المستخلص:
هدف هذه الدراسة هي معرفة مباني التربوية ويدور البحث حول مفكر تربوي ابن مسكويه له مكانة متميزة في الفكر التربوي الفلسفي و له المنهج التربوي متكاملا مراعيا لكل الجوانب الإنسانية وغرس القيم الأخلاقية الحسنة في الفرد لما يعود على المجتمع بالمنفعة، أخذ يتأمل الأنسان في أخص أنسانيته في تلك الروح التي بين جنبيه والسرالذي انحدرت منه، يقف متفلسفا حال الأنسان الذي في نظره فريد وأشرف الكائنات ويمتلك عقل وأرادة في تحقيق الكمال، فهدفه تقويم النفس والحصول على الخلق الجميل من خلال تهذيب النفس عن طريق درس احوالها وتقلباتها للوصول الى السعادة الكاملة التي يهدف اليها الأنسان، ابن مسكويه يميز بين نوعين من السعادة، النفسية و الغائية التي يصل بها الأنسان الى الرقي الروحاني من حيث هو كائن له عقل وهي غاية في ذاتها تتحقق بقوة العقل وملكاته النفسية وقواه متعددة ولا يستطيع الانسان لوحده ان يحصلها فلا بد من تعاون لتحصيل هذه جميعا وتتم السعادة لهم، فغاية فلسفته الأخلاقية تهذيب النفس و يريد قبل كل شئ ان نعرف نفوسنا وماهي الأشياء التي تعيقها عن الكمال فتخيب او تزكيتها فتفلح، فمعرفة النفس هي من المبادئ الرئيسية، فلا يرتقي الأنسان الى أكتساب الفضائل الا من خلال محاسبة نفسه، يستطيع الأنسان أن يراقب ويتابع نفسه في سيرها، و بالأرادة القوية التي بها يوجه النفس نحو ما تعتقد من صواب، وعلى الأنسان ان يجاهد نفسه وتكون شجاعته بمحاربة دواعي النفس الذميمة وحكمته تكون بالأستبصار بالعلوم والمعارف، فقسم العلوم الى قسمين نظري وعملي، تبعا لوجود قوتين القوة العالمة تتجه الى العلوم ويبلغ المرء كماله عندما تصح البصيرة وتستقيم رويته، والقوة العاملة هي التي تنظم وترتب الامور، ويرى أن الخلق حالة للنفس داعية الى افعالها من غير فكر ولا روية، والحال ينقسم الى قسمين منها ما يكون طبيعي من أصل مزاج ومنها مستعد بالعادة والتدريب، بدؤه بالروية ثم يستمر حتى تصير ملكة، يعود نظرية ابن مسكويه الى نظرية الوسط لارسطو فهو ألف كتابه المشهور (تهذيب الأخلاق وتطهيروالأعراق ) حاولا أن يمزج تعاليم أفلاطون وأرسطو بتعاليم الأسلام، وهدفه تقويم الخلق على اساس فلسفي حتى تصدر أفعال جميلة من غيركلفة ولا مشقة، والأخلاق تكون على علاقة وطيدة مع الملكات النفسية والتزكية وتهذيب النفس والعلاقات الأجتماعية وتنظيم علاقة الأنسان مع ربه، والسعادة الحقه تكمن في أتباع السير على المنهج الرسل والأنبياء وأن القدرة على أثبات تلك الأقوال وصحة النظر تكون عن طريق الفلسفة مما يدل هذا على ان الفلسفة والشريعة طريقان مؤديان الى سعادة الأنسان في الدارين، فمهما بلغ الإنسان من مكانة علمية مرموقة، فالسعادة تكون بالأخلاق، وهي سرالنجاح والتقدم للمجتمعات.
الکلمات المفتاحیة: معرفة النفس، النمو الاخلاقي، تهذيب النفس، ابن مسكويه.

 
چکیده:
هدف این پژوهش شناخت اصول تربیتی است که حول محور اندیشمند تربیتی ابن مسکویه می باشد که دارای جایگاه ممتازی در اندیشه تربیتی فلسفی است او دارای نظام معرفتي یکپارچه است که تمام جنبه های انسانی را در بر می گیرد و ارزش های اخلاقی نیکو را در فرد نشانده تا جامعه از آن نفع برد.او به تفکر در انسان می پردازد در خاص ترین معناي آن، در روحی که پیش روی خود می بیند و سری که از آن سرچشمه می گیرد. فیلسوفانه درباره احوال انسانی می اندیشد كه از نظر او بي نظير و شريف ترين موجودات و صاحب عقل و اراده براي رسيدن به كمال است، هدف وي تصفيه روح و حصول خلق زيبا از طريق تهذيب نفس است از رهگذر مطالعه نفس و احوال آن به منظور رسیدن به سعادت کاملی که انسان به دنبال آن است، می یابیم که ابن مسکویه بین دو نوع سعادت تمایز قائل می شود: نفسي و غایی که از طریق آن انسان به کمالات روحی می رسد، و از این رو که موجودی دارای عقل است با نیروی عقل و ساير ملكات و قوای دیگر سعادت نهایی را به دست می آورد و انسان به تنهایی نمی تواند به آن دست یابد باید با تعاون و همکاری باشد. هدف ابن مسکویه در فلسفه اخلاق تهذیب نفس است، او بیش از هر چیز می خواهد حقيقت نفس را بشناسد و بداند چه چیزهایی مانع کمال آن می شود، تا از آن بپرهیزد و نفس را از آن پیراسته کند تا به رستگاری رسد، بنابراین شناخت نفس یکی از اصول اصلی است و منظور ما از آن شناخت انسان نسبت به حقیقت نفس خود و غایت کمال خود است، چرا که انسان به کسب فضایل نائل نمی شود، مگر با محاسبه نفس خویش و انسان باید با خواهش های نفس خود مبارزه کند و شهامت مبارزه داشته باشد از روی بصیرت برآمده از علوم و معارف داشته باشد. وی علم را به نظری و عملی تقسیم می کند، با قوه علم به علوم روی می آورد بینش صحیح و مستقیم غايت أن است. نظریه ابن مسکویه به نظریه اعتدال ارسطو باز می گردد. وی کتاب معروف خود (تهذیب اخلاق و طهارت اعراق) نگاشت وسعی نمود آموزه های فلسفی افلاطون و ارسطو را با تعالیم اسلام درآمیزد و هدفش بنياد فلسفي براي اخلاق است بگونه ای که از نفس، افعال زیبا صادر شود بدون سختي و مشقت.پس اخلاق با ملكات نفس، تزکیه، تهذیب نفس، روابط اجتماعی و تنظیم رابطه عبد با خداوند رابطه تنگاتنگ دارد. و سعادت واقعی در پیمودن راه راه رسولان و پیامبران است و البته توانایی اثبات این سخنان و درستی آن از طریق فلسفه است. لذا فلسفه و شریعت دو مسیری است که انسان را در هر دو جهان به سعادت می رساند، و هر چقدر هم که انسان به جایگاه ممتاز علمی دست یابد، سعادت بر اخلاق استوار است و اين رمز موفقیت و پیشرفت جوامع است.
واژگان کلیدی: معرفت نفس،رشد اخلاقی، تهذیب نفس، ابن مسکویه