عنوان رساله:

مواجهه امام صادق (علیه‌السلام) با اندیشه تشبیه و تجسیم

استاد راهنما: حجت الاسلام دکتر مصطفی جعفر طیاری

استاد مشاور: آقای دکتر محمد حسن محمدی مظفر

اساتید داور: حجت الاسلام دکتر عبدالهادی مسعودی، حجت الاسلام دکتر محمد غفوری نژاد و دکتر محمد مرادی

چکیده

بی‌شک توحید و خداشناسی مهم‌ترین رکن ادیان الهی و عبادت و معرفت پروردگار، هدف غایی خلقت است. لازمه عبادت همان شناخت معبود است که در طول تاریخ دستخوش انحرافاتی شده است. یکی از مصادیق جریان‌های انحرافی در میان برخی از مسلمانان تشبیه و تجسیم است و از وظایف امام مبارزه با گروه‌های انحرافی است. در عصر امام صادق (علیه‌السّلام) نیز این گروه‌ها به‌شدت گسترش پیدا کرده بودند. روش‌شناسی چگونگی رویارویی امام با این جریان فکری، مسئله اصلی نوشتار حاضر را در برمی‌گیرد. این مسئله این پرسش را ایجاد می‌کند که؛ روش مقابله امام صادق (علیه‌السّلام) در رویارویی با اندیشه تشبیه و تجسیم چگونه بوده است؟ اهمیّت پاسخ به این پرسش در این است که با شناخت این اقدامات می‌توان از آن به‌عنوان الگویی در جهت مبارزه با این اندیشه در جهان امروز بهره برد. در این نوشتار با استفاده از روش توصیفی – به پاسخ‌گویی به این پرسش همت گمارده شده است. با بررسی اندیشه تشبیه و تجسیم و علل نفوذ آن درمی‌یابیم، مهم‌ترین عامل نفوذ و ایجاد این تفکّر در مسلمین، ممنوعیت کتابت حدیث توسط دستگاه خلافت و حدیث‌سازی افراد غیرمعتبر – با زمینه فکری یهودی – برای مسلمانان ناآگاه بود. در این میان رویکرد اصلی امام برای مبارزه با این دیدگاه، پرورش شاگردان خبره بود. ایشان با کمک به شاگردان خود در جهت تقویت بنیه علمی و توانایی جدلی و استدلالی به مبارزه با این اندیشه می‌پرداخت. این کار سبب افزایش فهم جامعه از توحید ناب می‌شد که خود مانعی در برابر توسعه دیدگاه تشبیهی و تجسیمی بوده است؛ به‌علاوه در مواردی که فرصت تبیین¬گری علمی برای حضرت مهیّا نبود، دورساختن عوام جامعه از برخورد با این دسته از افراد را توصیه می‌نمود. این اقدامات سبب شد تا جامعه شیعی از انحراف تشبیه و تجسیم مصون‌ گردد.

کلید واژگان: امام صادق (علیه‌السّلام)، اندیشه تشبیه، تجسیم، رؤیت خدا، تشبیه خالق.