روزه در عرفان
تأثیر روزه در درجات عرفان از نظر امام جعفر صادق(ع)
تاریخ انتشار:
امام صادق (ع) از نبی مکرم اسلام (ص) نقل می‌کنند که حضرت فرمودند: روزه سپر آفات دنیوی و حجاب عذاب آخرت است. پس چون روزه می‌گیری، چنین نیت کن که نفس خود را از شهوات بازداری و از پیروی شیطان و گام نهادن در راههای شیطانی بپرهیزی.(1) حضرت آیت الله بهجت (ره) در پاسخ به این سوال که راه قرب به خدا و سیر و سلوک چیست؟ فرموده بودند: چنانچه طالب، صادق باشد، ترک معصیت کافی و وافی است برای تمام عمر، اگر چه هزار سال باشد.(2) سیر و سلوک و رسیدن به مقامات عرفانی، به جز سر تسلیم به درگاه الهی داشتن و مطیع اوامر و نواهی حضرت حق بودن، چیز دیگری نیست و هر کس به همان اندازه که در این امر موفق شده و اهل عمل شود، به همان میزان نیز طی درجات عرفانی کرده و به قرب الهی رسیده است.
همچنان‌که در حدیث شریفی ذکر شد که فرد روزه‌دار باید نفس خود را از شهوات باز دارد و از پیروی شیطان پرهیز کند. هیچ شهوتی به اندازه شهوت گناه، انسان را از خداوند دور نمی‌کند.
پس اگر سالک حقیقی، تصمیم بر ترک گناه گیرد و در این خصوص کمر همت ببندد و جمیع معاصی را ترک گوید و بر این امر استقامت به خرج دهد، خدای مهربانی که او را در ترک گناه یاری نمود، در گام‌های بعدی نیز بنده‌اش را برای رسیدن به قرب خویش کمک خواهد کرد.
پس بر سالک الی الله واجب است که معصیت‌ها را بشناسد و تک‌تک آنها را ترک گوید. ماه مبارک رمضان بهترین زمان برای رسیدن به این هدف است، زیرا دست‌های شیطان بسته است و اکثر گناهان و شهوترانی‌ها از شکم سیر سر می‌زند و مومن با روزه گرفتن و انجام فرائض و ارتباط با قرآن، می‌تواند بر شهوت‌ها و پیروی از شیطان غلبه کند.
امام در ادامه می‌فرمایند: خویش را چون بیماری فرض کن که میل به طعام و نوشیدن ندارد و هر لحظه در انتظار شفای خود از بیماری گناهان باش و باطن را از هر گناه و تیرگی و غفلت و ظلمتی که تو را از اخلاص برای خدای تعالی باز می‌دارد، پاک نما.(3)
پس حقیقت روزه‌گرفتن، تنها گرسنگی و تشنگی نیست؛ بلکه روزه گرفتن وسیله‌ای است برای پاک کردن باطن از هر آلودگی و زشتی و ظلمت و از هر چیزی که انسان را از یاد خدا باز می‌دارد و این یعنی عرفان.
خواسته‌های نفس و شهوات، زنجیرهایی هستند که بر پای سالک بسته شده و با روزه گرفتن می‌توان این زنجیرها را پاره کرده و به سوی حق پرواز کرد.
امام صادق (ع) می‌فرمایند: روزه، خواسته‌های نفس و شهوت طمع را می‌میراند. در روزه، زندگی قلب، طهارت اعضای بدن، آبادانی ظاهر و باطن، شکر نعمت‌های خدا، احسان به فقرا، ریسمان و دست‌آویز تضرع، خشوع و گریه و التجاء و پناه گزیدن به خداوند است و سبب شکستن امیال نفسانی، آسان شدن حساب و فزونی حسنات است.(4)
سالک الی‌الله در طی مقامات عرفانی، باید قلبش را از آلودگی غیر خدا پاک کند و روزه، بهترین وسیله برای نیل به این هدف است. وقتی جسم ما مبتلا به انواع و اقسام مرض‌هایی باشد که در اثر پر خوری، حاصل می‌شود، روح بیچاره نمی‌تواند به امور معنوی پرداخته و سیر الی الله داشته باشد، بنابراین روح، مجبور است که به مشکلات و امراض تن پرداخته و اسیر تن شود. چنانچه آیت الله جوادی آملی (مد ظله العالی) روح فرد پرخور را به شخص بزرگی مثال می‌زند که مشغول رفته‌گری در کوچه‌های شکم شده است!
اما با روزه می‌توان تنی سالم داشت و بدن را از اضافات و چربی‌ها تطهیر کرد. بدین‌وسیله روح می‌تواند به امور خاص خود پرداخته و سیر و سلوک داشته باشد. گرسنگی، فرصتی است برای تفکر در نعمت‌های بی‌شمار پروردگار و روزه‌دار حقیقی، درد فقرا را می‌فهمد و به سوی احسان به فقرا می‌شتابد. انسان با روزه، قلبش خاشع‌تر، چشمش گریان‌تر و تضرع در سحر و نیمه‌های شب دارد و به خدای خویش پناهنده می‌شود.
روزه‌دار حقیقی، شهوت چشم و گوش و زبان و … را می‌میراند و امیال نفسانی را می‌شکند.
سلوک الی‌الله بغیر از ترک گناه، عمل به واجبات، احسان به فقرا، خشوع قلب، تضرع و ناله، طهارت قلب، شکر نعمت و … نیست و هر یک از این امور پلکانی است که عارف بالله با بالا رفتن از آنها به قرب الهی می‌رسد.
پانوشت
مصباح الشریعه / باب بیستم / آداب روزه
(2) به سوی محبوب / دستور العملها و رهنمودهایی از ….. حضرت آیت الله بهجت (مد ظله العالی)
(3) مصباح الشریعه / باب بیستم / آداب روزه
(4) مصباح الشریعه / باب بیستم / آداب روزه
