مبانی نظری تقریب مذاهب اسلامی

به گزارش روابط عمومی دانشگاه ادیان و مذاهب، در جلسه دفاعیه‌ای که شنبه 30 اردیبهشت 96 در سالن کنفرانس امام موسی صدر دانشگاه ادیان و مذاهب با حضور حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید ابوالحسن نواب و دکتر علی آقانوری به‌عنوان اساتید راهنما، حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر حمیدرضا شریعتمداری و دکتر حیدر حب‌اله، اساتید مشاور و حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر احمد مبلغی، حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر فرمانیان به همراه دکتر محمد جاودان در جایگاه اساتید داور برگزار شد، دانشجو مجید شاکر سلماسی از پایان‌نامه‌اش دفاع کرد.

در چکیده این پایان‌نامه آمده است:

تردیدی در ضرورت و اهمیت تقریب مذاهب و وحدت اسلامی وجود ندارد. در قرن اخیر و با ظهور جریان‌های تندروی اسلامی و علنی شدن دشمنی بدخواهان اسلام، مسئلهٔ تقریب مذاهب اسلامی به یکی از دغدغه‌های مهم دلسوزان جهان اسلام تبدیل‌شده است. کتاب‌ها و مقالات بسیاری نوشته‌شده است؛ ولی بااین‌همه، هنوز دراین‌باره با خلأهای پژوهشی درباره مفاهیم مرتبط با تقریب مذاهب اسلامی ازجمله مبانی نظری و زیرساخت‌های نقلی و عقلی آن، مواجه هستیم. تنها در صورت تحقیق و تثبیت مبانی نظری، مسئلهٔ تقریب، بنیادی استوار و ماندگار پیدا خواهد کرد.

در این پژوهش در ذیل مبانی نظری، هم به خاستگاه‌ها، اصول و دلایل دینیِ برگرفته از منابع و متون اسلامی پرداخته‌ایم و هم نیم‌نگاهی به نقطه عزیمت‌ها و بنیان‌های عقلی، عقلایی و مصلحت اندیشانه انداخته‌ایم. برگرداندن اختلاف‌های مذهبی به اجتهاد فقهی و کلامی و حتی تاریخی درون مذهبی و یا به‌عبارت‌دیگر توسعه اجتهاد و تعمیم آن از اجتهادهای درون مذهبی به اجتهاد و قرائت‌های مذهبی ازجمله دستاوردهای این پژوهش است؛ توجه به علل الشرایع یا مقاصد الشریعة که در سلسله علل و مبادی باورهای مذهبی قرار دارد و زمینه‌ای مورد وفاق در مذاهب است از دیگر دریچه‌هایی است که در این پژوهش روبه تقریب گشوده شده است.

مفهوم‌های قرآنی امت واحده و برادری ایمانی نیز بسترهای قرآنی و تقریب مذهبی است؛ همچنین طبیعی و اجتناب‌ناپذیر بودن اختلاف که در کتاب و سنت هم به رسمیت شناخته‌شده‌اند، مسوِّغ و مصحِّح تفاوت‌ها در فهم و مانعی در برابر تبدیل این تفاوت‌ها به جدایی و انشقاق است. اگر اعتصام به حبل‌الله و عدم تفرق یک اصل قرآنی است و به‌حکم «لا یزالون مختلفین» اختلاف نیز اجتناب‌ناپذیر است. پس می‌توان به‌رغم اختلاف‌ها، همزیستی و همدلی داشت.

با توجه به مخالفت‌هایی که با تقریب مذاهب می‌شود که گاه از روی دلسوزی و تحقیق نیز است، در این پژوهش کوشیده‌ایم که مبانی این منتقدان را بیابیم و بشناسیم، سپس با نقد آن‌ها، موانع نظری تقریب را از میان برداریم.

کلمات کلیدی: مبانی نظری، تقریب مذاهب اسلامی، نگاه مقاصدی، اجتهاد مذهبی