به گزارش روابط عمومی دانشگاه، در نشست علمی «وضعیت زرتشتیان در دوره قاجار با تأکید بر نقش مانکجی» که روز چهارشنبه 14 آذرماه 1397 در دانشگاه ادیان و مذاهب برگزار شد، محمدهادی نجاتی گرانی دانشجوی دکتری ادیان ایرانی به ارائه سخنرانی پرداخت.

در چکیده این سخنرانی آمده است:‌

پس از ورود اسلام به ایران، زرتشتیان به عنوان اهل ذمه شناخته شدند و اسلام در بیشترِ نقاط ایران جای دین زرتشت را گرفت. زرتشتیان بعد از ورود اسلام تا دوران قاجاریه مشکلات زیادی را تحمل کردند. عده‌ای از زرتشتیان از همان اوایلِ حضورِ اسلام به هندوستان مهاجرت کردند و در آنجا پارسی نام گرفتند. فشار بر زرتشتیان در دوران قاجاریه شدت گرفت. از طرفی جزیه سنگین که به حکومت می‌پرداختند و از طرف دیگر کم‌رنگ شدن مناسک دینی باعث شد زرتشتیان به اقلیتی ضعیف و ناامید تبدیل شوند.

پارسیان هند برای رسیدگی به اوضاع و احوالِ زرتشتیان ایران انجمنی به نام «انجمن بهبودی حال زرتشتیان ایران» تأسیس کردند و نماینده‌ای به ایران فرستادند تا وضعیت زرتشتیان ایران را سامان دهد. این نماینده «مانِکْجی لیمجی هوشنگ هاتریا» نام داشت. مانِکجی در مدتِ اقامتِ خود در ایران اقدامات سیاسی و فرهنگی و اجتماعیِ مهمی برای بهبود حال زرتشتیان انجام داد و پس از بازگشت به هندوستان گزارش سفر خود به ایران را شفاهی به اکابر پارسی ارائه کرد. وی درنهایت گزارشِ خود را به زبان گجراتی نوشت و در 1865به چاپ رساند.

رساله موسوم به «ترجمه اظهار سیاحت ایران» ترجمه فارسی رساله مانکجی است که تقریباً هم‌زمان با اصلِ گجراتیِ کتاب به سال 1864 در بمبئی به چاپ رسیده است. این رساله 22 فصل دارد و به مسایلی از جمله اوضاع و احوال مملکت ایران و طایفه زرتشتیان و نقاط مختلف ایران و برخی مسائل فقهی زرتشتی پرداخته است.

هم‌چنین در این رساله استفتائاتی از مرجعِ وقتِ شیعیان در نجفِ اشرف شیخ مرتضی انصاری دزفولی (1214-1281)، مؤلفِ دو کتاب مشهور رسائل و مکاسب در اصول و فقه، درباره اهل ذمه (خاصه زرتشتیان) درج شده است و بر اهمیتِ رساله افزوده است.

هم‌زمان با اقداماتِ مانکجی برای بهبود اوضاع و احوال زرتشتیانِ ایرانی، دو آیین بابیت و بهائیت در ایران ظهور کردند و تعدادی از زرتشتیان (از حدود ده هزار زرتشتی تعداد هزاروپانصد نفر) در ابتدا به بابیت و پس از آن به بهائیت گرویدند. مانکجی در این تغییر کیش نقش بسیار مهمی ایفا کرد. مانکجی پس از دیدار با میرزا حسینعلی نوری (بهاءالله) در بغداد و طرح پرسش‌هایی از وی تا آخر عمر روابط گسترده‌ای با بهائیانِ ایران برقرار کرد به گونه‌ای که برخی الواح بهاءاللّه خطاب به مانکجی و دیگر بهائیانِ زرتشتیان‌تبار صادر شده است. هم‌چنین «تاریخ جدید بابی» نوشته میرزا حسین همدانی با حمایتِ مالی و زیر نظر مانکجی تدوین شده است.

یکی از مهم‌ترین شعارهای جنبش مشروطیت مساوات بود. این شعار بیش از دو اقلیتِ دینیِ مسیحی و یهودی مورد توجه زرتشتیان، که خود را قربانیِ تبعیض به شمار می‌آوردند، قرار گرفت و آن‌ها از هیچ کوششی در حد توان خود برای پشتیبانی از جنبش مشروطیت دریغ نکردند.