قرائتی جدید از توحید عبادی در تعامل با اولیای الهی از منظر امامیه ناظر با شبهات وهابیت

به گزارش روابط عمومی دانشگاه، در جلسه دفاع از رساله دکتری حسین قاضی‌زاده دانشجوی رشته مذاهب فقهی با عنوان «قرائتی جدید از توحید عبادی در تعامل با اولیای الهی از منظر امامیه ناظر با شبهات وهابیت»، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر مهدی فرمانیان به عنوان استاد راهنما، دکتر سید حسن متهجد عسکری به عنوان استاد مشاور و دکتر عزالدین رضانژاد، دکتر علی الله‌بداشتی و دکتر علی‌رضا میرزایی به عنوان استادان داور حضور داشتند.

در چکیده این رساله آمده است:

عبادتِ معبود هم در مفهوم و هم در مصداق، مرز نزدیکی با تکریم و تعامل با اولیای الهی دارد. مسئله اصلی رساله مشخص نمودن مرز تعاملات عبد با خدا (یعنی عبادات)، نسبت به تعاملاتی نظیر طلب شفاعت، استغاثه، تبرک، نذر و ذبح برای اولیا الهی است که در نگاه متسلفه عبادت ایشان و شرک به خدا پنداشته شده است. پژوهش پیش رو پژوهشی بنیادی ـ کاربردی است که با روش ترکیبی (تحلیلی ـ توصیفی) مسائل مورد نزاع با تفکر متسلفه مورد بحث قرار گرفته است. تحلیل در مباحث مفهومی (مفهوم عبادت، اله و رب) پررنگ‌تر و توصیف در مسائلی نظیر طلب شفاعت، استغاثه، تبرک، نذر و ذبح که به عنوان مصداق مورد بحث قرار گرفته، نمود بیشتری دارد. عبادت از این جهت که در مفهوم مشتمل بر خضوع و تکریم و احترام است، زمانی که نسبت به اولیای الهی خضوع و تکریم و احترام صورت می‌گیرد، موجب مشتبه شدن امر خواهد بود. عبادت از این جهت که در مصادیقی مانند دعا لله، نذر و ذبح برای خدا، تشابه با استغاثه و طلب شفاعت و نذر و ذبح برای اولیای الهی دارد نیز موجب مشتبه شدن امر خواهد بود. خصوصاً زمانی که برای اولیای الهی قائل به ولایت تکوینی و انجام امور خارق عادت باشیم، امکان مشتبه شدن امور بیشتر خواهد بود. 

آن‌چه به صورت خلاصه می‌توان در تعیین مرز این دو، به عنوان پاسخ اشاره کرد، وجود اعتقاد به ربوبیت است اگر وجود داشت، نه خضوع، بلکه خشن‌ترین کارها مانند جنگ و جهاد نیز عبادت است و اگر وجود نداشت، خاضعانه‌ترین کارها نظیر سجده نیز عبادت نخواهد بود. ربوبیت خود متشکل از دو مؤلفه اصلی است: مؤلفه تدبیر و مؤلفه مالکیت. اگر تدبیری به صورت مالکانه انجام شود، معنای رب محقق شده است اما اگر صرفاً تدبیر باشد، معنای رب محقق نشده است؛ هرچند تدبیر تمام مخلوقات صورت بگیرد. لذا اگر گفته می‌شود اعتقاد به ربوبیت مرز عبادت از غیر عبادات است، درواقع مقصود اصلی این است که اعتقاد به مالکیت تدبیر، مرز عبادت از غیر عبادات است. با این شاخص می‌توان هم در خضوع و خشوع و تکریم که مفهوم عبادت است و هم در تصرفات و ولایات تکوینی که استغاثه و طلب شفاعت و تبرک و … وجود دارد، مرز عبادت از غیر عبادت را روشن ساخت. اما این‌که آیا تدبیر امور به چه صورتی به اولیای الهی خصوصاً اهل‌بیت(ع) سپرده شده، مسئله­ای است که در چهار عنوانِ «اهل‌بیت: مؤثر در تکوین؛ اهل‌بیت: مجرای اراده الهی در تکوین؛ اهل‌بیت: اسباب تدبیر تکوین؛ اهل‌بیت: علت خلقت تکوین» مورد بحث واقع شده است. هم‌چنین ادله صحت استغاثه نیز در ضمن چهار دسته از روایات که ذیل آن‌ها ده­ها روایت قرار دارد، تبیین گردید که برخی از آن‌ها علاوه بر صحت، قابل استناد برای استحباب استغاثه نیز خواهد بود که با در نظر گرفتن شرایط موجود در آن‌ها، تبیین‌کننده نوعی خاص از استغاثه می­باشد که با نام «استغاثه توحیدی» به عنوان استغاثه مستحب به اثبات رسیده که از امتیازات خاص رساله می­باشد و در کنار نگاه به موضوع شفاعت تکوینی به عنوان دلیل بر استغاثه، نقد نگاه متسلفه به امور مقدور مخلوق و مقدور خالق و رابطه مفهوم الوهیت با مفهوم عبادت، قرائت جدید به توحید عبادی را شکل داده است.