرآن می خوانند و عزاداری به سبک ما شیعیان ندارند. اتفاقا از موضوعات مغفول در آقاخانیه پژوهی، بررسی مفاد فرمان های مبارک است که همه ساله در سالگردهای ویژه (جوبیلی) فرامین ویژه‌ای رهبران آقاخانیه در قالب کتابی منتشر می شود که قابل تحقیق برای اسماعیلی پژوهان هستند.
دکتر سید علی بطحایی ادامه داد: اما چرای اول بحث من اینکه «چرا جریان شناسی آقاخانیه مهم و ضروری است»؟ بررسی پیام های تسلیت برخی از نو اندیشان با هدف معرفی ایشان به عنوان یک دگراندیش و در نتیجه رویارویی ایشان با جامعه شیعیان اثنی عشری از یک سو و مخالفت برخی با پیامهای صادر شده از طرف حوزه علمیه قم و اثناعشریان نشان می دهد که جریان شناسی آقاخانیه و بررسی عقبه فکری آنها چقدر مهم است.
وی گفت: اما چرای دوم بحث ما اینکه «چرا آقاخانیه سکولار را نمی دانیم»؟ برخلاف باور غلطی که آقاخانیه را سکولار می دانند بر این باور هستیم که ایشان از نظر جریانی یک سنتی متفاوت هستند. چند موضوع باعث این مسئله شده که آقاخانیه را سکولار بدانند. یکی اینکه «مسئله اسرائیل» و دومی «فراماسونر بودن و ارتباط با انگلیس» است. آقاخانیه می گویند که اولاً ما هیچ مرکزی در اسرائیل نداریم و هیچ پیروی هم در اسرائیل نداریم و هیچ کاری هم به اسرائیل نداریم. این نکته‌ای که خودشان می گویند و تصریح دارند که اسرائیل مسئله شیعه نیست و توافق با مسلمانان سنی مذهب در حل مسئله فلسطین کافی نیست. در مورد انگلیسی بودن آقاخانیه هم باید اشاره کنیم که باید بین رابطه «آقاخانیه با دولت انگلیس» و ارتباط «آقاخانیان با خاندان سلطنتی» تفاوت وجود دارد و اساسا رابطه آقاخانیه با دولت انگلیس خیلی خوب نیست ؛ چنانچه در خاطرات محمد شاه آمده که در نامه ای به مسئولان دولت بریتانیا از عدم ملی شدن صنعت نفت ایران اعتراض کرد.
حجت الاسلام و المسلمین سید علی بطحایی در پایان افزود: در مورد رابطه آقاخانیه با خاندان سلطنتی انگلیس هم دلیل تاریخی می آورند که همانگونه وصلت برخی همسران ائمه شیعه با شهربانو دختر یزدگرد ساسانی انجام شد و ما هم با خاندانهای سلطنتی وصلت داریم. البته باید به این نکته توجه کرد که وصلت تاریخی ائمه با دختران امپراطوری ساسانی و روم یک استثنا است و این مورد استثنایی در آقاخانیه به یک قاعده تبدیل شده است.
وی همچنین گفت: در مورد سکولار نبودن تصریحات و سخنرانی های متعدد خود کریم شاه الحسینی است که به عنوان نمونه در یک سخنرانی در کلیسای آنتونیو ماروخو پرتقال در سال 2008 به صراحت از سکولاریسم انتقاد می کند و می گوید: «به هیچ وجه نمی توان ایمان را از زندگی دنیوی مردم جدا کرد. این جدا کردن در سرزمین های غیرمسلمان مشکل و در سرزمین های مسلمان غیرممکن است. زیرا ما هر روز و هر ساعت با اعتقادات خود زندگی می کنیم. سکولارها، مردم را ابتدا به زندگی دنیوی و سپس به ایمان تحریک می کنند. در حالی که این کار جزئی از اسلام (و نه شیعه) نیست!!»