قیام امام حسین(ع) ضد حاکمان اموی و به دنبال آن شکل‌گیری واقعه عاشورا به دلیل ماهیت آن که شامل اسلام‌خواهی، اصلاح‌ امور جامعه و ظلم‌ستیزی‌ بود همواره و در طول تاریخ اسلام، مورد توجه و الهام‌بخش بسیاری از انقلابیون و ظلم‌ستیزان بوده است و به همین دلیل هر ساله با فرارسیدن ایام محرم، در میان شیعیان با شکوه خاصی یاد و خاطره حضرت سیدالشهدا(ع) با برپایی مراسم عزاداری ایشان زنده نگه داشته شده است.

رئیس دانشکده عرفان دانشگاه ادیان و مذاهب در پاسخ به سؤالی درباره ریشه‌های قیام عاشورا بیان کرد: قیام امام حسین(ع) نه برای دنیا بود و نه برای حکومت، بلکه برای اصلاح دین بود که به دست بنی امیه به انحطاط کشیده شد. چنان که خود امام در هنگام خروج از مدینه بیان و فلسفه قیام خویش را تشریح کردند. در حدیث آمده است: «لِمُحَمَّدِ الْحَنَفِیَّةِ؛ و إنّی لَم أخرُجْ أَشِراً و لا بَطِراً و لا مُفسِداً و لا ظالِماً و إنَّما خَرَجْتُ لِطَلَبِ الْإصلاحِ فی اُمَّةِ جَدّی اُرِیدُ أن آمُرَ بِالْمَعرُوفِ و أنهی عَنِ الْمُنكَرِ و أسِیرُ بِسیرَةِ جَدّی وَ أبی عَلیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السّلام؛ امام حسین(ع) به محمد حنفیه فرمود: من برای جاه‌طلبی، کام‌جویی، آشوبگری و ستمگری قیام نکردم، بلکه برای اصلاح در کار امت جدم قیام کردم می‌خواهم امر به معروف و نهی از منکر کنم و به شیوه جد و پدرم حرکت کنم».

وی در پاسخ به سؤالی درباره ثابت یا متغیر بودن پیام عاشورا در ادوار مختلف گفت: عاشورا تجلی ارکان دین الهی و تجسد بندگان الهی است. یک رویداد جامع تکوینی که در آن توحید، ولایت، معرفت، فتوت، نورانیت، محبت، شجاعت، حماسه، ایثار، وفا و امر به معروف و نهی از منکر جمع شده و در آن روز به ظهور رسیده و این جامعیت را غیر از انسان کامل معصوم یا تابعان محض وی درک نمی‌کند. جز این که در هر دوره، هر کسی و هر جامعه‌ای به اندازه معرفت و ظرفیت و موقعیت خودشان از این دریای مواج هستی بهره می‌گیرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب در جواب این سؤال که عاشورا و محرم چگونه می‌تواند به اصلاح وضعیت دینی و اخلاقی جامعه کمک کند و در سال‌های اخیر چه تاثیری بر جامعه ما داشته است، اظهار کرد: به واسطه شور حسینی که در ایام محرم به واسطه برکت خون سید الشهدا(ع) بر پاست، دل‌های مردم آماده‌تر از زمان‌های دیگر است. به تعبیری ایام محرم همان ایام اللهی است که می‌تواند تاثیر خاصی بر جان‌ها داشته باشد. انقلاب اسلامی به برکت محرم و صفر به پیروزی رسید. جوامع بشری در حرکت‌های اجتماعی محتاج به الگوهای صحیح و عملگرا دارند، قیام امام حسین(ع) در حرکت‌های اجتماعی با توجه به وجود امام معصوم در نوع خود منحصر به فرد است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: البته ناگفته نماند حرکت امام حسین(ع) در مسائل اجتماعی خلاصه نمی‌شود، چرا که حرکت امام در حقیقت احیای مجدد دین و نجات دین از تحریف بوده است. همه ادیان بعد از رحلت نبی یا رسول‌شان دچار انحراف و تحریف شدند. لذا عمده کار امامان معصوم(ع) این بود تا جلو تحریف را بگیرند که اوج این دفاع را در قیام حضرت سید الشهدا(ع) می‌بینیم.

وی در پاسخ به این سؤال که رشد مناسک و مراسم عزاداری چگونه به رشد دینی و اخلاقی مردم کمک می‌کند، گفت: مناسک و مراسم از شعائر دینی و حسینی است. این شعائر اگر دور از تحریف، غلو و خرافه باشند، می‌توانند به مجسمه ایمان، معنویت و ولایت تبدیل شوند و مؤمنان را به باور قلبی نسبت به حقایق الهی و حسینی نزدیک کنند. تاکید زیاد از حد به ظواهر و مناسک عزاداران را از هدف اصلی قیام امام حسین(ع) که همانا ایستادگی در مقابل شیطان درون و شیاطین بیرون است دور می‌کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب در جواب این سؤال که چقدر لازم است به همه ۵۷ سال زندگی امام حسین(ع) توجه شود و اینکه ایشان قبل از عاشورا چه می‌کردند، یادآور شد: سراسر زندگی امام حسین(ع) همانند دیگر ائمه طاهرین، الگو است. زندگی امام معصوم(ع) جنبه آموزندگی فراوانی اعم از تربیتی، اجتماعی، اخلاقی، سیر و سلوکی و اجتماعی در خود دارد که می‌تواند به فراخور استعداد‌ها الگوی عملی خوبی برای انسان در مسیر کمال به سوی حق تعالی باشد. البته جریان عاشورا به تنهایی منظومه‌ای است از تمام آن جنبه‌هایی که بیان شد.

وی در پایان گفت: قیام امام حسین(ع) خلق الساعه نبود بلکه زمینه‌های فراوانی داشت که امام در دوران بعد از شهادت امام حسن مجتبی(ع) پی‌ریزی و پیگیری کردند. برای نمونه خطبه امام حسین(ع) در منا که ظاهرا مربوط یک یا دو سال قبل از عاشورا است. در آنجا مشکلات جامعه اسلامی آن زمان را آسیب شناسی کرد و امام عمده این آسیب‌ها متوجه عالمان دین می‌داند.