چگونگی بر ساخت هویت و معنابخشی به زندگی در دوران بازنشستگی
دکتر محمدمهدی فتوره‌چی مدرس و پژوهشگر علوم ارتباطات و رئیس هیات مدیره انجمن ترویج فرهنگ مسوولیت اجتماعی در یادداشتی به بررسی چالش ها و فرصت‌های دوران بازنشستگی و چگونگی بر ساخت هویت و معنابخشی به زندگی در این دوران پرداخته است.
به گزارش دانشکده علوم اجتماعی، رسانه و ارتباطات، دکتر محمدمهدی فتوره‌چی مدرس و پژوهشگر علوم ارتباطات و رئیس هیات مدیره انجمن ترویج فرهنگ مسوولیت اجتماعی در یادداشتی با عنوان «چگونگی بر ساخت هویت و معنابخشی به زندگی در دوران بازنشستگی» نوشت: همه ما کارکنان دولت در هر موقعیت و مقام و با هر جاه و منزلتی به شرط حیات، روزهای بازنشستگی و پیامدهای مثبت و منفی این دوران را تجربه خواهیم کرد؛ دورانی که برای برخی نعمت و فرصت و برای عده‌ای چالش برانگیز و عذاب‌آور است؛ چالش‌هایی چون کاهش درآمد و افزایش هزینه‌های درمان و پذیرایی مضاعف از فرزندان و نوه‌ها و آشنایان، و چه بسا وقت آزاد بیشتری که برای بسیاری از اهل فرهنگ فرصتی بشمار آمده ممکن است برای یک بازنشسته بی‌هدف و کم سواد چالش و تهدیدی جدی در نظر گرفته شود! حتی حس آزاد بودن از تقیدات انضباطی و سازمانی و آغاز تجربه‌ی سبک زندگی جدید، همان اندازه که خوشانید فرد بازنشسته است ممکن است مایه رنج و عذاب اعضای خانواده و بویژه همسر خانه داری شود که حضور پیوسته‌ی سایه سر و مایه آرامشش را که زمانی آرزوی خلوت با او را داشت این زمان موجودی بی‌مصرف و مصرف کننده تلقی کند و نگران از اینکه بیکاری و بی‌هدفی وی، به افسردگی و بیماری‌های جسم و روحش منجر شود.
بی‌تردید چنانچه فرد بازنشسته برای این دوران از پیش برنامه و هدفی را ترسیم نکرده باشد بیم در غلتیدن درگرداب اضطراب و افسردگی اجتناب ناپذیر است؛ استرس و نگرانی ناشی از خارج شدن از حیّز انتفاع برای جامعه پیوسته ذهن بازنشسته را آزار می‌دهد و لذا چنانچه نگرانی از دست دادن هویت شغلی و اجتماعی با سرزنش و تحقیر جامعه و بویژه همسر و فرزند همراه شود خطر گوشه گیری و خود ناچیز پنداری و افسردگی افزون خواهد شد؛ از همین روست که روانشناسان افسردگی دوران بازنشستگی را یکی از انواع اختلالات روانشناختی بر شمرده و برای پیشگیری از ابتلای به این بیماری تهدید کننده¬ی سلامت روان که با اوج گیری احساس غم و اندوه مدام همراه بوده و منجر به کاهش لذت، کاهش اشتهاء، اختلال خواب، بی‌حوصگی، مسئولیت گریزی و… می‌شود بر لزوم تغییر بینش و مثبت نگری این قشر صاحب بصیرت و تجربه، پیش از ایام بازنشستگی و نیز بر فرصت‌های رشد و تعالی این دوران تاکید می‌ورزند؛ لذا لازم است بازنشستگان عزیز هم برای ایجاد حس رضایت و معنابخشی به زندگی‌شان تلاش کنند و پیش از هر اقدامی، لازم است بینش و نگرش‌مان را به دوران بازنشستگی تغییر داده و بیش از چالش ها، فرصت‌های آن را شناسایی و از آن‌ها بهره بگیریم.
فرانسوی‌ها معتقدند: «زندگی از ۶۰ سالگی آغاز می‌شود!» چنین رویکرد و بینشی فی نفسه بسیار امید آفرین است اگر اوقات آزاد بیشتر این دوران را فرصت تلقی کنیم برای رشد و توسعه فردی، تقویت ارتباطات اجتماعی؛ هنرآموزی و گردشگری به نقاط کمتر شناخته شده و دیدنی و زیارتی داخل و خارج کشور؛
توصیه‌هایی که در پی می‌آید در پی مطالعه نظرات کارشناسان داخلی و خارجی و گفتگو با دوستان و همکاران بازنشسته در سال‌های اخیر به نگارش در آمده است و امیدوارم آموزه‌های آن برای بازنشستگان و خانواده‌های ایشان و حتی کارکنان با سابقه و درُشرف بازنشستگی مفید واقع شود.
