در قالب پایان نامه کارشناسی ارشد بررسی شد:

تاثیر معتزلیان بر تحولات کلامی امامیه در عصر غیبت صغری 

عباس میرزایی نوک آبادی دانشجوی رشته مطالعات تاریخ تشیع از دانشکده شیعه شناسی با دفاع از پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «تاثیر معتزلیان بر تحولات کلامی امامیه در عصر غیبت صغری» از دانشگاه ادیان و  مذاهب فارغ التحصیل شد.

در جلسه ای که شنبه 16 مهرماه در سالن کنفرانس شهید بهشتی دانشگاه ادیان و مذاهب و با حضور اساتید راهنما، مشاور و داور، نماینده معاونت آموزشی و تحصیلات تکمیلی و همچنین تعدادی از دیگر دانشجویان علاقه مند برگزار شد، پس از گزارش این دانشجو از پایان نامه، استاد داور به نقد و ارزیابی پایان نامه پرداخت. سپس دانشجو از پایان نامه خود با توجه به انتقادات استاد داور و نیز توضیحات اساتید راهنما و مشاور دفاع نمود و در نهایت بعد از شور اساتید راهنما، مشاور، داور و نماینده معاونت آموزشی و تحصیلات تکمیلی موفق به کسب امتیاز قبولی شد. 

چکیده پایان نامه:

برای بررسی تاثیر معتزله برشیعه از راه های گوناگون می توان اقدام کرد. اساسا مدعیان تاثیرگذاری هم بر شواهد و دلائل متنوعی تکیه کرده اند. یکی از مراحل مهم و حساس در تاریخ تعامل میان معتزله و شیعه دوران غیبت صغری است. و در این دوره، گروهی از متکلمان معتزلی که به شیعه گرایش پیدا کردند و به عنوان تاثیرگذارترین گروه تلقی شده اند. از آن جا که در این زمینه تاکنون کار جدی صورت نگرفته بود این موضوع را در این نوشتار مورد بررسی قرار داده ام. معتزلیان شیعه شده عنوانی است که در طول تاریخ تفکر شیعه بر گروهی از معتزلیان با گرایش های شیعی اطلاق شده است. ابن راوندی، ابوعیسی وراق، ابن قبه رازی، ابن تبان، ابن مملک و ابن فسانجس از کسانی هستند که این عنوان بر آنان تطبیق می‏کند. عمده حضور این تعداد از متکلمان در بغداد در سده سوم و چهارم هجری بوده است. حضور اینان در حوزه کلام شیعی و فعالیت‏هایی که در این عرصه داشته اند نمی‏توانسته بی‏تاثیر باشد. تصور می شود با توجه به سابقه اعتزال و عقلگرایی که در تفکرات این عده وجود داشته تاثیراتی در کلام امامیه گذاشته باشند. به نظر می رسد بتوان تاثیر اینان در حوزه کلام امامیه را در پرتو همان ته نشست‏های آموزه‏های خردگرای معتزلی رصد کرد. هم از این رو برای رسیدن به این هدف سه موضوع اساسی معرفت، بداء واستطاعت را در میدان بحث قرار دادیم. در بررسی مقایسه‏ای نظرات متکلمان امامیه در کوفه و بغداد روشن شد که این سه باور در مکتب کوفه از موضوعات تقابلی و پر مناقشه میان امامیان و معتزلیان بوده است؛ ولی در مکتب بغداد میان شیخ مفید و شاگردانش به مواضع مشترک با معتزلیان تبدیل شده است. تلاش این نوشتار بر این است که نشان دهد که دست کم یکی از عوامل مولفه تاثیر گذار در این تحول، حضور معتزلیان شیعه شده می‏باشد. البته شایسته ذکر است که به دلیل کمبود منابع کهن در این زمینه، این تاثیرگذاری را نمی توان به طور قاطع و مستقیم اثبات کرد بلکه در این تحقیق بر قرائنی که ما را به این مدعا نزدیک می کند، تکیه شده است.

نکته مهم دیگری که باید اضافه کنیم این است که در این بین معلوم شد که ابن راوندی و ابوعیسی وراق در این موضوعات بیشتر بر خلاف معتزله و موافق با رای امامیان نخستین موضع گرفته اند.

واژگان کلیدی: معتزله، معتزلیان شیعه شده، مکتب کوفه، مکتب بغداد، معرفت، استطاعت، بداء.