عربستان می خواهد به عنوان یک کشور با جهان زندگی کند و همراه با پدیده جهانی شدن، تصویر جدیدی از خود نمایش دهد. از این رو، یکدستی کاملی میان عناصر قدرت در سلطنت و همراهی آن با فقه حنبلی را شاهد هستیم.

به گزارش  روابط عمومی دانشگاه به نقل از خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)، دکتر محمد مسجد جامعی، مشاور عالی رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب و سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در واتیکان، در نشست علمی «ژئوپلیتیک عربستان امروز» که روز چهارشنبه ۲۹ دی­ماه ۱۴۰۰ از سوی انجمن علمی دانشکده شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب و با مشارکت موسسه مرام به صورت حضوری و آنلاین برگزار شد، با اشاره به بیان ویژگی های ژئوپلیتیکی عربستان در سال ۲۰۲۲ اظهار کرد: تمامی تحولات در دنیا و منطقه بسیار سریع اتفاق می افتد، کشورهای منطقه و عربستان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. بنابراین تلقی ما از وضعیت کنونی در عربستان مطرح می شود.

وی با بیان اینکه توجه به ابعاد و شناخت ظرفیت ها و چگونگی استفاده از ویژگی های ژئوپلیتیک در درجه اول اهمیت پیدا می کند، افزود: به همین دلیل است که مفاهیم مورد استفاده در سه قلمرو؛ ۱- توسعه در مفهوم جدید ۲-تفسیر شرایط خاندان سلطنتی و ۳- شرح و اهمیت نهاد دینی در منظومه سیاسی و حکمرانی کشور عربستان طرح و فرمول بندی خواهد شد.

عربستان در اندیشه جهانی شدن

مسجدجامعی بیان کرد: تعریف و جایگاه توسعه در اندیشه عربستان امروزی به معنی همراهی با جهان و تاثیرگذاری بر آن است. در حال حاضر عربستان به دنبال اجرای این رویکرد در منظومه فکری و توسعه ای خویش می باشد. البته تبار این ایده از قطر دهه ۹۰ منبعث و دریافت شده. ضمن اینکه، این تصور از توسعه بعد از انقلابات موسوم به بهار عربی به دیگران نفوذ کرد.

وی ادامه داد: توجه به برخی عناصر دیگر در این زمینه کمک مضاعفی به ما خواهد کرد. چرا که ساختار اجتماعیِ قبیله ای و مسئله کشف نفت در دهه ۳۰ و استخراج آن بعد از جنگ جهانی دوم، مناسبات حکمرانی عربستان را دگرگون ساخت.

درآمدهای نفتی و سرمایه عظیمی که برای عربستان و پادشاه کسب و وارد متن جامعه شد. تزریق پول به جامعه در ایجاد اندیشه توسعه ای جدید عربستان نقش بسزایی ایفا کرد. مفهومی که سبک زندگی تازه ای در بدنه اجتماعی و سیاسی کشور خلق نمود. گزاره ای که می گوید «از زندگی به عنوان واقعی لذت ببر و از کنار مشکلات عبور کن» در چنین مرحله و فضایی پدید آمد.

سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در واتیکان تصریح کرد: عربستان می خواهد به عنوان یک کشور با جهان زندگی کند و همراه با پدیده جهانی شدن، تصویر جدیدی از خود نمایش دهد. البته برخی مسائل نظیر: کمونیزم-سوسیالیست و برخی احزاب اندیشه ای موسوم به رادیکالیزم عربی به مثابه تهدیدهای مهم عربستان به شمار می آیند.

وی در ادامه بیان کرد: عربستان یکی از جوان ترین کشورهای منطقه به شمار می آید. بنابراین توسعه و توجه به این امور از ضروریات آن محسوب می شود. ضمن اینکه مظاهر و تصورات کلی توسعه در نزد عربستان کنونی از مفهوم برنامه های توسعه ای جدید آن شکل گرفته است. درواقع جمعیت بالای افراد جوان و شیوه مواجهه عربستان با آنان یک ضرورت اجتماعی محسوب می شود.