– قبل از درخواست بازنشستگی و در سال‌های پایان همکاری سازمانی به منظور برساخت هویت‌تان به فکر ایجاد اشتغال کوچک و کم استرسی چون راه اندازی یک کسب و کار خانگی یا مجازی (چون فعالیت در بازار بورس و رمز ارز) و یا مشغله‌ای اجتماعی و هنری و حرفه‌ای باشید؛
– پیش از بازنشستگی در فکر توسعه و تحکیم روابط دوستی‌تان با همکاران ارزشمند و نیز دوستان و آشنایان قدیمی از جمله هم کلاسی‌هایتان در ادوار مختلف تحصیلی باشید؛
– پیش از درخواست بازنشستگی سعی کنید به منظور آمادگی با چالش‌های ین دوران، روزهایی را چون یک بازنشسته فارغ از روزمره‌گی‌ها تجربه کنید (بازنشستگی خود ساخته) و با این اندیشه که چگونه می‌توانید به تنهایی خود را سرگرم و مشغول سازید؛ اگر این ایام را بسیار رنج‌آور تلقی کردید تا جای ممکن به خدمت‌تان در سازمان متبوع ادامه دهید؛ حتی اگر نیاز مادی نداشته باشید؛
– مهم‌ترین اقدام‌تان برنامه ریزی و هدف‌گذاری کوتاه و بلند مدت است (آینده نگاری فردی) و تفکر در این مهم که از این پس چگونه می‌توانم برای جامعه و خانواده مفید یا حتی مفیدتر واقع شوم و به زندگی‌ام معنای دیگری ببخشم (تعیین اهداف کوچک برای فراگیری زبان، نگارش خاطرات ایام کار و تجربیات، فراگیری مهارتی خاص و حتی کاهش وزن و درمان بیماری شما را بقدر کافی مشغول خواهد کرد)؛
– انجام ورزش‌های سبک، بویژه پیاده روی روزانه را ترجیحا با خانواده و دوستان و همکاران‌تان و حتی با جمع ناشناخته‌ای در یک پارک را در برنامه‌ی خود بگنجانید. با توجه به افزایش ساعات استراحت و یحتمل تغذیه‌ی بهتر و بیشترتان در دوران بازنشستگی، زمان انجام ورزش روزانه‌تان را به دو برابر زمان کار در سازمان افزایش دهید؛
– به منظور برساخت هویت‌تان و یافتن دوستان خوب و همراه، حتما در تشکل‌های غیر رسمی در محله¬ی زندگی‌تان از جمله در محافل مذهبی و کانون‌های خدمات اجتماعی و نیکوکارانه‌ی منطقه و شهرتان فعال شوید.
– در امور مدیریتی منزل‌تان بدون طلب مشورت همسر مداخله نکنید و اجازه دهید امور خانه چون گذشته از سوی همسرتان اداره شود! (یادتان باشد که زنان هیچ گاه بازنشستگی ندارند و محیط خانه همواره در قلمرو حکمرانی این عزیزان بوده و به هیچ روی مایل نیستند این نقش را به کس دیگری حتی یک مرد آشپز پیشه¬ی عاشق و آماده به خدمت بسپارند؛ شما باید چون گذشته فرمانبر باشید و نه فرمانده!)؛
– در این دوران به مقدار مصرف روزانه، اقلام مورد نیازتان را خریداری کنید تا بهانه‌ای برای خروج از منزل و صرف وقت بیشتری خارج از خانه برای گذاران اوقات و پیاده روی داشته باشید؛
– مطالعه کتاب‌های خوانده نشده مورد علاقه و حتی فیلم‌های سینمایی دیده نشده و تالیف مقالات و کتاب‌های نانوشته برای فرهیختگان دانشگاهی و اهل قلم و نظر از جمله فعالیت‌هایی است که به زندگی‌تان معنا خواهید بخشید، یحتمل فعالیت‌های خودشکوفاکننده‌ای که در دوران اشتغال آرزوی آن را داشتید!
