نشست «جستجوی راه؛ از نگاه الهیاتی تا تفسیر متون مقدس» روز شنبه، ۲۴ آذرماه ۱۴۰۳ در دانشکدهٔ الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد. این نشست با همکاری دانشگاه ادیان و مذاهب واحد مشهد،‌ پژوهشکدهٔ زیارت و گردشگری،‌ پژوهشکدهٔ مطالعات اسلامی در علوم انسانی، انجمن علمی دانشجویی علوم قرآن و حدیث دانشکدهٔ الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد اجرا شد.

دکتر حمیده امیریزدانی، عضو هیأت علمی دانشگاه ادیان ومذاهب، در این نشست به بررسی عمیق مفاهیم «راه» و «سفر» در ادیان ابراهیمی (یهودیت، مسیحیت و اسلام) و ادیان شرقی (بودا، دائو و شینتو) پرداخت. این سخنرانی که با استقبال گستردهٔ مخاطبان از رشته‌های مختلف گروه‌های علمی گوناگون روبه‌رو شد، درصدد آشکارساختن ابعاد معنوی، فلسفی، اخلاقی و اجتماعی این مفاهیم در ادیان توحیدی بود. او با بهره‌گیری از متون مقدس، تفاسیر کلاسیک و پژوهش‌های معاصر، مسیر تازه‌ای برای فهم مفاهیم «راه» و «سفر» در زندگی معنوی ارائه کرد.

مفهوم راه در الهیات: میان استعاره و واقعیت

دکتر امیریزدانی سخنان خود را با بیان این موضوع آغاز کرد که مفهوم «راه» در تمامی ادیان توحیدی، فراتر از معنای فیزیکی آن، به‌عنوان یک استعارهٔ قدرتمند برای مسیر معنوی و اخلاقی انسان به‌سوی خداوند عمل می‌کند. او توضیح داد که در تمامی ادیان بزرگ، واژهٔ «راه» نماد تصمیم‌گیری‌های اخلاقی، هدایت الهی و حرکت به‌سوی کمال انسانی است.

 

«راه در متون مقدس نه‌تنها یک مسیر جغرافیایی، بلکه مسیری معنوی و اخلاقی است که انسان را از تاریکی به نور و از گمراهی به هدایت می‌برد.»

یهودیت: راه به سوی شریعت و عدالت

دکتر امیریزدانی در بخش یهودیت به مفهوم «راه تورات (Derekh Torah)» پرداخت که در متون عبری به‌عنوان مسیر حرکت به سوی تعالیم الهی معرفی شده است. او با اشاره به داستان خروج بنی‌اسرائیل از مصر، سفر چهل‌ساله آن‌ها در بیابان را استعاره‌ای از حرکت به سوی آزادی و عدالت دانست.

او افزود:

«در یهودیت، راه تورات، یعنی پایبندی به شریعت و دستورات الهی، به‌عنوان راه مستقیم معرفی می‌شود که انسان را به سوی زندگی اخلاقی و جامعه‌ای عادلانه هدایت می‌کند.»

او همچنین به اهمیت «تِشوا» (توبه) در یهودیت اشاره کرد که نوعی بازگشت به راه درست و اصلاح مسیر معنوی زندگی است.

مسیحیت: عیسی به‌عنوان راه و مسیر رستگاری

دکتر امیریزدانی با تمرکز بر آموزه‌های مسیحی، مفهوم «راه» را در این دین بررسی کرد و گفت که در مسیحیت، راه نمادی از حرکت از گناه به رستگاری و از مرگ به زندگی جاودان است.

او تأکید کرد:

«عیسی مسیح در انجیل یوحنا خود را «راه، راستی و حیات» معرفی می‌کند. این عبارت نشان‌دهندهٔ نقش او به‌عنوان راهنمایی است که انسان‌ها را به سوی خداوند هدایت می‌کند.»

 

دکتر امیریزدانی همچنین به اهمیت زیارت در مسیحیت، مانند سفر به اورشلیم یا مسیر سانتیاگو، اشاره کرد و این سفرها را بازتابی از سفر معنوی مسیحیان دانست که از گناه و ناامیدی به امید و رستگاری حرکت می‌کنند.

