تبيين نسبت امام و عقل در معرفت دينی بنابر روايات شيعی
جلسه دفاع از رساله دکتری جناب آقای محمود سرافراز توسط معاونت آموزشی و پژوهشی دانشکده شیعه شناسی با مساعدت گروه علمی شیعه شناسی برگزار شد.
عنوان رساله:
تبيين نسبت امام و عقل در معرفت دينی بنابر روايات شيعی
استاد راهنما: حجت الاسلام دکتر حمیدرضا شریعتمداری
استاد مشاور اول: حجت الاسلام دکتر مصطفی جعفرطیاری
استاد مشاور دوم: حجت الاسلام دکتر محمد جعفر رضایی
اساتید داور: حجت الاسلام دکتر محمد غفوری نژاد، جناب آقای دکتر امداد توران و حجت الاسلام دکتر علی امیرخانی
نماینده تحصیلات تکمیلی: حجت السالام محمد صادق مشفقی پور
چکیده:
تأکيد ويژه‌ي تشيع بر امامت در کنار منزلت والايي که عقل در منابع اجتهادي شيعه و کسب معرفت ديني تشيع داراست، ذهن هر پژوهشگر شيعه‌شناسي را به سمت اين پرسش سوق مي‌دهد که چگونه مي‌توان ميان اين دو منبع و مرجع معرفتي جمع کنيم، به گونه‌اي که هر دو اعتبار ويژه‌ي خود را داشته باشند. هدف اين پژهش تعيين نحوه‌ي ارتباط امام و عقل و بيان نسبت و مناسبت ميان آن دو و پاسخ به اين پرسش اصلي است که: «امام‌محوري با عقل‌محوري چه نسبتي دارد و چه رابطه‌اي برقرار مي‌کند؟ آيا در صورت امام‌باوري و دسترسي به امام بايد عقل را تعطيل کرد يا معناي عقل‌گرايي و عقل‌محوري، کنار گذاشتن کارکرد امام در بُعد معرفتي و علمي است و يا اينکه هر دو مي‌توانند جايگاه و کارکرد معرفتي خود را داشته باشند؟»
روش پژوهشي آن توصيفي ـ تحليلي و روش گردآوري داده‌هاي تحقيق و نيز ابزار گردآوري آن کتابخانه‌اي است. در اين تحقيق، اعتبار محتوايي روايات معيار است و فارغ از مباحث سندي، به فهم‌هاي مختلف از روايات مراجعه مي‌کنيم ولي راه را براي فهم‌هاي ديگر بازمي‌دانيم. درون‌مايه و روح کلي هر بابي را مدنظر قرار مي‌دهيم و به کتب و مقالات براي فهم بهتر ديدگاه‌هاي اصحاب و راه بردن به تبيين‌هاي امامان(عليهم السلام) در روايات مراجعه مي‌کنيم.
در خصوص مناسبات ميان امام و عقل، دست کم سه ديدگاه کلّي قابل طرح است: تعطيلي و تسليم عقل در برابر امام، عقل، نقش حداقلي براي امام يا عقل‌گرايي حداکثري و مرجعيت عقل و نيازمندي‌اش به امام.
عقل منبعي مستقل است و دريافت‌هايش حجيّت دارد اما براي کارآمدي و ارتقا، نيازمند دستگيري حقيقتي الوهي است و براي نيل به حقايق نيازمند عامل و راهنمايي بيروني است که عقل را تنبه دهد تا بتواند کشف‌اش را به نحو حقيقي و تامّ انجام دهد. کشف واقع وظيفه و ذاتي عقل است. اما براي آنکه اوهام جاي معقولات را نگيرد، تضميني نيست، و عقل نيازمندِ پرورده شدن و آزموده شدن است. ازاين‌رو، عاملي بيروني لازم است تا ازعقل در انجام مأموريت‌هايش دستگيري کند. عقل و تعقّل هست اما بايد در وحي الهي و تعاليم و تربيت‌هاي پيامبر(صلي‌الله عليه و آله و سلم) و امامان (عليهم السلام) ريشه داشته باشد، يعني عقل کار خودش را انجام دهد، اما در عين حال، هيچ‌گاه خود را بي‌نياز از دستگيري‌هاي امام و وحي نبيند.
واژگان کليدي: امام، عقل، معرفت ديني، روايات، شيعه