– ایام بازنشستگی فرصت مغتمی است برای از سرگیری ارتباط به خویشان، دوستان و عزیزانی که بنا بدلیل مشغله‌های شغلی و حرفه‌ای از آنان غافل شدیم؛ عزیزانی که با ایشان دارای دغدغه‌ها و فصل مشترک‌های اعتقادی و فرهنگی هستیم؛ بویژه افراد پرانرژی و مثبت نگری که سپری کردن در کنار آنان امیدبخش و آرام بخش و روح فزاست؛
– حتما زمانی را به نگارش تجربیات و خاطرات کاری و درس آموزتان اختصاص دهید و چنانچه به کنشگری در فضای مجازی علاقمندید نگاشته‌های خود را در پیام رسانهای اجتماعی و کانال شخصی‌تان منتشر کنید؛
– زمان بیشتری را به گفتگو و خدمت به فرزندان و نوه‌هایتان اختصاص دهید تا ضمن تقویت رشد عاطفی آنان، حس بهتر مفید بودن‌تان را تجربه و به اتبات برسانید و اگر از داشتن نوه و فرزند محروم‌اید و یا در مجاورت آنان نیستید حتما زمانی را برای گفتگو و ارائه‌ی راهنمایی‌های لازم به نوجوانان و جوانان فامیل و آشنا اختصاص دهید؛
– از سفر رفتن به اماکن تاریخی و مذهبی و شهرهای زیبای توریستی کشور با خانواده و دوستان صمیمی‌تان غافل نشوید و حتما دیده‌ها و شنیده‌هایتان را جایی برای توسعه¬ی گردشگری به نگارش در آورید؛
– برای تخلیه‌ی انرژی‌های منفی و دریافت انرژی‌های مثبت از محیط پاک اطراف‌مان حتما چند ساعتی را در هفته در طبیعت سرسبز و با طراوت اطراف شهرتان بسر ببرید؛
– زمانی را به فراگیری یک هنر و یا تکمیل مهارتی چون مکالمه¬ی یک زبان خارجی، نواختن ساز محبوب و حتی تحصیل مهارتی برای دست‌یابی به حس فضل و کمال اختصاص دهید؛
– اگر اهل حساب و کتاب و کار خیر بوده و دارای سرمایه‌ای هستید نسبت به ایجاد یک صندوق تعاونی خانوادگی و یا صندوق قرض الحسنه¬ی محلی اقدام نمائید تا ضمن اشتغال عام المنفعه، توشه‌ای نیک برای آخرت‌تان ذخیره کنید؛
– در کانون بازنشستگان سازمان‌تان فعال باشید و یا اوقاتی را در باشگاه‌های فرهنگی و رفاهی و ورزشی سازمان‌تان سپری کنید و بویژه شنا و راهپیمایی در آب را در برنامه‌ی هفتگی‌تان بگنجانید؛
– انجام مرتب ورزش‌های همگانی صبحگاهی و دسته جمعی بسیار فرح بخش و روح افزاست و موجب تقویت شبکه¬ی اجتماعی‌تان خواهد شد، و لذا این فعالیت را پیوسته و هر روز بر خود واجب فرض کنید؛
– گاهی با گروه‌های همآل و گردشگر و شهرنورد به دیدن اماکن طبیعی و تاریخی کمتر شناخته شده و یا دیده نشد بروید؛
– هر از گاهی با جمعی از دوستان و آشنایان و همالانتان زمانی را در تفرجگاه‌های شهر، باشگاه و رستوران یا کافی شاپی سپری کرده و یا میهمانی‌های دوره‌ای ترتیب دهید و ضمن گفتگو بازی‌های گروهی فیزیکی و فکری انجام دهید؛
– گاهی به فرهنگسراها و سراهای محله¬ی اقامت‌تان مراجعه و از برنامه‌های فرهنگی، آموزشی، ورزشی و حتی توان افزایی این اماکن استفاده کنید و اگر دارای مهارت و تخصص خاصی هستید در این مراکز در راستای نذر فرهنگی، بذل وقت و تخصص کنید؛
– انعطاف‌پذیر باشید و از هر گونه تنش و جنجال اجتناب کرده از تجربه‌ها و فرصت‌های جدید استقبال کنید و آزادی و رهایی نسبی در تجربه‌های کاری جدید دوران بازنشستگی‌تان را غنیمت شمارید.
– و در نهایت چنانچه دارای تخصص، تجربه و دانش کافی در حوزه‌ای هستید و نگران از هدر رفت این سرمایه‌های قابل انتقال، حتما در یکی از سازمان‌های مردم نهاد شهرتان فعال شوید تا ضمن انجام کار خیر و ذخیره‌ی توشه‌ای ارزشمند برای آخرت، موقعیت و منزلت اجتماعی‌تان هم بهبود و هویت‌تان برساخت شود تاکماکان بازِ نشسته‌ی آماده‌ی پرواز باشید؛
سالم و شاد و تندرست و موثر و مانا باشید.