اسلام؛ صراط مستقیم و سیر در آفاق و انفس

در بخش مربوط به اسلام، دکتر امیریزدانی مفهوم «صراط مستقیم» را در قرآن کریم مورد بررسی قرار داد و گفت:

«صراط مستقیم راهی است که انسان را به خداوند نزدیک‌تر می‌کند و از گمراهی و ضلالت دور نگه می‌دارد. این راه، نه صرفاً یک مسیر فیزیکی، بلکه راهی معنوی است که انسان باید در تمام جنبه‌های زندگی خود به آن پایبند باشد.»

او همچنین به آیات قرآن درباره «سیروا فی‌ الارض» اشاره کرد و گفت که سفر در زمین و مشاهده نشانه‌های الهی، به‌عنوان ابزاری برای تعمیق ایمان و شناخت خداوند در اسلام مورد تأکید قرار گرفته است.
دکتر امیریزدانی سفر حج را نیز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین جلوه‌های سفر معنوی و اجتماعی مسلمانان تحلیل کرد و آن را تجربه‌ای منحصر‌به‌فرد دانست که جنبه‌های مختلف عبادت، جامعه‌سازی و تحول معنوی را در خود جای داده است.

تحلیل تطبیقی: اشتراک‌ها و تفاوت‌ها

یکی از بخش‌های جذاب این سخنرانی، تحلیل تطبیقی مفاهیم «راه» و «سفر» در این سه دین بود. دکتر امیریزدانی توضیح داد که با وجود تفاوت‌های فرهنگی و تاریخی میان این ادیان، مفهوم راه در تمامی آن‌ها به‌عنوان مسیری برای جستجوی خداوند، دستیابی به اخلاق و ساختن جامعه‌ای بهتر شناخته شده است.
او گفت:

«آنچه در تمام این ادیان مشترک است، تأکید بر حرکت و پویایی است. ایستایی در مسیر معنوی، به‌معنای دورشدن از هدف نهایی است.»

 

بودیسم: راه هشت‌گانه و جستجوی رهایی

دکتر امیریزدانی در بررسی بودیسم، به آموزه‌های بودا پرداخت. به بیان او، بودا سفر را نه‌تنها به‌معنای حرکت در دنیای بیرونی، بلکه به‌عنوان یک فرایند درونی برای دستیابی به روشن‌بینی، خودشناسی، و رهایی از رنج می‌بیند. در این زمینه، بودا به چهار نوع سفر اشاره می‌کند: سفر معنوی، سفر در چرخهٔ تولد و مرگ (سامسارا)، سفر برای یادگیری، و سفر به مکان‌های مقدس.

دکتر امیریزدانی در ادامه،‌ به مفهوم «راه هشت‌گانه (Eightfold Path)» اشاره کرد که در آموزه‌های بودا به‌عنوان مسیر رهایی از رنج و دستیابی به نیروانا شناخته می‌شود. او توضیح داد که این راه شامل هشت اصل اخلاقی و عملی است که زندگی انسان را به سوی آگاهی، آرامش و آزادی معنوی هدایت می‌کند.

«در بودیسم، سفر معنوی نه تنها به معنای ترک دنیای مادی، بلکه به‌معنای سفر به درون و کشف ماهیت واقعی خود است. این سفر نیازمند تأمل، نظم اخلاقی و تمرین مراقبه است.»

او همچنین مفهوم «سفر درونی» را بررسی کرد و آن را فرآیندی توصیف کرد که در آن فرد از دلبستگی‌ها و توهمات دنیوی فاصله گرفته و به آگاهی عمیق‌تری از خود و جهان دست پیدا می‌کند. در این زمینه، دکتر امیریزدانی به تأثیرات فرهنگی راهبان بودایی و سفرهای طولانی آن‌ها برای گسترش آموزه‌های بودا در سراسر آسیا نیز اشاره کرد.

بودا زندگی را به یک سفر طولانی تشبیه می‌کند که هدف آن رهایی از چرخهٔ سامسارا (تولد و مرگ مکرر) است. او این سفر را با طی‌کردن مسیر هشتگانهٔ اصیل ممکن می‌داند که شامل عناصر اخلاقی، ذهنی، و شناختی است.

“این سفر را تنها خودت می‌توانی طی کنی؛ هیچ‌کس نمی‌تواند به‌جای تو آن را انجام دهد.”

