به گزارش روابط عمومی دانشگاه، پیش‌نشست تخصصی امداد داوطلبانه، با موضوع «مگر من مسئول دیگرانم؟ اخلاق امداد داوطلبانه» و با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید حسن اسلامی اردکانی، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب برگزار شد.

این پیش‌نشست که با همکاری معاونت پژوهش دانشگاه ادیان و مذاهب و به همت دبیرخانه دائمی همایش اخلاق امدادگری حوزه نمایندگی ولی فقیه در جمعیت هلال احمر و در آستانه هفته پژوهش برگزار شد، به بررسی بنیان‌های اخلاقی و فلسفی اقدامات داوطلبانه امدادی اختصاص داشت.

در ابتدای این پیش‌نشست دکتر سید حسن اسلامی اردکانی، با اشاره به شعر معروف سعدی مبنی بر نجات غریق، «اخلاق امداد داوطلبانه» را برآمده از «آگاهی و دگرخواهی اخلاقی» و نه الزام شغلی یا نیاز عاطفی دانست. وی با تأکید بر «شکنندگی ذاتی انسان» در برابر بلایای طبیعی، جنگ‌ها، فقدان عزیزان و کهولت سن، خاطرنشان کرد: این شکنندگی، انسان را موجودی «اجتماعی» و «نیازمند جمع» می‌سازد.

وی افزود: زیستن در جامعه، الزام «مسئولیت‌پذیری» را به همراه دارد. مسئولیت به معنای پاسخگویی و التزام به رفع مشکلاتی است که سایر اعضای جامعه با آن روبرو هستند. این مسئولیت، در مقابل مواهب و امنیتی است که زندگی جمعی برای فرد فراهم می‌آورد.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با اشاره به نظریه «فیلیپ بریکمن» گفت: چهار الگوی رایج مسئولیت‌پذیری در این زمینه وجود دارد. اولین الگو، الگوی پزشکی (Medical Model) است. در این الگو فرد خود را قربانی شرایط بیرونی می‌داند و مسئولیتی نمی‌پذیرد، مانند معتادی که تقصیر را به گردن «رفیق بد» می‌اندازد. دومین الگو، الگوی روشنفکرانه یا پرگویانه (Enlightenment Model) است، در این نمونه فرد تنها به تحلیل، نقد و یافتن مقصر می‌پردازد، بدون آنکه خود اقدام عملی برای حل مشکل انجام دهد. سومین الگو، الگوی جبرانی (Compensatory Model) است. در این الگو فرد بلافاصله پس از مواجهه با مشکل، بدون توجه به ریشه‌یابی، برای جبران و رفع آن دست به عمل می‌زند، مانند کسی که برای خاموش کردن آتش می‌دود. و چهارمین مورد نیز، الگوی اخلاقی (Moral Model) است که فرد همزمان به ریشه‌یابی مسئله و اقدام عملی برای حل آن می‌پردازد. این الگو، کامل‌ترین شکل مسئولیت‌پذیری است.

دکتر اسلامی الگوی اخلاقی را مطلوب‌ترین الگو دانست و با استناد به آیات قرآن کریم، تأکید کرد: بسیاری از آسیب‌های اجتماعی و طبیعی، برآیند رفتارهای انسانی است.

وی با ارائه یک سلسله مراتب اخلاقی، سطوح مختلف کنش امدادی را بیان کرد و گفت: این سطوح شامل کف اخلاق: آسیب نرساندن و بی‌تفاوت نبودن؛ سطح میانی: رفع آسیب‌های موجود و پیشگیری از آسیب‌های احتمالی و سقف اخلاق (فراتر از وظیفه): انجام نیکی و کمک‌رسانی فعالانه، حتی در مواردی که ممکن است منجر به فداکاری شود.

استاد دانشگاه ادیان و مذاهب با چالش‌برانگیز خواندن تقابل خودخواهی و دگرخواهی، بر مفهوم «خودخواهی عاقلانه» تأکید کرد و توضیح داد: فردی که منافع بلندمدت خود (مانند اعتبار، خوشنامی یا آرامش درونی) را در گرو کمک به دیگران و بهبود جامعه می‌بیند، به گونه‌ای عمل می‌کند که هم به نفع خود و هم به نفع دیگران است. در مقابل، «خودخواهی ابلهانه» فقط به منافع کوتاه‌مدت و تخریب‌گرانه توجه دارد. قرآن کریم نیز بر این نکته تأکید دارد که نیکی کردن به دیگران، در نهایت به خود فرد بازمی‌گردد: «إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ».

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب دامنه امدادگری را فراتر از کمک به انسان‌ها و شامل تمامی جانداران و محیط زیست دانست و به حدیث معروف پیامبر اکرم(ص) درباره زن بدکاره‌ای که با دادن آب به سگی تشنه آمرزیده شد، استناد کرد.

دکتر سید حسن اسلامی اردکانی در پایان، به ویژگی‌های کلیدی یک امدادگر داوطلب اخلاق‌مدار را اشاره کرد و افزود: نخستین ویژگی همدلی است که به معنای توانایی درک عمیق موقعیت و احساسات آسیبدیدگان است. ویژگی دوم احترام است که حفظ کرامت انسانی مددجو و پرهیز از هرگونه تحقیر را در برمی‌گیرد. سومین ویژگی رعایت انصاف و برابری است، به این معنا که کمک باید بدون تبعیض و بدون در نظر گرفتن عقیده، نژاد یا موقعیت اجتماعی ارائه شود. ویژگی چهارم شفافیت و رازداری است که بر حفظ حریم خصوصی افراد و اطلاعات آنان تأکید دارد. و سرانجام، ویژگی پنجم خودآگاهی و دانستن حد و مرزها است؛ یعنی امدادگر باید بتواند تشخیص دهد که کمک ناآگاهانه او در چه مواقعی ممکن است مانع کار متخصصان شود.

در ادامه این پیش‌نشست، حاضران پرسش‌های خود را در حوزه انگیزش داوطلبان، نسبت فداکاری با فلسفه اخلاق و مبانی دینی امداد بی‌طرفانه مطرح کردند که توسط سخنران مورد بحث و پاسخ قرار گرفت.