دکتر مصطفی جعفر طیاری گفت: اربعین پدیده‌ای است که ریشه در تاریخ عاشورا دارد و در دهه اخیر به عنوان یکی از مناسک پرطرفدار شیعیان به پدیده‌ای کم‌نظیر در جهان اسلام تبدیل شده است.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه؛ خبرنگار ایکنا درباره این مراسم و تاثیر آن بر جهان اسلام با حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر مصطفی جعفرطیاری، قائم‌مقام رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب، گفت‌وگو کرده است که بخش اول این گفت‌وگو قبلا منتشر شده است؛ (اربعین براساس آیات و روایات پر از رموز و اسرار است ).

در ادامه بخش دوم و پایانی این گفت‌وگو را بخوانید.

ایکنا _ برخی می‌گویند مناسک زیادی در بین شیعیان وجود دارد ولی تاثیر اخلاقی و اجتماعی کمی را شاهد هستیم. آیا رونق مناسک کارکرد مناسب اجتماعی داشته است؟

کمتر مسلمانی در جهان وجود دارد که امام حسین(ع) را قبول نداشته باشد و دسته قلیلی که ناصبی هستند نسبت به امام حسین(ع) و اهل بیت(ع) دشمنی دارند. بخشی از مردم عراق، درصدی و حتی گاه نیمی از درآمد سالیانه خود را صرف زائران در پیاده‌روی اربعین می‌کنند و وقتی در پیاده‌روی اربعین جمعی از سراسر دنیا به سمت یک هدف مشخص به راه می‌افتند، نشان‌دهنده این است که این مراسم در ارتقای معنوی و رشد اخلاقی انسان‌ها مؤثر است.

به همین دلیل این پدیده از نظر اخلاقی بسیار مهم است و نه تنها شیعیان دوازده امامی و چند امامی و سایر مسلمین، بلکه افراد غیرمسلمان کشورهای مختلف هم در آن مشارکت دارند و نشانگر میل این افراد به آزادگی و تن ندادن به ظلم و ستم و فساد است. آزادگان جهان ولو اینکه متعلق به ادیان توحیدی هم نباشند در این مسیر قدم برمی‌دارند و این در حقیقت احیای انسانیتی است که امام حسین(ع) در روز عاشورا فریاد زدند و فرمودند که اگر دین ندارید آزاده باشید. پس این راهپیمایی نمادی از وحدت آزادگان جهان است.

ایکنا _ آیا از نگاه ناظران بیرونی این مراسم در تقابل با حج است یا تقویت کننده آن می‌تواند باشد؟

تعارضی که برخی تلاش می‌کنند بین حج و اربعین نشان دهند ساختگی و برای سوء استفاده است، حج یک عبادت ویژه با کارکرد فراوان و مناسک زیاد است و در آن احرام، قربانی، طواف، غسل، طهارت، انفاق، هجرت و تحمل سختی وجود دارد. در حج وحدت و یکپارچگی بسیار مهم است و بر همه کسانی که استطاعت مالی و جسمی دارند واجب است. وحدت هم یک آموزه محوری در قرآن کریم و اسلام است و قرآن فرموده: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَكُنْتُمْ عَلَى شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَكُمْ مِنْهَا»؛ یعنی اگر خواست خدا نبود شما برادر و با هم مهربان نبودید و شما در لب پرتگاه بدبختی بودید و خدا شما را نجات داد.

فلسفه حج شناخت و عبادت خدا، زیارت خانه خدا و تقرب جستن پروردگار است و هرقدر معرفت و شناخت ما از خدا و دستورات و اهداف دینی بیشتر باشد، ایمان و اخلاص و بندگی ما هم بیشتر خواهد شد. حال چرا حج باید در تضاد با اربعین و پیاده‌روی آن باشد؟ برخی از دشمنان می‌خواهند این دو را متقابل جلوه کنند. هدف اربعین زیارت امام حسین(ع) است و امام حسین برای احیای اسلام، مقابله با ظلم و کفر و باطل و احیای توحید قیام کرد که این فلسفه حج هم هست.

هدف اربعین و حج یکی است

امام حسین(ع) همه هستی و فرزندان و یارانش را از دست داد و عبد صد درصدی خدا شد و شرایطی که برای ایشان پیش آمد برای هیچ‌کدام از ائمه(ع) و انبیا رخ نداد و به این دلیل او عبدالله شد. خاک کربلا هم به واسطه عبودیت امام حسین(ع) شفادهنده شد. اگر کسی تربت پیامبر(ص) را استفاده کند حرام است، ولی تربت حسین(ع) را برای شفا می‌خورند. بنابراین هدف اربعین و حج یکی است و هر دو مایه افزایش بصیرت و ایمان و معرفت انسان هستند.