بالابودن تناسب بین فهم حاکمیت و خاندان سلطنتی با توده مردم

مشاور عالی رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب با پرداختن به سنت پادشاهی در تاریخ عربستان و واکاوی آن، بیان کرد: عربستان هیچگاه حکومت متمرکزی نداشت. سنت پادشاهی قدمت چندانی ندارد. به همین دلیل جایگاه پادشاهی در بستر تاریخی و میراث قبیله ای و عشیره ای «رئیس قبیله» شکل گرفته است. فی المثل پادشاهی نیز در عربستان با پادشاهی حاکم در دوران قبل از انقلاب اسلامی ایران بسیار متفاوت است و این دو کاملا مناسبات و ساختار مجزایی دارند.

وی با اشاره به اتحاد و انسجام موجود بر روابط میان افراد در مفهوم سلطنتی، تصریح کرد: تصمیم ها اغلب تابع محاسبات و منافع جمعی اتخاذ می شود. دستورالعمل ها و قراردادها نه بر اساس لجبازی و کینه توزی، بلکه با هماهنگی و نوعی انسجام صورت می پذیرد.  در نتیجه اختلاف چندانی قابل مشاهده نیست. ریشه این هماهنگی و انسجام به خاطر نژاد «نجدی» و نجدی بودن آنان است.

مسجد جامعی در ادامه از روند شکل گیری تحولات گفت و بیان کرد: جنس تغییر و تحولات در بدنه اجتماعی عربستان از نوعِ «تحول از بالا» است. در اغلب حکومت ها، تحول از پایین شکل می گیرد اما تغییرات در عربستان از جانب بالا اتفاق می افتد. نکته حائز اهمیت این می باشد که با این وجود، میزان انعطاف به هنگام با جامعه نزد خاندان سلطنتی بسیار بالاست. به بیانی دیگر، تناسب بین «فهم حاکمیت با توده مردم» از دیگر ویژگی های ژئوپلتیکی عربستان محسوب می شود.

تفکر حنبلی؛ همراه همیشگی قدرت و تاییدکننده وضعیت موجود

سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در واتیکان اظهار کرد: عدم اعتراض به حاکمیت و تایید همیشگی وضع موجود از ویژگی های فقه حنبلی است. چرا که در بین مذاهب اربعه، فقه حنبلی به شدت محافظه کار و حنابله همواره در خدمت و تابع قدرت هستند.

وی ادامه داد: وهابیت رویکردی کاملا حنبلی گونه دارند. درواقع آنچه را که مَلَک و پادشاه دستور بدهد، بدون آگاهی از جواز فقهی آن، کاملا تابع و مشروع می پندارند. در ذات تفکر حنبلی(فقه حنبلی) برای حاکم یک «بَسـطِ یَد و قدرت بی انتهایی» قائل شده است که همواره نوعی تشریک و هماهنگی و همراهی با ساختار رخ می دهد.

مسجد جامعی خاطر نشان کرد:  مذهب حنبلی در عمق خود اینگونه است. شورای فتوا و نهاد دینی کاملاً در کنار رژیم قرار می گیرد. حتی در جریان انقلاب های عربی، تمامی فتاوا و احکام اجتماعی-سیاسی صادره نشانگر و ناظر این موضوع بودند. در روابط میان ایران-عربستان نیز نوع نگرش و جهان بینی ما بسیار تعین کننده است.

عربستان کشور بسیار پیچیده ای محسوب می شود. نگریستن به صورت یک کل واحد و مشاهده تمامی اجزاء و عناصر تشکیل دهنده نقش کلیدی خواهد داشت. مشکل ما نه در روابط ایدئولوژیکی، بلکه ضعف ما در نوع شناخت شناسی از عربستان و موقعیت ژئوپلیتیکی آن نهفته است. هرچه از میزان تعصب ها کاسته و بر دقت علمی و ظرافت آن بیافزاییم، در روابط دیپلماتیکی موفق‌تر خواهیم بود.