استاد حوزه و دانشگاه گفت: شرایط استبداد سیاسی حاکم در دوران امام سجاد(ع) نیاز به هوشمندی و تدبیر داشت تا بتوان از ظرفیت‌های جامعه بهره‌ برد؛ حضرت می‌دانستند که نمی‌توان به‌صورت آشکارا با حاکمیت بنی‌امیه مبارزه کرد، از این‌رو با تدبیرهای خود روش‌های جدیدی را ابداع و جامعه اسلامی را برای آینده آماده کردند.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه؛ به مناسبت میلاد با سعادت امام سجاد(ع) خبرنگار ایکنا با حجت‌الاسلام والمسلمین محمدمهدی تسخیری، معاون ارتباطات و امور بین‌الملل دانشگاه ادیان و مذاهب به گفت‌وگو پرداخته است که حاصل این گفت‌وگو در ادامه می‌آید:

ایکنا – درخصوص فعالیت‌های امام سجاد(ع) در دوران امامت ایشان بفرمایید.

امام سجاد(ع) پس از واقعه کربلا امامت شیعیان را برعهده گرفتند، در زمان امامت ایشان اختناق و ظلم و سرکوب بر جامعه اسلامی حاکم بود، ایشان برای حمایت از دین خدا و حفظ جامعه و نگه داشتن آن دور از انحرافاتی که در آن زمان سایه انداخته بود، روش نیایش و دعا و گسترش معارف دینی و ارزش‌های اخلاقی را اتخاذ کردند.

صحیفه سجادیه، معروف به زبور آل محمد(ص) سرمایه عظیم به‌جا مانده از دعاهای ایشان است که دربرگیرنده معانی عمیق عرفانی و اخلاق اسلامی‌ است؛ حضرت با صبر، تقوا، مقاومت، حکمت و درایت، جامعه نوینی از مسلمانان و پیروان اهل بیت(ع) را به‌پا داشتند.

فعالیت‌های امام سجاد(ع) در دوران امامت، بیشتر متوجه حفظ و گسترش معارف دینی و ارزش‌های اخلاقی در آن شرایط سخت بود، جو حاکم موجب می‌شد تا با احتیاط‌ بیشتر به فعالیت‌های علمی و سیاسی خود بپردازد و با بهره‌گیری از ابزار دعا، نیایش و موعظه برای تربیت جامعه توانستند، مفاهیم اصیل اسلامی را زنده نگه دارند.صحیفه سجادیه بهترین گواه و بهترین راه و مبارزه منفی در برابر رژیم ستمگر حاکم و تربیت مؤمنان و دانشمندان اسلام‌شناس بود.

دقت کردن در مضامین صحیفه سجادیه و نیز رفتار حضرت نشان‌دهنده چگونگی افشای ظلم و ستم حاکمیت بنی‌امیه بود، اینکه هر‌گاه آب را می‌دیدند، گریه می‌کردند و عطش کربلا را یادآور می‌شدند و مصیبت‌های امام حسین(ع) و آل و اصحاب حسین(ع) در واقعه عاشورا را زنده می‌کردند، خود بهترین جلوه مبارزه سیاسی متناسب با آن زمانه بود.

امام(ع) به فقرا و نیازمندان کمک می‌کردند و مشکلات آن‌ها را برطرف می‌کردند، گرچه خود در مضیقه شدید مالی نیز بودند؛ امام سجاد(ع) با فقيران همنشينى کرده و مواظب بودند تا احساسات و عواطف آنان به هيچ نحو جريحه‌دار نشود، هنگامى كه به سائلى چيزى مى‌دادند او را مى‌بوسيدند تا اينكه سائل احساس ذلت نكند و چون نیازمندی به سراغش مى‌آمد او را چنين خطاب مى‌كردند: خوش آمدى اى كسى كه توشه سفر آخرت مرا بر دوش مى‌كشى‌.

ایشان با آموزش احادیث و روایات پیامبر(ص) و امامان(ع) به یاران خود و نیز برده‌های فراوان و آزاد کردن‌شان و رفتن آن‌ها به جاهای گوناگون و دوردست، بزرگترین عامل حفظ میراث علمی اهل بیت(ع) بودند.امام سجاد(ع) بزرگترین مأموریت امامت را در حفظ آثار رسالت و تربیت پیروان حقیقی به روشنی ممکن می‌دانستند.

ایکنا – امام سجاد(ع) در شرایط استبداد سیاسی حاکمیت آن دوران چگونه عمل کردند؟

شرایط استبداد سیاسی حاکم، نیازمند هوشمندی و تدبیر امام‌گونه بود تا بتواند از ظرفیت‌های جامعه بهره‌ ببرد. حضرت می‌دانستند که نمی‌توان به‌صورت آشکارا با حاکمیت بنی‌امیه مبارزه کرد، از این‌رو با تدبیرهای خود روش‌های جدیدی را ابداع و جامعه اسلامی را بیدار و برای آینده آماده کردند.

