نشست علمی «الهیات سیاسی و تفسیر متون دینی در اروپا» با سخنرانی سرکار خانم دکتر فاطمه توفیقی برگزار شد.

در این نشست دکتر توفیقی ابتدا به تعریف الهیات سیاسی پرداخت و گفت: الهیات سیاسی در پی کشف رابطه امر سیاسی و امر الهی است و به نوعی محل تلاقی الهیات و فلسفه سیاسی است.

وی با تقسیم الهیات سیاسی به سلبی و ایجابی افزود: افرادی که در یک جامعه سیاسی زندگی می‌کنند یا از حکومت تبعیت می‌کنند یا شورش می‌کنند یا درگیر مبارزه منفی یا نرم می‌شوند.

دکتر توفیقی هم‌چنین افزود: الهیات سیاسی همواره تحول یافته است. تاریخ تفسیر متون مقدس با توجه به الهیات سیاسی در حال تغییر تحولات چشم‌گیری نشان داده است.

وی سپس به بررسی مسیحیت و شخصیت عیسی مسیح(ع) از بعد الهیات سیاسی پرداخت و گفت:‌ عیسی مسیح(ع) به عنوان شخصیت اول مسیحیت یک شخص انقلابی است. وی موعود یهودیان بوده که بنا بوده پادشاهی یهودیان را به دست گیرد و آنان را از ستم نجات دهد؛ به گونه‌ای که در کتاب مقدس ذکر شده که حضرت عیسی(ع) به پیروانش گفته که هرکس می‌خواهد به دنبال من بیاید، صلیبش را هم به همراه بیاورد. در دوران بعدی گواهی پیروانش به این که او خداوند (سرور)‌ است، در مخالفت با این که آن زمان می‌گفتند که پادشاه،‌ خداوند است.

دکتر توفیقی با اشاره به برخی نشانه‌های سیاسی در متون مقدس مسیحی گفت: مسیحیان در دو سه قرن اول بسیار آزار می‌دیدند و شهدای بسیاری داشتند اما مسیحیت در نهایت در قرن چهارم به عنوان یکی از ادیان رسمی امپراتوری روم مطرح شد و در حال حاضر هم هنوز مسیحیت به عنوان دین رسمی از سوی برخی کشورهای اروپایی مطرح است.

وی درباره توجیهات الهیاتی برای ضرورت حکومت از سوی برخی الهی‌دانان مسیحی گفت: یکی از توجیهات آنان این بود که می‌گفتند حکومت، شر لازم برای جلوگیری از آشفتگی است. به نظر اگوستین دین نباید تابع نهاد قدرت باشد. لوتر معتقد بود دو نهاد قدرت و دین از هم جدا هستند اما تبعیت از قدرت در این جهان لازم است. یعنی ضروت حکومت را توجیه الهیاتی کرد،‌ در حالی که عمل به شریعت یهود واجب نیست عمل به احکام مدنی لازم است. سیاست مدرن اروپایی خیلی متأثر از این است و عمل به احکام دینی را خیلی لازم نمی‌داند ولی به احکام مدنی مشروعیت الهیاتی قائل می‌شود.

دکتر توفیقی در ادامه افزود: در مقابل ادعاهای لوتری، الهیات سیاسی سلبی به وجود آمد. این گروه‌ها در آمریکا بسیار فعال هستند و مخالفت مدنی می‌کنند. اما لوتری‌ها در کشورهای اسکاندیناوی به عکس هستند و روحانیان در دولت و حکومت حضور پررنگ دارند و دین و حکومت پیوستگی دارند.

این استاد دانشگاه هم‌چنین گفت: چند اتفاق برای الهیات سیاسی افتاد که البته به نفع الهیات سیاسی نیز نبود. نخست رخدادهای سیاسی مانند انقلاب‌های بزرگ که نهاد روحانیت را زیر سؤال برد. مانند فرانسه و روسیه است. مسئله دیگر ظهور ملت ـ دولت‌ها است که یک دولت بر یک ملت سیطره پیدا می‌کند. در این‌ها نهاد دین تحت کنترل دولت قرار می‌گیرد. به خصوص در قرن بیستم و کنتزل شدید می‌گذارد که چه رفتار دینی را در کجا بروز دهید. مورد دیگر ظهور انسان‌گرایی سکولار است که می‌گوید می‌توان از منبع غیردینی یعنی انسانی و عقلی برای اداره حکومت الهام گرفت.

وی افزود: مارکسیست‌ها دین را افیون ملت‌ها می‌دانست و از دین هیچ استفاده‌ای برای امور انقلابی و حکومتی نمی‌کردند و آن را مانند ماده مخدری برای کسب آرامش دروغین می‌دانستند. در دهه‌های اخیر الهیات رهایی‌بخش با استفاده از نظریه‌های مارکسیستی یک نمونه جدید از الهیات سیاسی برای تأکید بر حقوق مظلومان ارائه کرد که نمونه‌اش در آفریقا جنبش ضد آپارتاید و در آمریکای لاتین به شدت در جریان است.

وی سپس به نظریات الهیات سیاسی گوناگون الهی‌دانان مسیحی اروپا پرداخت و افزود: تائوبز گفت با رجوع به سخنان پولس می‌توانیم سخنان فلسفی امروز را به خوبی دریابیم. وی معتقد بود پولس یک نوع الهیات سیاسی سلبی را مطرح می‌کند و می‌گوید جامعه مؤمنان خود از ناحیه خدا مشروعیت دارند و این‌ها هیچ‌وقت به آشوب نمی‌افتند و آشوب از سوی حاکمان در جامعه ایجاد می‌شود. اگامبن سخنان والتر بنیامین را با سخنان فوکو درباره بیوسیاست تلفیق می‌کند می‌گوید در شرایط بیوپالتیکال آن‌قدر همه چیز اندازه‌گیری می‌شود که حتی جان انسان‌ها هم برایش اندازه‌گیری‌ها و تصمیم‌گیری‌های دقیق انجام می‌شود. اما می‌گوید در عمل انسان مانند حیوان می شود و نمونه‌اش اردوگاه‌های نازی‌ها است که آن‌قدر در مورد تک تک زندگی این‌ها تصمیم گرفتند که هیتلر می‌گفت این‌ها را از بین ببریم مانند از بین بردن ملخ. در این شرایط باید منتظر موعود باشیم. همه کسانی که این عقیده را داشتند همه ملحد بودند و منظورشان تنها استفاده از آن اعتقادات الهیاتی بود و خود اعتقاد دینی نداشتند.

گفتنی است در پایان این جلسه دکتر فاطمه توفیقی به سؤالات حاضران پاسخ داد.

این جلسه روز چهارشنبه 26 آذرماه در محل سالن شهید بهشتی با استقبال اساتید و دانشجویان برگزار شد.