بررسی مبانی فکری تأثیرگذار بر آرای کلامی فخر رازی و علامه حسن زاده آملی

به گزارش روابط عمومی دانشگاه، در جلسه دفاع از رساله دکتری دانشجو کریم صادقی آهنگری با عنوان «بررسی مبانی فکری تأثیرگذار بر آرای کلامی فخر رازی و علامه حسن‌زاده آملی»، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر مصطفی سلطانی به عنوان استاد راهنما، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حمید ملک‌مکان و دکتر عباس اسکوئیان به عنوان استادان مشاور و حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدحسن محمدی مظفر و دکتر ابوالفضل خراسانی به عنوان استادان داور حضور داشتند.

در چکیده این رساله آمده است:

هر اندیشمندی در فرایند تفکر خود، علاوه بر مجموعه استدلال‌هایی که برای اثبات باورهای خود به کار می‌گیرد و درواقع ظاهر کار او هستند، مجموعه‌ای از پیش‌فرض‌ها و مبانی را در ذهن خود دارد که بر تحلیل‌ها و دیدگاه‌های او تأثیر می‌گذارد. درواقع، هرچند در ظاهر، فرایند استدلال آوردن بر پایه مقدماتی است که از آن‌ها منطقاً نتیجه‌ای به دست می‌آید، لیکن هر مقدمه‌ای به نوبه خود می‌تواند مبتنی بر مبانی‌ای باشد که در خودِ استدلال آشکار نیستند، بلکه باید با امعانِ نظر در آثار هر اندیشمندی استخراج شوند.

در این میان یکی از مهم‌ترین عواملی که می‌تواند داوری‌های یک متفکر را تحت تأثیر خود قرار دهد، تعلق خاطر او به یک چهارچوب فکری خاص است که لاجرم مقدمات و نتایجی را طلب می‌کند و با گزاره‌هایی سازگار است که با منظومه فکری آن اندیشمند در تعارض نباشد.

هدف این تحقیق آن است که با نظر به همین مقدمه، تفکرات دو اندیشمند بزرگ مسلمان؛ یعنی امام فخر رازی و علامه حسن‌زاده آملی را با یکدیگر مقایسه کرده و ابتدا وجوه اختلاف و اشتراک اندیشه‌های آن دو را برشمرد و در نهایت نشان دهد که این اختلافات به چه ریشه‌هایی در اندیشه آن دو یا مبانی‌شان بازمی‌گردد.

تردیدی نیست که اختلاف دیدگاه­های کلامی میان امام فخر رازی و علامه حسن‌زاده آملی به برخی مبانی خاص فکری آن دو برمی‌گردد که بخشی از آن به اختلاف مشرب کلامی اشعری و شیعی، و بخشی به نگاه فلسفی ‌ـ‌ عرفانی علامه حسن‌زاده آملی و تفکر کلامی ‌ـ ‌فلسفی فخر رازی مربوط می‌شود.

از میان مبانی فکریِ مؤثر در اندیشه‌های کلامی، جهان‏بینیِ عرفانی نیز می‌تواند هم در تبیین عقاید دینی و هم در نحوه دفاع از آن‌ها تأثیر بگذارد. علامه حسن‌زاده آملی نیز با توجه به نگاه عرفانی خود، تببین‌ها و دفاعیه­هایی متفاوت با امام فخر رازی از عقاید دینی در مبانی توحیدشناختی، هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی و انسان‌شناختی ارائه می‌دهد. همین تفاوت نگاه را در نسبت میانِ تفکر متقدم و متأخر فخر رازی هم می‌توان یافت.