یکی از روش‌ها، بهره‌گیری از ظرفیت دعا و نیایش، برای ترویج معارف دینی و اخلاقی بود، با بیان دعاهای عمیق و پرمغز، مضامین توحیدی، اخلاقی و اجتماعی را به جامعه منتقل کردند. کافی است نگاه فکورانه به صحیفه سجادیه که شرح‌های متعددی بر آن شده، نظاره کنیم تا هوش امامت را به رخ جهان بشریت بکشانیم، پر از آموزه‌های اصیل اسلامی و مضامین انقلابی است.

با مراجعه به دعاهای ۱۴، ۱۹، ۴۷، ۴۸، ۴۹ و… مضامین سیاسی، انقلابی و اعتقادی فراوانی از قبیل مقام خلافت مخصوص خلفا و اصفياى الهى است، مقام خلافت مورد يورش و غصب قرار گرفته است، احكام خدا تبديل شده و كتاب خدا مورد غفلت قرار گرفته‏ واجبات الهى تحريف شده و سنت پيامبر(ص) متروک شده است، می‌بینید.

در پرورش نسلی جدید با آموزش احکام دینی، اخلاق اسلامی و معارف الهی، برای نشر و گسترش معارف و مکتب اهل بیت(ع) نقش مهمی ایفا کردند. شاگردان حضرت، پیام امام را به نقاط مختلف دنیا منتقل کرده و به یاری، حفظ و تداوم این مکتب آمدند.

حضرت در جای جای زندگی خود واقعه کربلا را احیا می‌کردند تا با استفاده از ظرفیت عواطف و احساسات جامعه، مردم را متوجه مبارزه با ظالم و انتقام خون شهدا کنند.

حضرت با ایجاد ارتباطات غیرمستقیم با افراد مختلف جامعه، به تبادل اطلاعات و آگاهی‌بخشی می‌پرداختند. ایشان با افراد معتمد و آگاه، در قالب ملاقات‌های خصوصی و گفت‌وگوهای غیررسمی، ارتباط برقرار کرده و پیام خود را به گوش آنان می‌رساندند.

امام زین‌العابدین(ع) با تحمل سختی‌ها و فشارهای فراوان، نمونه‌ای از صبر و مقاومت را به نمایش گذاشتند. این صبر و استقامت، باعث تقویت روحیه شیعیان و حفظ امید در آن‌ها می‌شد. ایشان با رفتار و منش خود، به جامعه نشان دادند که می‌توان در برابر ظلم و ستم ایستادگی کرد و به اهداف خود دست یافت.

این‌ها ظرفیت‌های مغفول جامعه و تهدیدهایی بودند که با تدبیر حضرت سجاد(ع) به فرصت تبدیل شدند، در شرایط سخت و دشوار، مکتب اهل بیت(ع) زنده نگه داشته و زمینه‌ساز حرکت‌های بعدی پیروان اهل بیت(ع) شد. ایشان با درایت و حکمت خود، نشان دادند که حتی در زمان‌های خفقان و محدودیت می‌توان با استفاده از ابزارهای غیرمستقیم و ظریف به اهداف عالی دست یافت.

ایکنا – وظایف مؤمنان در کلام امام سجاد(ع) چیست؟

امام زین‌العابدین(ع) وظایف مؤمنان را در بیانات و نیایش‌های خود ذکر کرده، چه سیاسی و اجتماعی و چه اخلاقی وعبادی، سعادت دنیا و آخرت ما وابسته است به فرمان‌برداری از امامان(ع) که همانا فرمانبرداری از خدای متعال است.

بارزترین مسئله برگرفته شده از زندگی و سخنان زین‌العابدین(ع) دعا و نیایش و عنصر ارتباط با خدا و یاری جستن از اوست، باید مؤمن بداند كه پناهگاهی جز الله ندارد.

بنابر دیدگاه حضرت، مؤمنان باید همیشه تقوا و پرهیزگاری را پیشه کنند. تقوایی که در خطبه‌ها و انجام کارها به آن توصیه شده، خدا را همیشه و در هر حال به‌یاد داشتن و دوری از گناه است.

کاری که با تقوا همراه باشد، اندک نیست؛ چگونه آنچه مقبول خدا قرار گرفته، اندک محسوب شود. تزکیه نفس و اصلاح درون بارزترین مصداق تقواست که مؤمن باید سعی کند تا صفات ناپسند اخلاقی را از خود دور کند، مانند کینه، تکبر، دروغ، تهمت، حسد و… را از خود دور کند و صفات پسندیده مانند مردم‌داری، سعه صدر، گشاده‌رویی، صبر، حلم، گذشت و ادب و… را در خود پرورش دهد.

ایشان بر هدف اساسی آفرینش که همانا بندگی خدا و دوری از ظلم و ستم بود، تأکید داشتند و انسانی که یاد خداست، هرگز ظلم و ستم نمی‌کند و اطاعت خدا را به بهترین وجه به انجام می‌رساند.

