نشست «تدبر تأویلی در قرآن کریم» به همت دانشکده علوم و معارف قرآن در روز پنج شنبه ١ اردیبهشت ١٤٠١ به صورت مجازی برگزار شد. در این جلسه دکتر محمدرضا آرام، پژوهشگر و دانشیار علوم قرآن و حدیث، و فوق دکتری تفسیر تأویلی شیعه از دانشگاه تورنتوی کانادا به سخنرانی پرداخت.

دکتر آرام در ابتدای جلسه ضمن اشاره به ضرورت مفهوم شناسی تدبّر، گفت: با توجه به آیات قرآن می‌توان اهمیت و وجوب تدبر در آیات آن را استخراج کرد:

کتابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَیْكَ مُبَارَكٌ لِیَدََّبََّرُوا آیَاتِهِ وَ لِیَتَذَکََّرَ أُولُو الْأَلْبَابِ (ص/ ٢٩)

افلا یتدبرون القرآن، ام علی قلوب اقفالها (محمد/ ٢٤)

أفَلَا یَتَدَبََّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ کَانَ مِنْ عِندِ غَیْرِ اللََّهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلَافًا کَثِیرًا (نساء/ ٨٢)

أَفَلَمْ یدَّبَّرُوا الْقَوْلَ أَمْ جاءَهُمْ ما لم یأْتِ آباءَهُمُ الْأَوَّلینَ (مؤمنون/ ٦٨ و ٢٣)

پژوهشگر علوم قرآن و حدیث، با بیان مفهوم تدبر در قرآن و تفاوت آن با تفسیر و تأویل، گفت: اهمیت تدبر در آیات قرآن در روایات نیز صریحا گوشزد شده است مثل روایت حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام که می‌فرماید:

«ألا لاخَیرَ فی قِراءةٍ لیسَ فیها تدبّر»

و روایت امام صادق علیه السلام خطاب به مفضّل:

قال الصادق (علیه السلام): «یا مفضّل، لو تدبّر القرآن شیعتنا لما شكّوا فی فضلنا…»

اگر شیعیان در قرآن تدبّر کنند، به همه فضائل اهل بیت (علیهم السلام) واقف شوند و هرگونه شکّ و تردیدی از وجود آنان رخت بربندد. (بحارالأنوار، ج ٥٣ ، ص ٢٦)؛ به عبارت دیگر، عدم تدبّر در قرآن موجب شده است؛ که فضائل اهلبیت علیهم السلام برای بسیاری از مردم همچنان پوشیده بماند و مقام و جایگاه والای آنان مبرهن نگردد.

آرام در ادامه ضمن بیان اینکه در نظام تعلیم تدبر در قرآن، کمیت باید انعطاف پذیر و کیفیت اصل قرار داده شود، به بررسی روش‌های کاربردی تدبر در قرآن پرداخت. او در این زمینه به دو مؤلفه اصلی اشاره کرد و برای هر یک از این دو مؤلفه مصادیقی را ذکر نمود:

الف) آشنایی با اصول و مبانی آیه‌پژوهی و روش تحقیق موضوعی در قرآن کریم:

١ .سیاق شناسی متن

٢ .موقعیت آیه اصلی در سیاق

٣ .موقعیت سوره‌ها در قرآن

٤ .تلاوت مكرّر

٥ .بررسی مفهومی واژگان در آیات مربوطه

٦ .بررسی مفاهیم آیات در سیاق آن

٧ .به خاطرسپاری مفاهیم و سؤالات و یادداشت آن‌ها

٨ .بررسی اعرابی متن

٩ .تصویر پردازی آیات

١٠.تمثیل های قرآنی

١١.ارتباط موضوعی آیات در سیاق

ب) آشنایی با اصول و مبانی سوره‌شناسی و روش تحقیق ساختاری در قرآن کریم:

١ .سوره شناسی، فراخوان فراگیر الهی

٢ .انتخاب سوره‌های متوسط و تهیّه لوح یا تابلوی سوره‌ها

٣ .قرائت و تكرار سوره

٤ .آشنایی با کاربرد رکوعات (سیاق) در سوره‌شناسی

٥ .موقعیت کلیدواژه در آیۀ اصلی و کشف موضوع محوری متن

٦ .تلاش برای یافتن محور موضوعی و موضوع اصلی سوره‌ها

در انتهای این جلسه دکتر آرام به سؤالات حاضران پاسخ داد.