به گزارش روابط عمومی دانشگاه، به همت دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه ادیان و مذاهب، پیش نشست تخصصی همايش بين المللي علوم انساني (بخش روانشناسي) با حضور سه تن از اساتید برجسته این حوزه در دانشگاه ادیان و مذاهب برگزار شد. این پیش‌نشست که با هدف بررسی ضرورت، چالش‌ها و چشم‌اندازهای روان‌شناسی فرهنگی در جامعه ایران و نظام درمانی کشور برگزار گردید، به طرح محورهای مهمی از جمله لزوم توجه به مؤلفه‌های فرهنگی در تشخیص و درمان اختلالات روانی، بومی‌سازی پروتکل‌های درمانی و تحلیل وضعیت موجود پرداخت.

در ابتدای این پیش‌نشست دکتر سیامک طهماسبی، دانشیار دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی تهران با بیان اهدافی چون تقویت جرأت نقد روان‌شناسی جریان اصلی، جسارت برای تولید علمی بومی و ترسیم نقشه راه روان‌درمانی فرهنگی، به تشریح ضرورت این حوزه پرداخت.

وی با اشاره به تعاریف متعدد فرهنگ و روان‌درمانی، بر «صلاحیت فرهنگی» درمانگر به عنوان یکی از کدهای اخلاقی بین‌المللی تأکید کرد و گفت: توجه به فرهنگ مراجع می‌تواند تا چهار برابر اثربخشی درمان را افزایش دهد، رضایت مراجع را بالا ببرد، مشارکت او را بیشتر کند و احتمال رها کردن درمان را کاهش دهد.

دکتر طهماسبی با اشاره به مدل‌های مختلف تطبیق فرهنگی پروتکل‌های درمانی در دنیا (مانند مدل تسینگ)، بر لزوم بازنگری در سه سطح تکنیکال، تئوریکال و فلسفی پروتکل‌های وارداتی تأکید کرد. به گفته وی، حتی مفاهیم پایه‌ای مانند «خود» (self) در فرهنگ‌های شرقی و جمع‌گرا مانند ایران، با تعاریف فردگرایانه غربی متفاوت است و وابستگی (dependency) در کودکان ممکن است در فرهنگ ما امری مثبت تلقی شود.

وی با اشاره به انتقادات رایج به روان‌شناسی فرهنگی (مانند سیاسی بودن یا تقویت کلیشه‌ها)، بر لزوم انجام پژوهش‌های تجربی معتبر (RCT) برای مقایسه اثربخشی پروتکل‌های فرهنگی و پاسخ به این انتقادات تأکید نمود. دکتر طهماسبی در پایان، پیشنهاد داد برای تولید علمی بومی، از روش‌های تحقیق کیفی مانند نظریه زمینه‌ای (گراندد تئوری) شروع کرده و به سمت طراحی نظام طبقه‌بندی مبتنی بر علت (بر اساس مفاهیمی چون شکر، توکل، تقوا) به جای نظام‌های توصیفی فعلی حرکت کنیم.

در ادامه دکتر ناصر آقابابایی، استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم با استناد به آمارهای جهانی، به نقد انحصارگرایی روان‌شناسی جریان اصلی پرداخت و اشاره کرد که طی ۲۰ سال گذشته، ۶۸ درصد نمونه‌های مطالعاتی در مجلات معتبر روان‌شناسی، آمریکایی و ۲۸ درصد اروپایی بوده‌اند که تنها ۵ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند.

وی تفاوت روان‌شناسی میان‌فرهنگی (با هدف یافتن اشتراکات و قوانین جهانی) و روان‌شناسی فرهنگی (با تأکید بر تفاوت‌های ذهنیت‌ها در فرهنگ‌های مختلف) را تبیین کرد. ایشان با ارائه مثال‌های عینی از تفاوت‌های فرهنگی، به مواردی مانند تفاوت در هدف‌گذاری (شخصی در برابر گروهی)، ماهیت رابطه (مبادله هزینه-فایده در برابر حفظ ارتباط به خاطر خود رابطه)، مدیریت و بروز هیجانات (ارزش هیجانات مثبت سطح بالا در برابر ارزش آرامش و هارمونی) و سبک‌های فرزندپروری اشاره کرد.

