دومین نشست از سلسله نشست‌های انجمن دین‌پژوهی دانشکده ادیان دانشگاه ادیان و مذاهب با سخنرانی دکتر خلیل قنبری با عنوان «دین‌پژوهی، علم‌شناسی یا واقعیت‌شناسی» روز چهارشنبه 21 فروردین‌ماه 1398 برگزار شد.

دکتر خلیل قنبری در نشست علمی «دین‌پژوهی، علم‌شناسی یا واقعیت‌شناسی» گفت: در بحث حاضر نیم نگاهی انتقادی بهBeginner,s Guide to the Study of Religion  A اثر برادلی و آثار دیگری که درباره دین‌پژوهی نوشته شده است، دارم. قبل از هر چیز با نظر به تفکیک میان دین‌پژوهی و درباره دین‌پژوهی به این نکته توجه می­دهم که بازیگرانه وارد دین‌پژوهی نمی­شوم بلکه ناظرانه درباره دین‌پژوهی بحث می­کنم. از این رو اثر حاضر در حوزه­ی «دین‌پژوهی‌شناسی» است نه «دین‌پژوهی».

وی افزود: دین‌پژوهی‌شناسی، نه دین‌پژوهی، دست­کم از چهار مشکل اساسی رنج می­برد؛ 1) خلط میان میان دین‌پژوهی و علوم انسانی و فلسفی 2) مرزبندی مبهم میان دین‌پژوهی و الاهیات 3) بسنده کردن به توصیف محض از دین‌پژوهی واقع‌شناسانه و 4) غفلت از دین‌پژوهی علم‌شناسانه.

دکتر خلیل قنبری در ادامه گفت: مدعایم این است که به گواهی تاریخ علم در کنار دین‌پژوهیِ واقع‌شناسانه برای مثال علوم اجتماعی و علوم انسانی، دین‌پژوهی علم‌شناسانه یعنی فلسفه معرفت دینی نیز وجود دارد. به بیان دیگر در کنار دین‌پژوهانی چون دورکیم، فروید، یونگ، مارکس و پتربرگر، دین‌پژوهانی چون آنتونی فلو، بازل میچل، ایان باربور، ننسی مورفی و هانس کونگ هم وجود دارند. لذا دین‌پژوهی‌شناسی یعنی مطالعه درباره دین‌پژوهی در دو سطح باید سخن بگوید. دین‌پژوهی‌شناسی (فلسفه علوم اجتماعی) باید درباره دین‌پژوهیِ واقع‌شناسانه (علوم اجتماعی) بحث ­کند و دین‌پژوهی‌شناسی (فلسفه فلسفه معرفت دینی) باید درباره دین‌پژوهیِ علم‌شناسانه (فلسفه معرفت دینی) بحث ­کند.

این عضو هیئت علمی  دانشگاه ادیان و مذاهب هم‌چنین در پایان گفت: ایراد اثر برادلی هرلینگ به عنوان اثری در دین‌پژوهی‌شناسی آن است که 1) فقط دین‌پژوهی واقع‌شناسانه را بررسی کرده است و البته در این‌جا نیز از سطح توصیف فراتر نرفته است و 2) مانند دیگر آثار دین‌پژوهی‌شناسی دین‌پژوهی علم‌شناسانه را از قلم انداخته است. در بحث حاضر با استناد به تاریخ علم نشان می­دهم که دین پژوهیِ علم‌شناسانه پنج دوره را طی کرده است و لذا آن نیز باید موضوع مطالعه دین‌پژوهی‌شناسی قرار گیرد.