نیکوکاری نسبت به دیگران وظیفه مؤمن است، کمک به فقرا و نیازمندان در رفع مشکلات و احسان به دیگران، یکی از مهم‌ترین نشانه‌های مؤمن حقیقی است.

مؤمن باید اهل بیت(ع) را دوست داشته باشد، چون عشق موجب پیروی و تبعیت است. مؤمن باید زندگی و سیره اهل بیت(ع) را بشناسد تا آنان را الگوی خود قرار دهد و در مسیر ایشان حرکت کند.

حضرت علم را نور هدایت انسان می‌داند که انسان بدون آن دچار گمراهی و انحراف می‌شود. مؤمن باید همواره به دنبال کسب علم و معرفت باشد و از آن برای هدایت خود و دیگران استفاده کند.

یکی دیگر از وظایف مؤمنان که موجب صیانت جامعه اسلامی است، فریضه امر به معروف و نهی از منکر است، به شرط آنکه معروف و منکر را بشناسیم و این مسئولیت اجتماعی بر دوش هر مؤمن قرار دارد. مؤمن چه با زبان و چه در عمل، هر کدام در جای خود، باید صورت‌ گیرد و دیگران را به کارهای خوب دعوت و از کارهای زشت برحذر دارد.

ایکنا – امام سجاد(ع) چگونه نظام تشکیلاتی شیعه را احیا کردند؟

همان‌گونه که اشاره شد پس از واقعه عاشورا و شهادت امام حسین(ع)، امام سجاد(ع) با وجود شرایط سخت و فشارهای سیاسی، به مبارزه با ظلم و فساد در جامعه پرداخت. ایشان به‌ویژه در خطبه‌ها و سخنرانی‌های خود، به نقد نظام حاکم و فسادهای آن و ترویج عدالت اجتماعی و حقوق بشر پرداخت، بنابراین با توجه به شرایط حاکم، شبکه‌های اجتماعی و ارتباطی میان شیعیان را ایجاد و تقویت کرد. ایشان با برقراری ارتباط با شیعیان در مناطق مختلف به ترویج معارف دینی اقدام و با ایجاد یک نظام حمایتی برای پیروانش از آسیب‌رسانی به جامعه شیعه جلوگیری کرد.

حضرت سجاد(ع) نقش بسیار مهمی در احیای نظام تشکیلاتی شیعه و تقویت هویت دینی و اجتماعی مسلمانان داشت؛ ایشان با «صحیفه سجادیه»، مجموعه‌ای از دعاها و مناجات‌ها را ارائه داد که نه تنها به‌عنوان یک منبع معنوی و روحانی برای پیروانش شد، بلکه به تقویت احساس هویت شیعه و ارتباط با خداوند کمک کرد. این دعاها در طول تاریخ به‌عنوان یک منبع الهام‌بخش و معرفت‌افزا مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

درک حقوق و وظایف هر انسان نسبت به خویش و دیگران یکی از تعالیم برجسته و مهم هر دین و شریعتی است، زیرا با این حقیقت است که جایگاه هر انسان از بعد وظیفه‌ای که خود دارد و حقوقی که باید نسبت به دیگران بدهد، روشن شده و جامعه‌ای سالم و امتی متحد شکل می‌گیرد و آخرت هر فرد با انجام آن‌ها تضمین می‌شود.

حضرت با نگارش رساله حقوقیه خویش، مسلمین را متوجه این حقیقت کرد که هر انسانی نسبت به همنوعان خویش از پدر و مادر گرفته تا دیگران دارای وظایف و حقوقی است. در چنین جامعه‌ای عدالت برقرار شده و حق مظلوم از ظالم ستانده می‌شود و توازن بین پیر و جوان و کوچک و بزرگ برقرار خواهد شد.

این رساله نورانی امروز یکی از افتخارات اسلام برای نشان دادن واجدیت اداره جامعه و ایضا فهم صحیح از چیستی عدالت و انسانیت به عنوان دو مقوله مهم جهان علم و دانش است.

امام سجاد(ع) با تربیت انسان‌های والا برای جامعه اسلامی الگو‌سازی کردند تا در شرایطی که‌ مردم توانایی دسترسی به امام(ع) را نداشتند، به آنان رجوع کنند، از این‌رو با آموزش معارف دینی و اخلاقی و مباحث فقهی و حقوقی به پیروانش به ترویج اندیشه‌های ناب اسلامی و تقویت جنبه علمی و روحیه ایمانی در جامعه کمک فراوانی کردند. این آموزش‌ها اخلاقی و اجتماعی بود که به ایجاد یک جامعه منسجم و متعهد به اصول اسلامی کمک کرد.

تبیین اصول فقهی و اعتقادی مکتب اهل بیت(ع) یکی از ویژگی‌های مهم دوره امامت حضرت سجاد(ع) است که راه را برای سایر امامان پس از خود هموار کرد و پایه‌های تقویت مبانی فکری و اعتقادی مکتب اهل بیت(ع) با ایجاد یک نظام فکری منسجم تأسیس کرده که توسط سایر امامان به تمام و کمال رسید.