فقه مقارن و مبانی حقوق اسلامی

رشته دکتری تخصصی فقه مقارن و مبانی حقوق اسلامی یک دوره کامل آموزش تخصصی، مطابق با ضوابط و مصوبات شورای عالی برنامه‌ریزی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایران است که به شناخت شباهت‌ها تفاوت‌‌ها، مبانی و تاریخ تطور مذاهب فقهی در اسلام می‌پردازد. فقه و مقررات شرعی بخش مهمی از تعالیم دینی مسلمانان است. همچنین فقها نقش چشمگیر و موثری در حیات فردی و اجتماعی مسلمانان داشته‌اند و گاهی اوقات در تحولات سیاسی، جایگاهی همچون رهبران صاحب‌ نفوذ داشته‌اند. از این رو شایسته است مطالعات تخصصی پیرامون دانش فقه و مبانی و منابع آن تعمیق و گسترش یابد.

این مطالعات بدون توجه به تاریخ تحولات و تعامل علمی ارباب فقه و اصول و دانش‌های وابسته به فقه همچون رجال و حدیث میسر نیست. هم اکنون مراکز دینی و فقهی چه در قالب حوزه‌های فقهی و مراکز سنتی و چه در قالب مراکز دانشگاهی با سؤالات جدی مواجه هستند که پاسخگویی به آنها نیازمند پرورش نیروی انسانی کارآمد و آشنا به اسباب اختلافات فقهی، روش اجتهاد و استنباط فقهی است. همچنین آشنایی به نحوه تعامل دانش فقه با رشته‌های دیگر علوم انسانی و جایگاه خاص نظریه‌پردازی در این دانش و دانش‌های وابسته همچون اصول و رجال و حدیث‌شناسی در پاسخگویی به این مطالبات نقش بسزایی دارد. بعلاوه شناخت مذاهب فقهی می‌تواند به رفع تعارض و تنافر و ایجاد وحدت میان پیروان مذاهب اسلامی و نیز هموار ساختن راه تقریب، گفتگوی میان مذاهب، تعامل اساتید و محققان رشته فقه و علوم وابسته بیانجامد.

این رشته در گذشته با عنوان مذاهب فقهی اجرا می‌شده است و از سال ۱۴۰۲ با این عنوان جدید به تصویب رسیده است. دانش‌آموختگان این رشته می‌توانند با نگاهی به مجموعه آراء و اقوال مذاهب فقهی و نوع ادله و نحوه سؤال پردازی و پاسخگویی هر یک، از ابتکارات علمی و نوآوری‌های موجود در هر مذهب فقهی استفاده کنند و روند تکاملی علم فقه را تسریع بخشند. همچنین دانش‌آموختگان این رشته می‌تواند با اشرافی که بر مباحث فقهی مذاهب اسلامی پیدا می‌کنند به تدریس و پژوهش در این رشته بپردازند. علاوه بر این، آنها می‌توانند برای مجموعه‌های فرهنگی و امنیتی که با مذاهب مختلف سروکار دارند مشاورانی آکادمیک، متخصص و آشنا به  احکام و سلایق مذاهب مختلف باشند.

داشتن مدرک کارشناسی‌ارشد یا معادل آن برای همه داوطلبان و یا داشتن سه سطح حوزوی برای داوطلبان آزمون اختصاصی برای تحصیل در این رشته کافی است. برای داوطلبان غیرایرانی این مدرک را باید به تایید کنسولگری ایران در کشوری که صادر کننده آن است رسیده باشد. هر فردی که خارج از ایران تحصیل کرده باشد، در صورت داشتن صلاحیت علمی و موافقت اعضای هیئت علمی گروه می‌تواند در این دوره تحصیل کند. در واقع داوطلب تحصیل در رشته دکتری باید صلاحیت علمی خود را به هر طریق ممکن به اعضای هیئت علمی گروه اثبات کند. طبعا داشتن کتاب، مقاله علمی و ژورنالیستی و علاقه‌مندی شرکت در این رشته‌ می‌تواند در موافقت هیئت علمی گروه تاثیر گذار باشد. اما داوطلبان ایرانی با شرکت در آزمون غیرمتمرکز (آزمون دو مرحله‌ای کتبی و مصاحبه علمی) مرحله احراز صلاحیت علمی را خواهند گذراند و طبعاً بعد از بررسی صلاحیت علمی و یا در حین بررسی آن صلاحیت عمومی این دسته از داوطلبان باید به تایید سازمان گزینش دانشجو یا سازمان امور دانشجویان (برای اتباع غیرایرانی) نیز برسد.

طول دوره دکتری «فقه مقارن و مبانی حقوق اسلامی» ۴ سال و برابر ۸ نیم سال تحصیلی است که ۴ نیم‌سال آن برای آموزش، یک نیم‌سال برای گذراندن آزمون جامع و سه نیم سال آن برای نگارش رساله دکتری می‌باشد. دانشجویان در ترم اول دروس جبرانی و در ترم‌های بعدی واحدهای دروس تخصصی و اختیاری را می‌گذرانند. برنامه دکتری مذاهب فقهی شامل 52 واحد درسی است که 18 واحد آن اصلی، 16 واحد جبرانی و 18 واحد نیز پایان نامه است.

دروسی همچون «ممیزات مکتبهای اصولی در میان مذاهب»، «تأثیر اختلاف اصولی در فقه»، «بررسی تطبیقی قواعد فقهی میان مذاهب»، «جایگاه نظریه‌های فقهی در مذاهب (ادله، مفاد، محدوده)»، و «مبانی کلامی موثر در فقه مذاهب»، دروس اصلی‌اند.