عنوان : آراء کلامی محمدبن حسن صفار قمی

دانشجو: محمدرضا ملانوری

استاد راهنما: حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمد غفوری‌نژاد

استاد مشاور: حجت الاسلام والمسلمین علیرضا زکی‌زاده

استاد داور: دکتر محمدحسن محمدی‌مظفر

تاریخ:  دو‌شنبه 28/02/94 

ساعت: 00 :14

مکان: سالن کنفرانس شهیدبهشتی (ره)

چکیده:          

محمد بن حسن صفّار ـ از اصحاب امام حسن عسکری(علیه السلام) ـ یکی از شخصیت های بزرگِ قم در قرن سوم هجری و از صاحب‌نظران در فنّ حدیث و فقه  است. علمای علم رجال، صفّار را فقیهی جامع، محدّثی مورد اعتماد و موثّق دانسته‌اند و مؤلفان بزرگی چون شیخ کلینی، ابن ابی‌زینب نعمانی، ابن‌بابویه و شیخ طوسی از او حدیث نقل کرده‌اند. افزون بر کتاب بصائر الدرجات که تنها اثر باقی مانده از اوست،نجاشی 36 اثر دیگر از آثار نفیس او را بر می‌شمرد. کتاب‌های وی در موضوعات مختلف و متنوّع نگارش یافته‌اند که خود حاکی از علم و دانش فراگیر اوست. کتب او عمدتا در قلمرو فقه بوده است و درباره مناقب و فضائل اهل بیت (علیهم السلام)، دعا، زیارت، اخلاقیّات و اعتقادات نیز کتاب‌هایی نگاشته است.

از اهم آرای کلامی وی در خداشناسی می توان فطری بودن معرفت الهی، شناخت خدا از طریق اسما و صفات، شرک بودن هر گونه تشبیه خداوند به مخلوقات، توقیفی بودن اسما و صفات، صفتِ فعل دانستن اراده الهی و حاصل شدن بدا برای خداوند، را نام برد. در باب پیامبر شناسی و امام شناسی می توان به ضرورت شناخت پیامبران و وجوب اطاعت از آنان، تفویض امور دین به حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) از میان انبیای الهی، اعلم بودن پیامبر از انبیای دیگر، اصل بودن عقیده امامت در آموزه های دینی، ضروری بودن وجود امام، نصب الهی ائمه،‌ اعلم بودن ائمه، گستردگی منابع و دامنه علم ائمه، عصمت ائمه و ‌ولایت آنان در تکوین به عنوان اهم آرای کلامی وی اشاره نمود.

برخی پژوهشگران در تبیین شمار اندک روایات مهدویت و غیبت در کتاب بصائر الدرجات صفّار، فرضیات مختلفی را مطرح کرده اند. مطالعه منابع تاریخی، رجالی، فهرستی و حدیثی نشان می دهد که هیچ یک از این فرضیات صحیح نیست.بلکه صفّار تالیفاتی دیگر در این باب داشته است که این احادیث را در آن نقل کرده است. حجم قابل توجه احادیث مرتبط نقل شده از وی در جوامع روایی بعدی از شواهد این مدعاست.