اگر رفتن به حج پاداش فراوانی دارد که در برخی آیات شریفه قرآن از جمله ۱۲۱ توبه به آن اشاره شده است: «وَلَا يُنْفِقُونَ نَفَقَةً صَغِيرَةً وَلَا كَبِيرَةً وَلَا يَقْطَعُونَ وَادِيًا إِلَّا كُتِبَ لَهُمْ لِيَجْزِيَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ؛ و هيچ مال كوچك و بزرگى را انفاق نمى‌كنند و هيچ وادی را نمى‌پيمايند مگر اينكه به حساب آنان نوشته مى‌شود تا خدا آنان را به بهتر از آنچه می‌کردند پاداش دهد.» در این آیه تأکید شده است که هر قدمی که برمی‌دارید و انفاق می‌کنید، خدا پاداش آن را می‌دهد و موجب افزایش معرفت و ایمان می‌شود و در اربعین هم ما با هدف نهایی یعنی توحید و قرب الهی در حرکت هستیم و هیچ تعارضی وجود ندارد.

البته زیارت اربعین و امام حسین(ع) مستحب مؤکد است ولی اگر کسی مستطیع باشد حج واجب است و اگر امر دایر بین اربعین و حج واجب باشد، فرد باید به حج برود. اگر مستحبی باعث شود که فرائض و واجبات آسیب ببینند هیچ ثواب و تقربی ندارد، ولی اگر امر بین دو مستحب بود اربعین در اولویت است. البته حج باید براساس معرفت و شناخت درست خدا و معاد باشد و دین درست را فقط از طریق امام می‌توانیم بشناسیم. امام ما را به سمت حج مقبول و صحیح هدایت می‌کند. در روایت بیان شده: «الله عرفنی نفسک و عرفنی نبیک و عرفنی حجتک»، زیرا ما از طریق شناخت امام، پیامبر(ص) را می‌شناسیم و از طریق پیامبر(ص) هم خدا را می‌شناسیم. بنابراین اربعین نه تنها در تنافی با حج نیست، بلکه هم‌راستا و هم‌کارکرد هستند.

ایکنا _ نظر شما در مورد مراسم جاماندگان اربعین که برخی با آن مخالف هستند چیست؟ آیا این شبیه‌سازی نادرستی نیست؟

مراسمی که با عنوان جاماندگان شبیه‌سازی شده است مشکلی را ایجاد نمی‌کند و کسانی که در این مسیر حرکت می‌کنند می‌گویند که ما موفق نشدیم به مراسم اربعین برویم و از این فرصت استفاده می‌کنیم. البته حرم مطهر حضرت عبدالعظیم(ع) جایگاه خود را دارد، زیرا در روایت بیان شده است که اگر کسی موفق به زیارت امام حسین(ع) نشود و به زیارت حضرت عبدالعظیم برود، ثواب آن زیارت را به دست می‌آورد. پیاده‌روی جاماندگان یک حرکت نمادین و غبطه به کسانی است که می‌خواستند اما نتوانستند در این مراسم حضور یابند و نشان‌دهنده وحدت در عین اختلاف نظرهاست.

در اربعین جلوه‌های زیبایی از ایثار و همدلی و نوع دوستی دیده می‌شود، به خصوص اینکه افرادی در عراق که تمکن مالی چندانی هم ندارند، از زائران اربعین پذیرایی می‌کنند که از بُعد روان‌شناسی و جامعه‌شناسی و همدلی اسلامی اهمیت دارد. افرادی هم که در این مراسم حضور می‌یابند از نظر اخلاقی و صفات پسندیده رشد می‌کنند. البته استثناء هم وجود دارد و ممکن است کسی جزء صحابه پیامبر و قوم و خویش او محسوب شود، ولی جایگاهش در جهنم باشد.

ایکنا _ آیا می‌توان گفت که زیارت اربعین در کنار همه آثاری که گفتید در خودسازی و سلوک معنوی انسان هم نقش دارد؟

امام حسین(ع) در بین ائمه و انبیا جایگاه خاصی دارد و به همین سبب زیارت ایشان آثار ویژه‌ای خواهد داشت. در روایتی بیان شده که امت پیامبر(ص) ده ویژگی ممتاز دارند که پیروان ادیان دیگر ندارند و یکی از آنها عاشورا و زیارت امام حسین(ع) است و اربعین بزرگداشت عاشورا و جزء ایام‌الله محسوب می‌شود و باید آن را پاس بداریم و اگر می‌توانیم برویم و اگرنه دلمان به یاد اربعین و زائران اربعینی باشد. اربعین متصل به روزی است که حق در برابر باطل، ایمان در برابر کفر و نیز نور الهی در برابر ظلمات ایستاد. همچنین، امام حسین(ع) ولی‌الله شمرده می‌شود و ولایت او در طول ولایت الهی و در برابر ولایت شیاطین و یزیدیان است. به همین دلیل گفته شده است: «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا»، زیرا همواره عقل و هوای نفس انسان در درونش مبارزه می‌کند و در بیرون هم بین ظالمان و حق‌طلبان مبارزه وجود دارد.

اگر ما شیعیان بخواهیم به پیامبر(ص) مودت و محبت بورزیم، یکی از راه‌های آن زیارت و پیاده‌روی اربعین است؛ عشق و محبت به امام حسین(ع) در قلوب مؤمنان هست و روزبه‌روز شعله‌ورتر می‌شود. زیارت اربعین موجب تقریب و وحدت اسلامی شیعیان و حتی وحدت ادیان و وحدت انسانی خواهد شد. هدف اصلی آن نیز رسیدن به معرفت‌الله است و انفاق و تلاش در این مسیر اجر الهی را به همراه دارد.