تعالیم بودا دربارهٔ سفر معنوی، افراد را به تمرکز بر تغییر درونی، پرورش ذهن، و رهاکردن دلبستگی‌ها دعوت می‌کند. بودا زندگی را سفری بی‌پایان در چرخهٔ تولد، مرگ، و دوبارهٔ تولد می‌داند. او هدف نهایی این سفر را رسیدن به نیروانا معرفی می‌کند؛ حالتی که انسان از چرخهٔ رنج و دلبستگی رها می‌شود.

راه در آیین تائو

امیریزدانی معتقد است که در این آیین تائو به‌عنوان «راهی که همه چیز از آن سرچشمه می‌گیرد» معرفی می‌شود. این راه بی‌شکل، بی‌نام، و بی‌زمان است. او از اصل وو وِی (Wu Wei) گفت. اصلی که به‌معنای عمل بدون اصرار یا تقلا است، در سفر معنوی اهمیت دارد. دکتر امیریزدانی شاهدمثالی را هم همراه این توضیح خود کرد:

تائو مانند رودخانه است؛ بدون تلاش پیش می‌رود و مسیر خود را باز می‌کند.

(تائو ته جینگ، فصل ۷۸)

در تفسیر این شاهدمثال، دکتر امیریزدانی گفت:‌ «سفر در تائوئیسم نماد زندگی در جریان طبیعی آن است.»

شینتو: سفر به‌سوی هماهنگی با طبیعت و کامی‌ها

این عضو هیئت‌علمی دانشگاه ادیان و مذاهب در ادامه به آیین شینتو، مذهب بومی ژاپن، پرداخت و گفت که در این دین، «راه» به معنای یافتن هماهنگی با «کامی‌ها» (ارواح مقدس) و طبیعت است. او توضیح داد که شینتو بر ارتباط انسان با طبیعت، تقدیس مکان‌های مقدس و سفرهای زیارتی به این مکان‌ها تأکید دارد.

آیین شینتو، دین بومی ژاپن، فاقد متون مقدس رسمی مشابه ادیان سامی یا هندی است. اما مفاهیم اصلی آن در متون تاریخی مانند کوجیکی (کتاب وقایع کهن، ۷۱۲ میلادی) و نیهون‌شوکی (سالنامه ژاپن، ۷۲۰ میلادی) ثبت شده‌اند. این متون بیشتر شامل اسطوره‌ها، داستان‌های خلقت، و توصیف کامی‌ها (ارواح مقدس) و نقش آن‌ها در طبیعت و زندگی انسان‌ها هستند. در این متون، راه و سفر به‌عنوان مفاهیمی طبیعی و معنوی نقش مهمی ایفا می‌کنند.

به گفتة او در آیین شینتو، سفر به مکان‌های مقدس مانند زیارتگاه ایسه یا فوجی‌سان، نمادی از جستجوی هماهنگی با کامی‌ها و تجدید پیمان با طبیعت است.

او در ادامه، به توضیح مفاهیمی مثل تطهیر (هارا) یا زیارت (اوماگیری) هم پرداخت.

مقایسه ادیان شرقی و غربی در مفهوم راه و سفر

در بخش تطبیقی سخنرانی، دکتر امیریزدانی به تفاوت‌ها و شباهت‌های موجود میان ادیان ابراهیمی و ادیان شرقی در مفهوم راه و سفر اشاره کرد. او گفت:

«درحالی‌که ادیان توحیدی بیشتر بر جنبه‌های اخلاقی و رستگاری فردی تأکید دارند، ادیان شرقی مانند بودیسم و شینتو بیشتر به هماهنگی درونی، آرامش ذهن و ارتباط با طبیعت می‌پردازند.»

او اضافه کرد که هرچند نگاه این ادیان به مفهوم راه و سفر ممکن است متفاوت باشد، اما همگی در تلاش برای ارائة الگویی هستند که انسان را به‌سوی زندگی بهتر، آرامش و معنا هدایت کند.

نتیجه‌گیری و پیامدها

در سفر و جابه‌جایی آدمی از نقطه‌ای به نقطه دیگر، مفهوم حرکت به شکل برجسته وجود دارد: ایمان مستلزم گشودگی و جستجوگری است و انسان هرگز نمی‌تواند به نقطه‌ای برسد که یقین حاصل کند در مسیر درست است. همواره این پویایی باید در وجود آدمی مجال بروز پیدا کند.

تمثیل سفر و کوتاه‌پنداشتن زندگی حاوی این نکته است که آدمی باید از هر لحظة حیات خود برای بهرة وجودی بیش‌تر در سعی و تلاش باشد.