ادیان و عرفان – گرایش ادیان ایران باستان

رشته دکتری تخصصی«ادیان و عرفان – گرایش ادیان ایران باستان» یک دوره کامل آموزش تخصصی، مطابق با ضوابط و مصوبات شورای عالی برنامه‌ریزی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایران است که در آن به بررسی ادیان ایرانی از جمله دین زرتشتی، مانویت و فرق منشعب شده از آنها پرداخته می‌شود و سپس مضامین این ادیان با ادیان دیگر بخصوص اسلام مقایسه می‌شود. علاوه بر ادیان ایران باستان از جمله زردشت و مانویت، در این رشته فلسفه ایران باستان در مقایسه با فلسفه اسلامی مورد مقایسه قرار می‌گیرد. همچنین این رشته فرهنگ و زبانهای ادیان ایران باستان را نیز مورد مطالعه قرار می‌دهد.

دین مهمترین مولفه تمدنها و فرهنگ‌های شناخته شده بشری است و در گذشته و حال با مصادیق مختلف خود حیات فکری و معنوی و اجتماعی بشر را بطور گسترده تحت تأثیر قرار داده است. ادیان غیر ابراهیمی یعنی هندو، زرتشت، بودا، کنفوسیوس، و دائو با توجه به گستره جغرافیایی و پراکنندگی جمعیتی وسیعی که دارند، در این میان از اهمیت ویژه‌ای برخورداند. قرار گرفتن ایران در حوزه شرق دنیا و ارتباط تاریخی و جغرافیایی آن با دستاوردهای ادیان غیر ابراهیمی اهمیت بررسی آنها را دو چندان می‌کند.

ادیان ایرانی چون زرتشت و مانی که موطن اصلی آنها در ایران بوده، برای قرنها به عنوان دین پذیرفته شده این سرزمین قلمداد می‌شدند و مردم ایران باورها و عقاید آنها را پرستش می‌کردند. بعد از ورود اسلام به ایران نیز این ادیان به حیات خود ادامه دادند و بسیاری از باورهای آنها در بین عوام مردم رواج دارد. از اینرو مشخص کردن این باورها و مقایسه آنها با اسلام و دیگر ادیان توحیدی و بیان نقاط قوت و ضعف آنها کاری است که این رشته با تربیت نیروهای متخصص به عهده دارد.

دانش آموختگان این رشته با ادیان و فلسفه ایران باستان آشنا می‌شوند و در تحلیل هر چه بهتر مضامین این ادیان بر اساس متون اصلی این ادیان تخصص می‌یابند. این دانش آموختگان با زبان‌های دینی ادیان ایران باستان آشنا شده و می‌توانند این ادیان را از طریق منابع اصلی آنها بررسی کنند و این اطلاعات را با نظرات ایرانشناسان و متفکران غربی که درباب ادیان و فرهنگ ایران نظر دادند، مقابله و مقایسه کنند.

داشتن مدرک کارشناسی‌ارشد یا معادل آن برای همه داوطلبان و یا داشتن سه سطح حوزوی برای داوطلبان آزمون اختصاصی برای تحصیل در این رشته کافی است. برای داوطلبان غیرایرانی این مدرک را باید به تایید کنسولگری ایران در کشوری که صادر کننده آن است رسیده باشد. هر فردی که خارج از ایران تحصیل کرده باشد، در صورت داشتن صلاحیت علمی و موافقت اعضای هیئت علمی گروه می‌تواند در این دوره تحصیل کند. در واقع داوطلب تحصیل در رشته دکتری باید صلاحیت علمی خود را به هر طریق ممکن به اعضای هیئت علمی گروه اثبات کند. طبعا داشتن کتاب، مقاله علمی و ژورنالیستی و علاقه‌مندی شرکت در این رشته‌ می‌تواند در موافقت هیئت علمی گروه تاثیر گذار باشد. اما داوطلبان ایرانی با شرکت در آزمون غیرمتمرکز (آزمون دو مرحله‌ای کتبی و مصاحبه علمی) مرحله احراز صلاحیت علمی را خواهند گذراند و طبعاً بعد از بررسی صلاحیت علمی و یا در حین بررسی آن صلاحیت عمومی این دسته از داوطلبان باید به تایید سازمان گزینش دانشجو یا سازمان امور دانشجویان (برای اتباع غیرایرانی) نیز برسد.

طول دوره دکتری «ادیان و عرفان – گرایش ادیان ایران باستان» ۴ و نیم سال و برابر 9 نیم سال تحصیلی است که ۴ و نیم نیم‌سال آن برای آموزش، یک نیم‌سال برای گذراندن آزمون جامع و سه نیم سال آن برای نگارش رساله دکتری می‌باشد. دانشجویان در ترم اول دروس جبرانی و در ترم‌های بعدی واحدهای دروس تخصصی و اختیاری را می‌گذرانند. برنامه دکتری «ادیان ایرانی» شامل 46 واحد درسی است که 18 واحد آن اصلی، 10 واحد جبرانی و 18 واحد نیز رساله است.

دروسی همچون «متون پهلوی»، «متون اوستایی»، «دین زرتشتی پیش از اسلام»، «زبان پهلوی»، «دین زرتشتی پس از اسلام»، و «فلسفه و عرفان ادیان ایرانی»، دروس اصلی‌اند.

دانش آموختگان رشته «مطالعات تطبیقی ادیان گرایش مسیحیت» می‌توانند علاوه بر تدریس در مراکز عملی و دانشگاهی، به تحقیق در زمینه مسائل و موضوعات مختلف مسیحیت بپردازند تا علم بومی را در این خصوص تقویت کنند. همچنین این دانش اموختگان می‌توانند به عنوان متخصصینی جهت بررسی گفتگوی بین ادیان به شمار آیند.