دفاع از پایان‌نامه بررسی منازعات شیخیه و بابیه

در روز چهارشنبه 20 اردیبهشت ماه از پایان‌نامه بررسی منازعات شیخیه و بابیه دفاع شد.

به گزارش گروه تأمین اخبار و اطلاعات علمی دانشگاه ادیان و مذاهب، در این جلسه دانشجو محمد محمدی از پایان‌نامه خود با موضوع «بررسی منازعات شیخیه و بابیه» دفاع کرد. حجت الاسلام و المسلمین دکتر فرمانیان استاد راهنما و حجت الاسلام و المسلمین مسلم محمدی استاد مشاور این پایان‌نامه بودند و حجت الاسلام و المسلمین دکتر رضانژاد داوری این اثر را بر عهده داشت.

پس از قرائت خلاصه‌ای از پایان‌نامه توسط دانشجو، حجت الاسلام و المسلمین دکتر رضانژاد بیان داشت: گزارش خوبی را دانشجو ارائه داد و مشخص است که برای نگارش این رساله زحمات زیادی کشیده شده است، این رساله با توجه به اینکه در این موضوع کار جامعی صورت نگرفته بود و این کار اولین کار مدون در این زمینه است، کار خوبی شده است؛ همچنین در رساله بسیار به کتب خطی مراجعه شده است که این از محاسن رساله می‌باشد و برای یافتن این نسخ خطی به افراد مختلفی مراجعه شده که این بسیار خوب است، همچنین از لحاظ فصل بندی‌ و مسائل شکلی نیز وضعیت خوبی دارد.

از دیگر محاسن این رساله این است که اغلاط تایپی آن بسیار کم است و به این مسئله دقت شده است.

وی افزود: با توجه به این مسائل ضعف‌هایی نیز وجود دارد از جمله اینکه از کتبی از شیخیه که در رد بابیه وجود دارد سخن به میان آمده است، که به صراحت در رد بابیه نوشته شده اند ولی بهتر بود گزارشی از کلیه کتابهایی که از شیخیه وجود دارد و در رد بابیه مطالبی را آورده‌اند، در قالب آمار ارائه می‌شد.

دکتر رضانژاد ادامه داد: مسئله چرایی وجود منازعات بین شیخیه و بابیه تحلیل نشده است و مورد بررسی دقیق قرار نگرفته است همچنین در ارجاعات به منابعی که به صورت کتب چاپی است، ارجاع داده شده و می‌توان به آن مراجعه کرد، ولی در مورد نسخ خطی بهتر بود با توجه به اینکه دسترسی به این کتب امکان‌پذیر نیست، کپی قسمت‌هایی از این کتب که مورد استفاده قرار گرفته است، به عنوان ضمیمه آورده می‌شد.

وی افزود: موضوع رساله بررسی منازعات است درحالیکه در محتوا بیشتر گزارش شده است و باید این گزارش‌ها مورد بررسی قرار می‌گرفت و تحلیل بیشتری روی این مسئله صورت می‌گرفت مثلاً مناظراتی که در تبریز میان علمای این شهر و علی محمد باب صورت گرفته که جزء اولین منازعات نیز هست باید بیشتر مورد توجه و بررسی قرار می‌گرفت.

استاد دارو این پایان‌نامه تصریح کرد: در پیشینه تحقیق گزارش خوبی از این بحث مطرح نشده است و گزارش کتاب‌هایی که به این بحث پرداخته‌اند باید آورده می‌شد، همچنین باید با تعقل و تعمق بیشتری عمل می‌شد مثلاً با توجه به اینکه اکثر منابع، تاریخ ولادت سید کاظم رشتی را ذکر نکرده‌اند، شما این تاریخ را ذکر کرده‌اید و منعبی را هم در این زمینه ارائه نکرده‌اید.

دکتر رضانژاد ادامه داد: ‌در پایان هر فصل باید یک جمع بندی و نتیجه گیری ارائه می‌شد که این کار صورت نگرفته است، همچنین در برخی از صفحات، جملات نامفهوم است که می‌بایست با عبارات بهتری نگارش می‌یافت به عنوان نمونه در صفحات 49، 54، 103 و 112. برخی از مطالبی که در رد بابیه از زبان شیخیه آمده است نیز  بسیار عمیق نیست و باید مطالب بهتری کار می‌‌شد.

سپس محمد محمدی در دفاع از نکات مطرح شده توسط استاد داور اظهار داشت: این پایان‌نامه اولین اثری بود که من به رشته تحریر درآوردم، این رساله چون در مقطع کارشناسی ارشد است، به دلیل محدودیت در حجم مطالب، امکان اینکه برخی از مطالب را بیشتر بسط داد و به طور تفصیلی به آن پرداخت وجود نداشت و این باعث شد که نتوانم به بحث منازعات به طور مفصل بپردازم.

