حجت الاسلام دکتر محمد غفوری نژاد در گفتگو با برنامه رادیویی شب چراغ صدای خراسان رضوی در روز میلاد امام کاظم (ع) پیرامون موضوع کنترل خشم مطالبی را بیان فرمودند:

هوش هیجانی عبارت است از خودآگاهی و توجه روانی و نفسانی بر هیجاناتی که بر انسان عارض می شود و افراد می توانند با بهره مندی از راهکارهایی، این هوش را مدیریت کنند و آن را ارتقا بدهند. تحقیقات نشان می دهد که موفقیت افراد بیش از این که مرهون هوش شناختی باشد، مرهون هوش هیجانی آنها است.

مساله خشم نیز یکی از هیجانات انسانی است که در آموزه های دینی و تعالیم اهل بیت، نسبت به مساله «کظم غیظ» تاکید و توصیه فراوانی شده است.

کنترل خشم در آیات قرآن کریم:

در این زمینه آیات متعددی وجود دارد که ما در اینجا به بیان برخی از آنها بسنده می کنیم.

– وَاصْبِرْ عَلَی مَا يَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِيلًا (مزمل/10)؛ خداوند به پیامبر (ص) امر فرمود که در برابر آنچه (دشمنان) می‌گویند شکیبا باش و به نحوی شایسته از آنان دوری گزین.

– فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ (مائده/13)؛ [ای پیامبر] از آنها درگذر و (کار بدشان را) عفو کن، که خدا نیکوکاران را دوست می‌دارد.

نکته مهم در اینجا این است که وقتی پیامبر (ص) در قبال مشرکین امر به کنترل خشم می شود، اهمیت این مساله در مقابل مسلمانان چند برابر می شود.

– وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ (آل عمران/ 134)؛ آنهایی که خشم خود را فرونشانند و از (بدیِ) مردم درگذرند، و خدا دوستدار نکوکاران است.

– وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ (فصلت/34)؛ [با این برخورد متین و نیک] ناگاه کسی که میان تو و او دشمنی است [چنان شود] که گویی دوستی نزدیک و صمیمی است.

کنترل خشم در روایات:

– امام سجاد (ع): مَا مِنْ جُرْعَةٍ أَحَبَّ إِلَى اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ جُرْعَتَيْنِ جُرْعَةِ غَيْظٍ رَدَّهَا مُؤْمِنٌ بِحِلْمٍ وَ جُرْعَةِ مُصِيبَةٍ رَدَّهَا مُؤْمِنٌ بِصَبْرٍ؛ هیچ نوشیدنی نزد خداوند محبوب تر از نوشیدن و فروبردن خشم و رد کردن آن بوسیله حلم و نوشیدن مصیبت و رد کردن آن با صبر نیست.

– امام صادق (ع): ثلاث من کن فيه کان سيدا: کظم الغيظ و العفو عن المسي‏ء و الصلة بالنفس و المال؛ سه چيز است که در هر که باشد آقا و سرور است: خشم فروخوردن، گذشت از بدکردار و صله‏ي رحم با جان و مال.

– امام علی (ع): أَوَّلُ عِوَضِ الْحَلِيمِ مِنْ حِلْمِهِ، أَنَّ النَّاسَ أَنْصَارُهُ عَلَى الْجَاهِل؛ نخستين پاداش بردبار از بردبارى‌اش آن است كه مردم در برابر نادان، پشتيبان او خواهند بود.

– امام کاظم (ع): مَن کَفَّ غَضَبَهُ عَنِ النّاسِ کَف َّ اللّه ُ عَنهُ عَذابَ یَومِ القِیامَة؛ هر کس خشم خود را از مردم باز دارد، خداوند عذاب خود را در روز قیامت از او باز می دارد.

در روایات علاوه بر توصیه به کظم غیظ از تشفی خاطر نیز نهی شده است. تشفی خاطر که ما در اصطلاح به آن «خنک شدن دل» می گوییم، یعنی اینکه فرد در مقابل ظلمی که به او شده، رفتار اشتباهی انجام دهد که منجر به آسودگی خیال او شود. امام علی (ع) می فرمایند: خداوند از انسان میثاق گرفته که در مقابل کسی که به او ستم کرده اگر بخواهد تشفی خاطر داشته باشد، او را رسوا خواهد کرد.

کنترل خشم در سیره معصومین:

– پیامبر اکرم (ص) در جایی که مردم ایشان را آزار می دادند و بر سر ایشان زباله می ریختند، دستان خود را به سمت آسمان بلند می کرد و می فرمود: «اللهم اغفر لقومی انهم لا یعلمون»

– در روز فتح مکه، زمانی که پیامبر (ص) بر دشمنان و قاتلان مسلمانان و حمزه سیدالشهدا مسلط شدند، فرمودند در شهر شعار «الیوم یوم المرحمة» را سر دهید.

– کظم غیظ امیر المومنین (ع) در برابر عمرو بن عبدود که به صورت ایشان آب دهان انداخت یکی دیگر از این موارد است.

دکتر غفوری نژاد در پایان این گفتگو راهکاری عملی برای کنترل خشم از امیرالمومنین (ع) بیان کردند:

ایشان می فرمایند: إن لَم تَكُن حَليما فَتَحَلَّم فَإِنَّهُ قَلَّ مَن تَشَبَّهَ بِقَومٍ إِلاّ أَوشَكَ أَن يَكونَ مِنهُم؛ اگر بردبار نیستی خود را به بردباری بزن زیرا کم اتفاق می افتد که کسی خود را شبیه قومی سازد و از آن ها به حساب نیاید.