دکتر آقابابایی تأکید کرد: حتی علائم اختلالات نیز می‌تواند تحت تأثیر فرهنگ متغیر باشد؛ به عنوان مثال، بروز افکار خودکشی در فرهنگ مسلمانان ممکن است به صورت آرزوی مرگ از خدا نمود یابد، نه برنامه‌ریزی برای خودکشی فعال.

وی در پایان بر لزوم تحلیل فرهنگی دقیق برای استخراج عناصر فرهنگی خاص ایران جهت گنجاندن در برنامه‌های درسی و مداخلات درمانی تأکید کرد و هشدار داد که بدون این تحلیل، مداخلات موجود حاشیه‌ای و مبتنی بر سلیقه شخصی درمانگران خواهند بود.

در پایان این پیش نشست حجت الاسلام والمسلمین دکتر حمید رفیعی‌هنر، استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با گرامیداشت میلاد حضرت زهرا(س)، به بیان نکاتی در تکمیل مباحث دو استاد پیشین پرداخت.

وی به چالش تشخیص‌های روان‌پزشکی در مواجهه با پدیده‌های فرهنگی-مذهبی مانند «جن‌زدگی» اشاره کرد و بر لزوم انجام پژوهش‌های بومی برای تمایز بین علائم روان‌پریشی (سایکوز) و تجاربی که در چارچوب فرهنگ و دین جامعه معنا دارد، تأکید نمود.

دکتر رفیعی‌هنر پیشنهاد تشکیل تیم‌های کاری مشترک بین روان‌درمانگران و متخصصان حوزوی برای مواجهه با چنین مواردی را مطرح کرد.

در پاسخ به سوالی درباره اخلاق حرفه‌ای و هدیه از سوی مراجعین، دکتر رفیع‌هنر با اشاره به بافت ارتباط‌محور فرهنگ ایران، دریافت هدایای کوچک و نمادین را در صورت عدم ایجاد وابستگی یا انتظار، قابل تأمل دانست اما بر لزوم هوشیاری درمانگر نسبت به پیام‌های پنهان این اقدام تأکید کرد.

وی همچنین بر اهمیت «زبان مشترک» بین درمانگر و مراجع به عنوان پایه روان‌درمانی موفق تأکید نمود و گفت: درمانگر باید بتواند با زبان فرهنگی مراجع ارتباط برقرار کند.

دکتر رفیعی‌هنر در پایان، انجام پژوهش‌های «طولی» و «کیفی» را برای فهم تحول سازه‌های روان‌شناختی-فرهنگی (مانند خودتنظیمی، توکل) در بستر رشد افراد و نیز تولید پروتکل‌ها به روش مشارکتی و همراه با جامعه هدف (روان‌درمانی فرهنگی همراه با مردم) را از اولویت‌های پژوهشی این حوزه برشمرد.

لازم به ذکر است این پیش نشست که با استقبال اساتید و دانشجویان روبرو شد، بر این اتفاق‌نظر تأکید کرد که غفلت از مؤلفه فرهنگ در روان‌شناسی و روان‌درمانی در ایران، منجر به کاهش اثربخشی مداخلات، افزایش آمار مشکلاتی مانند اعتیاد و نارضایتی مراجعان شده است.

اساتید شرکت‌کننده، شعار بومی‌سازی را کافی ندانسته و خواستار حرکت عملی به سمت تولید پروتکل‌های درمانی فرهنگ‌پایه، بازنگری در نظام‌های تشخیصی با توجه به هنجارهای فرهنگی داخلی و تربیت درمانگران دارای «صلاحیت فرهنگی» شدند. این نشست، سرآغاز سلسله جلسات و نشست‌های تخصصی در این حوزه عنوان شد که مقرر است به صورت مستمر در دانشگاه ادیان و مذاهب ادامه یابد.