بعد از آن نوبت به استاد مشاور رسید که حجت الاسلام و المسلمین محمدی در مقام استاد مشاور بیان داشت: دانشجو کار ارزشمندی را انجام داده است، ما در بحث ساختاری سعی کرده‌ایم که رساله به بهترین نحو نگارش یابد و با توجه به اینکه این اثر اولین کار دانشجو بوده، کار خوبی شده است. در مورد نسخ خطی نیز که گفته شد باید بگویم که این نسخ در کتابخانه‌ای نگهداری می‌شد که اجازه اینکه کتاب از مخزن خارج شود، وجود نداشت و به همین دلیل دانشجو نتوانسته است کپی کتب را به عنوان ضمیمه بیاورد.

وی افزود: در مورد بحث اینکه موضوع بررسی است ولی در رساله بیشتر گزارش شده است نیز باید گفت که بحث بررسی و گزارش در اینجا بسیار به هم نزدیک هستند و چون رساله در مقطع کارشناسی ارشد است، تحلیل نویسنده در آن نمی‌تواند خیلی پررنگ باشد. همچنین موضوع بسیار سنگین بود و حتی بهتر می‌بود برای دوره دکتری انتخاب شود و این کار برای کارشناسی ارشد قابل قبول است.

در ادامه نیز دکتر فرمانیان به عنوان استاد راهنمای این رساله ضمن تقدیر و تشکر از استاد داور به خاطر ارائه نکات ظریف در داوری خود اظهار داشت: نکاتی که استاد محترم داور یادآور شدند، به گفته خود ایشان در جهت بهتر شدن کار است، به این معنی که کار خوب است و باید بهتر شود تا آنجا که دکتر رضانژاد این اثر را قابل چاپ دانستند و این خود نشان دهنده این مسئله است که رساله کار خوبی است و برای آن زحمت زیادی کشیده شده است. همچنین از نکاتی که استاد محترم داور ارائه نمودند نیز برای بهتر شدن کار استفاده خواهد شد.

در ذیل چکیده پایان­ نامه ارائه می گردد.

چکیده:

واکاوی در تاریخ بابیت و شیخیه اثباتگر این است که در بین این دو فرقه منازعاتی جدّی وجود داشته  و بابیه با ترویج عقاید باطل و حمله به اعتقادات راستین شیعه، همچون مهدویّت و خاتمیّت،کیان تشیّع را در معرض خطر قرار دادند.

از دیگر سو، عالمان شیخیه همچون دیگر عالمان شیعی که دفاع از مذهب را وظیفۀ اصلی خود می‌دانند، به مواجهه با این فرق ضالّه برخاستند.

برخی از ادّعاهای علی محمّد باب که موجب واکنش های جدّی از سوی فرقه شیخیه گردید، یکی ادّعای وساطت و بابیّت امام دوازدهم، و در ادامه، ادّعای مقام « امامت » – البته بصورت خاص – اینکه خود را مهدی موعود معرفی نمود.

علاوه بر اینکه او به ادّعاهاى فوق بسنده نکرد، و مقام خود را تا مرحله رسالت و نبوّت بالا برد، و مدّعىِ نزول کتاب و شریعت جدیدگردید، و به قول خود احکام اسلام را با نوشتن کتاب بیان نسخ کرد؛ و کار به جایی رسید که امر بر او مشتبه شد و خود را تا مقام حلولیّـت والو هیّت متصوّر نمود.

از جمله دیگر ایرادات وارده شیخیه به علی محمد علاوه بر موارد جنجال برانگیز پیش گفته، ادعاهایی بود که او به زعم خود آنها را معچزه می انگاشت. مانند عبارت پردازی خاصّی که با ترکیب دو زبان فارسی و عربی در کتاب بیان به چشم می خورد،که این را از شاهکارهای قلمی و ادبی خود می دانست.

در یک نگرش کلی می‌توان برخورد عالمان شیخیه با بابیّت را شامل مواجهاتی اعتقادی، سیاسی، و اجتماعی دانست هر چند برخی از مواجهات، تلفیقی از این اقسام بوده‌اند. فقدان کار تشکیلاتی در مواجهه با بابیت و بهائیت یکی از آفت‌های جدی در مواجهات عالمان شیخیه است.

در طرف مقابل وجه عمده مخالفتهای بابیه بر علیه شیخیه، متوجّه حاج محمد کریم خان کرمانی رهبرشیخیه کرمان است زیرا وی بیشترین مخالفتها را در گفتار، رفتار و آثار نوشتاری با فرقه بابیه و مؤسّسان آن داشته است.

بابی ها وجه مخالفت و انتقادات خود بر علیه چهره شاخص و مطرح شیخیه را عدم همسانی میان نظریات او بخصوص در مسئله رکن رابع می دانند، ودیگر آنکه می گویند حاج محمّد کریم خان با  شیخ احمد احسایی و سیّد کاظم رشتی به مخالفت برخاست و در صدد بود از نظر فکری و معرفتی روشی نو بر خلاف دو بنیانگذار اصلی شیخیه طراحی کند.

کلید واژگان: شیخیه، بابیه